YSK ve SEÇSİS Projesi

1- SEÇSİS Nedir?

Seçimle ilgili her türlü bilginin güvenli bir şekilde saklandığı bilgi sistemine "Seçim Bilişim Sistemi (SEÇSİS)” adı verilmektedir.

SEÇSİS, elektronik seçim (e-seçim, i-seçim) uygulaması değildir. Belirtmeliyiz ki; e-seçim veya i-seçim ile SEÇSİS birbirinden farklı olup, ilki seçimlerin online ortamda gerçekleştirilmesi, diğeri ise, klasik seçim usulünde seçmen kütüklerinin ve bilgilerinin bilişim sistemine aktarılmasıdır. Bir başka ifadeyle Seçim Bilişim Sistemi (SEÇSİS); seçmen kütüğünün oluşturulduğu, sandıklardaki oy sayımlarının kaydedildiği, sandık sayım sonuçlarının toplanmasıyla seçim sonuçlarının belirlendiği kamu bilişim uygulamasıdır[1].

Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK’nın) internet sitesinde yer alan bilgilere göre[2];

SEÇSİS, ülkenin siyasi gündemini ve nüfusun yaklaşık %70’ini (seçmen sayısı/nüfus) doğrudan ilgilendiren, seçimle ilgili her türlü veri, bilgi ve belgenin toplandığı, üretildiği, saklandığı, raporlandığı ve paydaşlarca paylaşıldığı bir bilişim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Ölçeği, etki alanı, bilişim altyapısı açısından ülkemizin çok büyük önem taşıyan kamu bilişim uygulamalarından birisi olup Elektronik Seçim Yönetim Sistemi olarak da adlandırılmaktadır.

Türkiye’nin en büyük e-devlet projelerinden biri olan SEÇSİS Projesinin temel amacı; yasalara uygun olarak seçmen vatandaşın eksiksiz belirlenmesi, mükerrer yazımın önlenmesi, listelerin hazırlanması, seçmenin kolay, hızlı oy vermesi, seçimin çabuk sonuçlanması, itirazların en aza indirilmesi, vatandaşlarımızın görev ve sorumluluk bilinci ile siyasal haklarını yüksek oranda kullanmasını sağlayacak düzenlemeler için gerekli bilginin; toplanması, bilgisayar ortamında doğru, güncel ve tutarlı bir bütün olarak saklanması, seçimlerde bu bilgilerin ve teknolojik olanakların kullanılarak seçim sonuçlarının ilçelerden güvenli ve hızlı bir şekilde merkeze aktaracak, internet üzerinden kolayca izlenebilecek yapının gerçekleştirilmesidir. Bu uygulama aynı zamanda elektronik seçime geçişin temelini oluşturacaktır.

Seçimlerde aday olamayacakların tespiti için; Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünden, görme ve ortopedik engellilerin tespiti için Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünden, seçmen olamayacakların tespiti için Milli Savunma Bakanlığı Askere Alma Dairesi Başkanlığından (ASAL) ve Siyasi partilerin ülke genelinde teşkilatlanma düzeylerine göre seçime katılıp katılamayacaklarının tespiti amacıyla Yargıtay’dan manyetik ortamda (CD/DVD) alınan veriler seçmen kütüğüne işlenerek kurumlar arası bilgi alışverişi sağlanmıştır.

Yeni sistem; seçmen bilgilerinin, mükerrerliğini tümüyle ortadan kaldırmak üzere T.C. kimlik numarasına dayalı olarak merkezi bir veri tabanı üzerinde tutulmasına, ilçelerin kurulacak kurum ağı üzerinden web tabanlı bir uygulama yazılımı ile merkezde işlem yapmalarına olanak verecek; seçmen bilgileri ve seçim sonuçlarının, kurum ağı dışından, Internet üzerinden seçmenler ve kurumlarca incelenebileceği bir bilişim sistemine geçiş yönünde çalışmalara başlanmıştır.

2- SEÇSİS Projesinden Sorumlu Birim

SEÇSİS sisteminin işleyişinden, Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu’nun merkez teşkilatına bağlı Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü sorumludur.

Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü; YSK’nın merkez teşkilatına bağlı olup[3], görevleri 7062 Sayılı Yüksek Seçim Kurulunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’da sayılmıştır.

Kanunun “Hizmet birimleri ve görevleri” başlıklı 9. maddesinin 1. fıkrasına göre;

“(1) Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:

a) Seçmen kütüğünü oluşturmak ve güncellemek.

b) Seçmen kütüğünün oluşturulması ve güncel tutulması için ihtiyaç duyulan bilgi ve belgeleri tüm kamu kurum ve kuruluşlarından temin etmek.

c) Seçmenleri eksiksiz belirlemek ve mükerrer seçmen kaydını önlemek.

ç) Seçmenin kolay, doğru ve hızlı oy vermesini sağlamak.

d) Mükerrer oy kullanan seçmenleri tespit etmek.

e) Seçimin çabuk sonuçlanmasını sağlayacak tedbirleri almak.

f) Kurul[4] kararlarının gereklerini yerine getirmek.

g) Kurulun bilgi işlem hizmetlerini yürütmek.

ğ) Kurulun bilişim sisteminin işletimi ve bakımını yapmak veya yaptırmak, teknolojik yenilikler doğrultusunda geliştirilmesine yönelik politika ve ilkeleri belirlemek.

h) Bilgi güvenliği ve güvenilirliği konusunda gerekli önlemleri almak.

ı) Kurulca belirlenecek ilkeler doğrultusunda ihtiyaç duyulan yıllık programları hazırlamak ve Kurulun onayına sunmak.

i) Kurulca belirlenen ilke ve yöntemler çerçevesinde belirli aralıklarla seçmen kütüğünü denetlemek.

j) Seçmenlerin hak ve yükümlülükleri ile seçim iş ve işlemlerinin anlatılması amacıyla tanıtım programları hazırlamak veya hazırlatmak.

k) Seçime yönelik eğitim faaliyetlerini planlamak ve yürütmek.

l) Kurulca onaylanan programa uygun olarak, üç aylık raporlarla çalışmalarını Kurula sunmak.

m) Kanunlarda gösterilen veya Başkan tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmek”.

3- Sistemin Hukuki Dayanağı

SEÇSİS Projesinin yasal dayanağı, 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’dur.

298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun “Tanımlar” başlıklı m.28/1 ve 2’ye göre;

“1. Bu Yasaya göre seçmen olan vatandaşları tek olarak tanımlayan ve seçmenin oturduğu yeri belirleyen bilgileri kapsayan bilgisayar ortamına ‘Seçmen Kütüğü’ denilir.

2. Seçmen Kütüğü, Yüksek Seçim Kuruluna bağlı olarak kurulan Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü tarafından, bu Yasaya uygun olarak tasarlanacak, planlanacak, yönetilecek ve yürütülecek çalışmalarla elde edilir”.

“Genel yazım ve denetleme” başlıklı m.36/1’e göre; “Seçmen kütüğü; adres kayıt sistemindeki bilgiler esas alınarak her yıl güncelleştirilerek oluşturulur. Gerektiğinde, seçmen kütüğünün dört yılda bir yeniden düzenlenmesi ve iki yılda bir denetlenmesi için gerekli bilgileri toplamak amacıyla, bütün Türkiye’de aynı zamanda Nisan ayının ikinci pazar günü yazım yapılmasına Yüksek Seçim Kurulunca karar verilir”.

17.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4885 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanuna Bir Geçici Madde Eklenmesine Dair Kanun’un birinci maddesiyle, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

Geçici Madde 22’ye göre; “Yüksek Seçim Kurulu; 28 inci maddede tanımlanan bilgisayar ortamında seçmen kütüğü oluşturmanın alt yapısını teşkil eden SEÇSİS Projesi kapsamında, seçmen olan vatandaşları bilgisayar kayıtlarına aktarmasına kadar, 36 ncı maddenin birinci fıkrasında öngörülen genel yazım ve denetleme yapılmaz”.

4885 sayılı Kanunun 25.04.2003 tarihli Tasarı Genel Gerekçesine göre;

“298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 28 inci maddesi; seçmen kütüğünü tanımlamış ve bilgisayar ortamında tutulmasını öngörmüştür.

Ayrıca, 28 inci maddede tanımlanan seçmen kütüğünün tam olarak oluşturulup işlerlik kazanıncaya kadar yapılacak seçimlerde ve halk oylamalarında kullanılacak seçmen kütüklerinin düzenlenmesi ve güncelleştirilmesi hususunda aynı Kanunun geçici 18 inci maddesi Yüksek Seçim Kuruluna genel bir yetki vermiştir.

Yüksek Seçim Kurulu; tanımlanan seçmen kütüğünün alt yapısını oluşturmak amacıyla 1996 yılında Hacettepe Üniversitesi bilgisayar kürsüsüne bu konu hakkında proje çalıştırması yaptırmış ve yapılan SEÇSİS Projesi Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca kabul edilmiştir. Ancak, bu Projeye deprem ve ekonomik kriz nedeniyle sadece 2001 yılında iki trilyon ödenek ayrılabilmiştir.

Bu ödenekle, Türkiye genelinde uygulanması düşünülen SEÇSİS Projesi için ilçe seçim kurullarının yazılım programı ile Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğüne tüm ilçelerle bağlantı kurulabilecek SUN FIRE E 6800 sistemini içeren bilgisayar makinesi alınmıştır. Fakat 2002 yılında 3.11.2002 Pazar günü yapılan Milletvekili Genel Seçimi nedeniyle Projenin diğer tamamlayıcı hususları hayata geçirilememiştir.

30.11.1997 tarihinde yazılıp güncelleştirilen ve 18.4.1999 tarihinde birlikte yapılan iki genel seçim ile ayrıca ara seçimlerde ve 3.11.2002 Pazar günü yapılan Milletvekili Genel Seçiminde güncelleştirilmek suretiyle kullanılan seçmen kütüğü halen sağlıklı bir kütük olarak elde mevcuttur.

Ayrıca SEÇSİS Projesinin tamamlanması bakımından seçmen olan vatandaşın kimlik ve adres bilgisinin bilgisayara aktarılması gerekmektedir.

Bu kapsamda;

- Daha önce onbeşmilyonbeşyüzbin seçmen kayıtları bilgisayara girilmiştir.

- Bu yıl içerisinde ayrılan ikiyüzmilyar ödenekle (İstanbul, İzmir, Adana, Manisa, Kocaeli, Osmaniye) altı ilimizde toplam onüç milyon seçmenin bilgisayara kayıt işlemleri devam etmektedir.

- 2004 yılı bütçesinde beşyüzmilyar ödenek konulduğunda geriye kalan yirmibirmilyon seçmen vatandaşın bilgileri bilgisayara ve disketlere kaydedilebilecektir.

- Mart 2004 tarihinde Mahalli İdareler Genel Seçimi sonrasında 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 38 inci maddesinde öngörülen “Muhtarlık Krokisi” veya “Binalar Cetveli” belediyeler tarafından yeniden yapıldığı takdirde; 2005 yılında, 36 ncı maddenin birinci fıkrasında öngörülen genel yazım veya denetleme suretiyle sağlıklı şekilde seçmen kütüğü bilgisayar ortamında gerçekleştirilebilecektir.

Sözkonusu alt yapı hazırlığının tamamlanmasına kadar genel yazım ve denetimin ertelenmesinin uygun olacağı değerlendirilmiş ve Tasarı bu amaçla hazırlanmıştır”.

Geçici m.22’yi getiren 4885 sayılı Kanunun 1. maddesinin gerekçesine göre;

“Sokağa çıkma yasağı konularak seçmen kütüğü yazımı, çağın özgürlük anlayışına uygun düşmediği ve günün teknolojisi ile de uyumlu olmadığı için 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 28 inci maddesinde tanımlanan seçmen kütüğünün bilgisayar ortamında gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Maddeyle, seçmen olan vatandaşların seçmen kütüğüne esas olacak bilgilerinin bilgisayar kayıtlarına aktarılmasına yönelik olarak Yüksek Seçim Kurulunca oluşturulan SEÇSİS Projesinin tamamlanmasına kadar genel yazım ve denetimin ertelenmesi amaçlanmıştır”.

4885 sayılı Kanunun Tasarısına İlişkin 30.05.2003 tarihli Anayasa Komisyonu Raporuna göre;

“Tasarı; seçmen olan vatandaşların seçmen kütüğüne esas olacak bilgilerin bilgisayar kayıtlarına aktarılmasına yönelik olarak Yüksek Seçim Kurulunca oluşturulan SEÇSİS Projesinin tamamlanmasına kadar genel yazım ve denetimin ertelenmesini amaçlamaktadır.

Tasarının tümü üzerindeki görüşmelerde; öngörülen düzenlemenin teknik bir zorunluluktan kaynaklandığı, projenin gerçekleşmesinin ödeneğe bağlı olduğu, seçmen yazımının bilgisayar ortamında gerçekleştirilmesine yönelik alt yapı hazırlığının tamamlanmasına kadar genel yazım ve denetimin ertelenmesinin uygun olacağı ifade edilmiştir”.

4- Değerlendirme

Geçici m.22 incelendiğinde; kanun koyucunun maalesef maddenin geçici niteliğine uygun bir yürürlük süresi belirlemediği, bu hususu açık bıraktığı ve buradan da yürürlükten kaldırılıncaya kadar bu Geçici maddenin yürürlükte kalmaya devam edeceği anlaşılmaktadır. Esasında bu yöntem, geçici maddelerin geçicilik ve sınırlı süre uygulanma özelliklerine terstir.

298 sayılı Kanuna yaklaşık 16 yıl önce eklenen ve “geçici madde” niteliği taşımasına rağmen hala yürürlükte olan Geçici m.22 kaldırılmalıdır, çünkü madde seçmen kütüklerinin oluşturulmasının ve güncellenmesinin denetimi noktasında sorunludur. Gerek genel gerekçe ile madde gerekçesi ve gerekse Komisyonun raporu; seçmen kütüklerinin bilişim sistemine aktarılması, düzenlenmesi ve veri tabanının oluşturulması sırasında denetimin yapılmasından vazgeçilmesine dayanak olabilecek haklı ve somut bir sebep göstermemektedir. SEÇSİS Projesinin yeni oluşturulması; sözkonusu denetimin ertelenmesinin dayanağı olamayacağı gibi, haklar dengesine göre korunan hukuki yarar bakımından da şimdiye kadar seçmen kütüklerinin bilişim sistemine aktarılıp düzenlenmesi ve güncellenmesi sırasında etkin bir denetim yönteminin oluşturulması gerektiği tartışmasızdır.

Geçici maddenin genel gerekçesi ile madde gerekçesinde ve Komisyon raporunda gösterilen temel sebep; SEÇSİS Projesinin yeni hayata geçirilecek olması ve maliyetidir, ancak bunlar denetimin sadece seçmen kütüklerinin bilişim sistemine aktarılmasından sonra yapılıp, öncesinin gözardı edilmesine haklı dayanak sayılamaz. Bu sebeple; Geçici m.22 yürürlükten kaldırılmalı, yaklaşık 16 yıldır süren bu geçiciliğe son verilmeli ve seçimlerin güvenliği ile seçilen ve seçmenlerin güvenini sağlayacak bir denetim yöntemi belirlenip hayata geçirilmelidir[5].

Nitekim 02.12.2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 372 sayılı ve 27.11.2006 tarihli YSK Kararına göre;

“(…) 298 sayılı Kanunun Geçici 18. maddesiyle; ‘Bu Kanunun 28 inci maddesinde tanımlanan seçmen kütüğü tam olarak oluşturulup işlerlik kazanıncaya kadar yapılacak seçimlerde ve halk oylamalarında kullanılacak seçmen kütüklerinin düzenlenmesi; kütüğe yazılma, muhtarlık bölgesi askı listelerinin düzenlenmesi, askıya çıkarılması, askı süresi, sandık seçmen listelerinin ayrılması, kesinleşmesi ve kütüğün güncelleştirilmesi esas ve ilkeler ile listelere itiraz yöntemleri ve süreleri, seçimlerin özellikleri gözetilmek suretiyle, Yüksek Seçim Kurulunca tespit ve ilan edilir.’ hükmü getirilmiştir. Bu maddedeki öngörü doğrultusunda yapılacak seçim ve halk oylamalarında 298 sayılı Kanunun 28-47. maddelerinde yer alan hükümler, kısmen uygulanarak, düzenleme daha çok Yüksek Seçim Kurulu’nca Geçici 18. madde çerçevesinde yapılmış ve bugüne kadar uygulanmıştır.

Ayrıca, 298 sayılı Kanuna eklenen Geçici 22. maddede de; ‘Yüksek Seçim Kurulu; 28 inci maddede tanımlanan bilgisayar ortamında seçmen kütüğü oluşturmanın alt yapısını teşkil eden SEÇSİS Projesi kapsamında, seçmen olan vatandaşları bilgisayar kayıtlarına aktarmasına kadar, 36 ncı maddenin birinci fıkrasında öngörülen genel yazım ve denetleme yapılmaz.’ hükmü yer almaktadır. Bu hükümle genel yazım veya denetleme yapılması imkanı da SEÇSİS Projesi tamamlanıncaya kadar ortadan kaldırılmıştır (…)”.

Bu kararının tarihi dikkate alındığında da; Geçici m.22’nin yaklaşık 16 yıldır yürürlükte olduğu, gerek seçmen kütüklerinin ilk aktarılması ve gerekse güncellenmesi sırasında, SEÇSİS’de düzenlenen bilgiler ile işlenen yeni verilerin bu sırada YSK tarafından denetlenemediği anlaşılmaktadır ki, bunun hiçbir haklı gerekçesi olamaz. Çünkü bir bilginin ve verinin doğruluğu, en elverişli şekilde sisteme eklenip işlendiği sırada test edilebilir. Bilişim sistemine veri olarak girilen bilgiden sonra denetim, bu konuda tespit ve itiraz olmadıkça etkin ve faydalı bir şekilde gerçekleştirilemez.

Her ne kadar SEÇSİS sistemi YSK’ya ait olsa da, YSK seçmen kütüklerinin oluşturulması sırasında denetim yapamamakta ve yaptıramamaktadır. SEÇSİS programını işletenler ve veri tabanını oluşturanlar ile işlemlerin kontrolü, esas olarak seçmen kütüklerinin oluşturulmasından sonra değil, verilerin sisteme aktarıldığı sırada da etkin bir şekilde yapılmalıdır. Aksi halde; 60 milyon seçmenin olduğu bir ülkede, seçmen kütüklerinin bilişim ortamına aktarılmasından sonra “hayali seçmen”, “seçmen taşıma” veya “çift/mükerrer oy kullanma” gibi iddialar ile seçim güvenliğini gölgeleyecek şaibelerin tümü ile bertaraf edilmesi zorlaşacaktır.

YSK’nın; bilgisayar ortamında seçmen kütüğü oluşturulması kapsamında, seçmen olan vatandaşların bilgisayar ortamına aktarılmasına kadar genel yazım ve denetim yapmasının yasaklanması, bu sırada SEÇSİS Projesini ve dolayısıyla bu projede çalışanlar ile işlemlerini takip ve kontrol edememesi anlamına gelmektedir. Bu tür bir yasağı öngören Geçici m.22 kaldırılmalıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçim güvenliğinin sağlanması ve seçmen iradesinin isabetli bir şekilde seçim sandıklarına yansıması için yasal altyapıyı oluşturmak zorundadır. Seçim yüksek mahkemesi olan YSK da, seçimlerde tüm şaibeleri ortadan kaldıracak tedbirleri almalıdır. Bu hassasiyet; sadece seçmen kütüklerinin oluşturulup askıya çıkarılmasından ve gelecek itirazların çözülmesinden ibaret olmayıp, seçmen kütüklerinin hazırlanıp bilişim sistemine aktarılması ile kişisel verilerin korunmasını ve amacı dışında bu verilerin kullanılmasının önlenmesini de kapsamalıdır.

Yargıçlardan oluşan, bağımsız ve tarafsız hareket etmesi gereken bir yüksek yargı mercii olan YSK’nın varlık sebebi; seçme ve seçilme hakkının korunması, seçimlerin ve sandıkların güvenliğinin, seçmenin sandığa gidip özgür iradesiyle oyunu kullanmasının ve adayların rekabet eşitliği içinde seçime katılabilmelerinin sağlanmasıdır.

.

Prof. Dr. Ersan Şen

Stj. Av. Filiz Demirbüker

.

(Bu köşe yazısı, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)

----------------------

[1] Her Yönü İle Seçim Bilişim Sistemi SEÇSİS, TMMOB Türkiye Bilgisayar Mühendisleri Odası’nın Raporu, Mart 2017, Ankara, s.8.