Sermaye Piyasasında Yerindelik Testinin Hukuki Açıdan İncelenmesi

Yatırım danışmanlığı faaliyetinin unsurlarından birisini kişiselleştirme teşkil etmektedir[1]. Bu unsur kapsamında, yatırım danışmanlığı belli bir kişiye özgü olarak sunulmaktadır. Yatırım danışmanlığının belli bir kişiye özgü olarak sunulabilmesinin aracını ise yerindelik testi oluşturmaktadır[2]. Yerindelik testi yatırım danışmanlığında kişiselleştirme unsurunun bir parçası olmakla beraber mevzuat uyarınca hem yatırım danışmanlığı hem de portföy yöneticiliği faaliyeti hizmetlerinin sunulabilmesi için zorunlu bir uygulama teşkil etmektedir.

Yerindelik testi yatırım danışmanlığının kişiselleştirilme unsurunun bir aracı olmakla beraber diğer yandan yatırımcının korunması bakımından da bir araç teşkil ettiği ifade edilebilir. Nitekim görece bilgi ve tecrübesi az olan yatırımcının, yatırım faaliyetlerinde hemen başlaması uygun görülmez. Zira yatırım faaliyetleri tabiri caizse, sahil kenarından başlayıp okyanus derinliklerine kadar uzanan büyük bir alanı kapsar. Dolayısıyla yatırımcının, hangi derinliğe kadar gidebileceğinin önceden bilinmesi gerekir. Bu yazıda yer verilen hususlar kapsamında yerindelik testini hukuki açıdan açıklamaya çalışacağım.

Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’in III-37.1 (“Tebliğ”) 40 hıncı maddesinde yerindelik testi düzenlenmiştir. Maddede verilen tanıma göre yerindelik testi, “bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak hizmet ile müşterinin yatırım amaçları, mali durumu ile bilgi ve tecrübesinin uyumlu olup olmadığının yetkili kuruluşlar tarafından değerlendirilmesidir.” Yerindelik testi ile yatırımcının; amacı, mali durumu ve bilgi tecrübesi tespit edilerek kendisine uygun olacak yatırım araçları belirlenmektedir[3]. Bu doğrultuda yetkili kuruluş, yerindelik testi sonucuna göre, yatırımcıya yatırım faaliyeti hizmeti sunacak ve tavsiyelerde bulunacaktır.

Tebliğ’in md.40/1 fıkrasında ifade edildiği üzere yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği faaliyetlerinin sunulabilmesi için yerindelik testinin uygulanması zorunludur. Bununla beraber yerindelik testinin sadece doldurulması değil aynı zamanda eksiksiz, güncel ve doğru olarak doldurması gerekmektedir. Aksi halde Tebliğ’in md.40/6 fıkrasında ifade edildiği üzere yerindelik testinin yapılmaması, eksik bilgi içermesi veya güncel olmaması halinde yatırımcıya yatırım danışmanlığı veya portföy hizmeti sunulmayacaktır ve bu durum yetkili kuruluş tarafından yatırımcıya yazılı olarak bildirilecektir. Keza yatırımcı tarafından verilen bilgilerin, eksik, güncelliğini yitirmiş veya gerçeğe aykırı olduğunu tespit olması halinde yetkili kuruluş vermiş olduğu yatırım hizmetini sonlandırır. Görüleceği üzere, yerindelik testini doğru bir şekilde yapmak yatırım danışmanlığı veya portföy yöneticiliği hizmeti alabilmek için bir şarttır.

Tebliğ’in 40 hıncı maddesinin ikinci fıkrasında yerindelik testinin kapsamına yer verilmiştir. Bu kapsamı şu üç başlıkta sıralanmaktadır: (i)Müşterinin yatırım amaçlarına ilişkin olarak; yatırım süresi ile risk ve getiri tercihleri, (ii)Müşterinin mali durumunun yatırımın risklerini karşılayacak yeterlilikte olup olmadığına ilişkin olarak; gelir düzeyi ve yatırım amaçlı varlığı hakkında bilgi” (iii)Müşterinin portföyünde veya hesabında gerçekleştirilecek işlemlere ilişkin riskleri anlayacak bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadığına ilişkin olarak; müşterinin yaşı ve mesleği, eğitim durumu, genel ya da profesyonel müşteri olduğu, geçmişte gerçekleştirdiği işlemlere konu olan sermaye piyasası araçları, söz konusu işlemlerin türü, niteliği, hacmi ve sıklığı”[4].

Yetkili kuruluşlar tarafında uygulanacak yerindelik testinde yer alacak asgari içerik Sermaye Piyasası Kurulu tarafından 15.05.2014 tarih ve 15 sayılı toplantısında alınan karar ile belirlenmiştir. Bu karar uyarınca, asgari içeriğine uyulması, kendi içinde bütünlük arz etmesi ve makul gerekçelerin olması kaydıyla yetkili kuruluşlar tarafından yerindelik testi şekillendirilebilecekler ve kendilerinin belirlediği yöntemlere göre değerlendirebileceklerdir[5]. Diğer yandan yerindelik testinin yazılı yapılmasının yanından elektronik ortamda da yapılmasına izin verilmiştir. Bu iznin yatırımcının bilinçli olması kaydıyla dijitalleşen dünyada gayet yerinde olduğu ifade edilecektir.

Yerindelik testinin doğru ve eksiksiz tamamlanması yatırım faaliyetine başlamak için bir zorunluluk olmakla beraber yatırımın kendisi için de büyük önem taşımaktadır. Nitekim yatırımcı alacağı tavsiyeler ve yatırım yapacağı yatırım araçları bu testin sonucuna göre şekillenmektedir. Dolayısıyla yatırımcının kendi amacının dışında ve gerçek dışı bilgiler vererek testi doldurması halinde kendine uygun olmayan yatırım tavsiyesi alacağı gibi yatırımı da hiç istemediği şekilde sonuçlanabilecektir.

Örneğin, yatırımcı, çok yüksek getiri elde etme hırsıyla hareket edip anaparayı kaybetme riskini görmezden gelerek birtakım yanlış bilgiler vererek testi tamamlarsa görünüş itibariyle yüksek riskli yatırım araçlarına yönelik tavsiye alabilir sonucu çıkacaktır. Bu halde, alacağı yatırım tavsiyeleri yüksek risk barındırdığından ortaya koymuş olduğu tüm anaparasını kaybetme riski ile karşılaşacak ve belki de anaparasının tamamını kaybedecektir. Bu durumda yatırımcı, çok yüksek getiri hırsıyla görmezden geldiği yüksek riskle karşı karşıya kalmış olacaktır. Bu noktada yatırımcı uğramış olduğu zararı kendisinin telafi edebilme gücü yoksa zarar giderek artabilecektir. Böyle bir durumda yatırımcı kendi kusurlu davranışıyla yerindelik testinin gerçeğe aykırı doldurduğu için yetkili kuruluşun da bir sorumluluğu bulunmamaktadır[6].

Yatırımcının, böyle bir olayda zarara uğramasının nedeni almış olduğu yatırım aracı tavsiyesi değildir. Burada temel sorun yerindelik testinin yatırımcı tarafından gerçeğe aykırı olarak doldurmuş olmasıdır. Çok yüksek getiri beklentisi olan bir yatırımcı aynı anda çok yüksek riski de göze alır. Bu noktada yatırımcının bu iki hususu aynı anda göze alması ve kabullenmesi zorunludur. Dolayısıyla yatırımcı yüksek risk ihtimalini asla telafi edemeyeceğini düşünüyorsa daha düşük seviyeli risk barındıran tercihlere yönelmesi gerekecektir. Haliyle, yatırımcının bilinçli bir şekilde doğru ve eksiksiz biçimde yerindelik testini tamamlaması kendisine uygun olan yatırım araçlarına yönelik tavsiye alabilmesine ve haliyle sağlıklı yatırımlar yapabilmesine imkân sağlayacaktır.

Sonuç olarak yerindelik testi, yatırım danışmanlığı faaliyetinin kişiselleştirilme unsurunun bir aracıdır. Tebliğ ile düzenlenmiş olup yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği yatırım hizmetlerinin sunulabilmesi için uygulanması gereken bir şart teşkil etmektedir. Aynı zamanda testin yatırımcı tarafından sadece doldurulması değil aynı zamanda doğru ve eksiksiz biçimde doldurulması yatırım faaliyetinin sunulabilmesi için zorunluluktur. Tebliğ’in 40 ıncı maddesinde kapsamına yer verilmekle beraber SPK tarafından da asgari içeriği belirlenmiş olup bu asgari içeriğe yer vermek ve belli şartları sağlamak kaydıyla yetkili kuruluş tarafından yerindelik testi içeriği ve değerlendirme yöntemi yetkili kuruluş tarafından yazılı veya elektronik ortamda yapılacaktır. Son olarak yerindelik testi bahsedilen her iki yatırım faaliyeti hizmetinin sunulması için bir şart olmakla beraber yatırım faaliyetinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi bakımından da çok büyük önem arz etmektedir.

“Bu köşe yazısı Av. Oğuzhan TAÇKIN tarafından kaleme alınmıştır. Başka yerlerde kullanımı için kaynak gösterilmesi gerekmektedir. Köşe yazısının bir bölümü aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.”