Askeri yargı mercilerinin 2017 Anayasa değişikliği ile kapanmasından sonraki süreçte yoklama kaçağı, saklı ve bakayaların durumunda bazı farklılıklar meydana gelmiştir. Bu durumların başında önceki süreçte doğrudan yargılama konusu yapılmaktayken 2019 yılında yürürlüğe giren 7179 sayılı Askeralma Kanunu ile 2020 yılında yürürlüğe giren Askeralma Yönetmeliği kapsamında düzenlenen önce idari para cezasının verilmesi, müteakip süreçte tekerrür durumunda ise suç dosyasının hazırlanarak yetkili savcılığa gönderilmesi gerekmektedir.

Askeralma Yönetmeliğinin “Yoklama Kaçağı, Saklı ve Bakayaların Takip ve Cezalandırma İşlemleri” başlıklı 13.bölümünde yer alan 99. maddesinde Yoklama kaçağı, saklı, bakaya ve geç iltihak bakayaların tanımı yapılmıştır. Buna göre;

- Tabi olduğu yoklama yılı içerisinde yoklamasını yaptırmayanlar yoklama kaçağı,

- Yirmi yaşına girmiş oldukları halde isimlerini nüfus kayıtlarına geçirmemiş bulunanlar saklı,

- Sevke tabi olduğu halde sevkini yaptırmayanlar ile sevk edildiği birliğe katılmayanlar bakaya,

- Sevkini yaptırdığı halde kendisine tanınan yol süresi dışında birliğine katılanlar geç iltihak bakayası olarak kabul edilmektedir. Sayılan tanımlamalara isabet eden kişiler hakkında da aynı Yönetmeliğin 101. madde hükümlerinin uygulanacağı zikredilmiştir.

101.madde kapsamında yoklama kaçağı, bakaya ve saklılar hakkında yapılacak ilk cezai işlem (idari para cezası) ise şu şekildedir;

“Yoklama kaçağı, saklı ve bakayaların cezalandırma işlemleri

MADDE 101 – (1) Yoklama kaçağı, saklı ve bakayalar Kanunun 24 üncü maddesinin birinci fıkrası esaslarına göre idari para cezasıyla cezalandırılır.

(2) Bunlardan kendiliğinden gelenler her gün karşılığı 5 Türk Lirası, yakalananlar ise 10 Türk Lirası idari para cezası ile cezalandırılır. Bu fıkra kapsamında belirlenen idari para cezalarının yeniden değerlemesinde 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin yedinci fıkrasındaki idari para cezasının bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınarak uygulanır. İdari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

(3) Yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar, askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu halde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz. Uygulandıktan sonra bu madde kapsamında olduğu anlaşılanlar iptal edilir ve iptal edilen para cezaları, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsamında takip ve tahsil için gönderildiği vergi dairelerine bildirilir. 54 üncü maddenin üçüncü fıkrası kapsamında ertelemesi yapılanların, yoklama kaçağı veya bakaya olarak geçen süreleri için Kanunun 24 üncü maddesi esasları uygulanır.

(4) İdari para cezası vermeye yetkili makam; askerlik şubesine bizzat müracaat eden yükümlüler için müracaat ettiği, kolluk kuvvetleri tarafından getirilen yükümlüler için ise getirildiği askerlik şubesi başkanı; kolluk kuvvetleri tarafından haklarında tutanak tutulma işlemi de dahil diğer durumlar için nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanıdır. Yükümlünün bizzat müracaat ettiği veya getirildiği askerlik şubesi başkanınca uygulanan idari para cezası derhâl yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanlığına bildirilir.

(5) Barışta, Kanunun 24 üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca verilen idarî para cezası kesinleştikten sonra bu eylemlerden herhangi birini işleyenler ile bu eylemleri seferberlik ve savaş hâlinde işleyenler hakkında nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesince suç dosyaları hazırlanarak yükümlünün nüfusa kayıtlı oldukları yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.

(6) Yükümlülere verilen idari para cezaları 7201 sayılı Kanun ile 25/1/2012 tarihli ve 28184 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebligat Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik esaslarına göre tebliğ edilir.

(7) Verilen idari para cezaları hakkında 5326 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.”

101.maddede  7179 sayılı Askeralma Kanununa atıf yapılan 24.madde de şu şekildedir:

“Yoklama kaçağı, saklı ve bakayalara verilecek cezalar

MADDE 24 – (1) Barışta, kabul edilebilir bir özrü olmaksızın;

a) Yoklama kaçakları ve saklılar için, yoklama kaçağı kaldıkları tarihten,

b) Bakayalar için, bakaya kaldıkları tarihten,

c) Geç iltihak bakayaları için, kendilerine tanınan yol süresinin bitiminden,

ç) Yedeklerden çağrılanlar için, birlikte işleme tabi olanların en son gönderilme tarihinden itibaren kaçak kaldıkları gün süresi kadar idari para cezası ile cezalandırılır. Bunlardan kendiliğinden gelenler her gün karşılığı 5 Türk lirası, yakalananlar ise her gün karşılığı 10 Türk lirası idari para cezası ile cezalandırılır. Bu fıkra kapsamında belirlenen idari para cezalarının yeniden değerlendirmesinde 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci maddesinin yedinci fıkrası, bir Türk lirasının küsuru dikkate alınarak uygulanır. İdari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

(2) Yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar, askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile bu Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu hâlde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz.

(3) İdari para cezası vermeye yetkili makam; askerlik şubesine bizzat müracaat eden yükümlüler için müracaat ettiği, kolluk kuvvetleri tarafından getirilen yükümlüler için ise getirildiği askerlik şubesi başkanı; bunun dışındaki durumlar için ise nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanıdır. Yükümlünün bizzat müracaat ettiği veya getirildiği askerlik şubesi başkanınca uygulanan idari para cezası derhâl yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanlığına bildirilir.

(4) Barışta, birinci fıkra uyarınca verilen idari para cezası kesinleştikten sonra birinci fıkrada sayılan eylemlerden herhangi birini işleyenler ile bu eylemleri seferberlik ve savaş hâlinde işleyenler hakkında askerlik şubelerince suç dosyaları hazırlanarak yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.”

Yoklama kaçağı, saklı ve bakaya durumundaki kişiler hakkında yukarıdaki esaslar dahilinde uygulanacak para cezasının kesinleşmesinden sonraki süreçte, 7179 sayılı Askeralma Kanununun 23.maddesinde yer alan;

 “a) Kendisinin tutukluluğu veya hükümlülüğü,

b) Kendisinin herhangi bir sağlık kurumu raporuyla belgelendirilmiş istirahat gerektiren hastalığı,

c) Eşi veya ikinci derece dâhil kan veya kayın hısımlarından birinin sağlık kurumu heyet raporuyla belgelendirilmiş hayati tehlike içinde olduklarını gösteren hastalığı,

ç) Sevkten önceki veya sonraki on beş gün içinde eşinin, ikinci derece dâhil kan veya kayın hısımlarından birinin ölümü,

d) Sevkten önceki veya sonraki on beş gün içinde kendisi veya ikinci derece dâhil kan veya kayın hısımlarından birinin evlenmesi,

e) Sevkten önceki veya sonraki iki ay içinde çocuğunun doğması” mazeretlerinden birisi mevcut olmadığı halde askerlik şubesince sevk edildiği kıtasına katılmayan veya geç katılanlar için, kendilerine tanınan kanuni yol süresinin bitiminden itibaren aşağıda detaylıca belirtilen süreler içerisinde kıtasına katılmayanlar hakkında 1632 sayılı Askeri Ceza Kanununun 63.maddesinde tanımlanan suça ilişkin suç dosyasının ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesi gerekmektedir.

1632 sayılı Askeri Ceza Kanununun 63.maddesi şu şekildedir:

“Yoklama kaçağı, bakaya, saklı, firar

Madde 63 –

1 - Barışta, 25/6/2019 tarihli ve 7179 sayılı Askeralma Kanununun 24 üncü maddesi uyarınca haklarında verilen idarî para cezası kesinleştikten sonra söz konusu Kanunun 23 üncü maddesinde belirtilen mazeretlerden birisi bulunmaksızın,

a) Yoklama kaçaklarından birlikte yoklamaya tabi oldukları doğumluların yurt genelinde normal sevk yılı içindeki son kafilesi gönderilmiş bulunanlar için, son kafilenin gönderilmesi tarihinden,    

b) Bakaya kalanlar için, bakaya kaldıkları tarihten,

c) İhtiyat erattan çağrılıp da birlikte işleme tabi olduğu kişiler gönderilmiş bulunanlar için, en son gönderilme tarihinden,

d) Yoklama kaçağı, saklı veya bakaya olup olmamasına bakılmaksızın askerlik şubesince sevk edildiği kıtasına katılmayan veya geç katılanlar için, kendilerine tanınan kanuni yol süresinin bitiminden, itibaren dört ay içinde gelenler altı aya kadar, yakalananlar iki aydan altı aya kadar; dört aydan sonra bir yıl içinde gelenler iki aydan bir yıla kadar, yakalananlar dört aydan bir yıla kadar; bir yıldan sonra gelenler dört aydan iki yıla kadar, yakalananlar altı aydan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.”

Sonuç olarak; yapılan son düzenlemeler ile yoklama kaçağı, saklı ve bakayalar için ilk tespitinde hakkında idari para cezası tanzim edilecek, para cezasının kesinleşmesini müteakip tekerrür durumunda –ki bu tekerrürün temadisi yakalanmakla ya da kendiliğinden sonra ermekle son bulabilir- Askeri Ceza Kanununun 63.maddesinde yer alan suça ilişkin adli işlem yapılması gündeme gelecektir. Bu noktada bilinmesi gereken en önemli hususlardan biri de idari para cezasının kesinleşmesinden sonraki süreçte temadisi kesilmiş her tekerrür yeni bir adli süreç doğuracaktır. Bu nedenle ilk tespitten sonra verilen idari para cezasından sonra tekerrür yaşanmaması önem arz etmektedir.