Bolu Kartalkaya'da 21 Ocak 2025 günü 03.30 sularında Grand Kartal Otel'de çıkan ve saatlerce süren yangında 79 kişi hayatını kaybetti, onlarca kişi de yaralandı. Kartalkaya turizm merkezinde itfaiye teşkilatı olmadığı için uzaklık ve yolların virajlı olması nedeniyle çevre il/ilçe itfaiye ekiplerinin geç müdahalesi yanında otelin yangından korunma ve kurtarma önlemlerinin eksik ya da hiç olmadığı tartışmaları başladı.

Şüphesiz ki olaya ilişkin olarak kimlerin hangi konularda ve ne derece sorumlu olduğu adli soruşturma ve yargılama sonucunda belli olacaktır.

Bu yazıda işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi, turizm teşvik belgeli tesislerin denetimi, itfaiye teşkilatı, binaların yangından korunması mevzuatı incelenmiştir.

İşyeri açma ve çalışma ruhsatı ve denetim

İşyeri açma ve çalışma ruhsatı, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik kapsamındaki işyerlerinin açılıp faaliyet göstermesi için yetkili idareler tarafından verilen izindir (Geniş bilgi için bakınız: YILMAZ Halil, İşyerleri Ruhsatları, İzin-Denetleme-Yaptırım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024).

Yetkili idarelerden;

İl özel idaresi, belediye sınırları ve mücavir alanlar dışı ile kanunlarda münhasıran il özel idaresine yetki verilen hususlarda,

Büyükşehir belediyesi, büyükşehir belediyesi sınırları ve mücavir alanlar içinde büyükşehir belediyesinin yetkili olduğu konularda,

Büyükşehir ilçe veya ilk kademe belediyesi, büyükşehir belediyesinin yetkili olduğu konuların dışında kalan hususlarda

yetkilidir.

Bolu Kartalkaya'da işyeri açma ve çalışma ruhsatı verme yetkisi il özel idaresinindir.

Turizm sektörünü düzenleyecek, geliştirecek, dinamik bir yapı ve işleyişe kavuşturacak tertip ve tedbirlerin alınmasını sağlamak amacıyla yürürlüğe konulan 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nda, turizm hizmeti ile bu hizmetin gereği kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezlerinin tespiti ile geliştirilmelerine, turizm yatırım ve işletmelerinin teşvik edilmesine, düzenlenmesine ve denetlenmesine ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı kararı ile, Kültür ve Turizm Bakanlığınca ve bu bakanlık ile ilgili diğer bir bakanlıkça müştereken çıkarılacak yönetmeliklerin konuları belirlenmiştir.

Belge talebinde bulunan işletmelerin belgelendirilmesine esas denetimleri, belgeli yatırım ve işletmelerin niteliklerine ilişkin denetimleri ve işletmeleri sınıflandırma yetkisi Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir.

Bakanlık gerek görmesi durumunda, denetim yetkisini sınırlarını belirlemek kaydıyla valilik vasıtasıyla da kullanabilir.

Bakanlık, Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı ile iş birliği halinde, turizmin uluslararası standartlarda geliştirilmesi ve faaliyetlerinin sürdürülebilir, çevreye duyarlı ve güvenli bir ortamda gerçekleştirilmesi, turizm ürünlerinin uluslararası alanda tanıtılması ve pazarlanmasına katkı sağlaması amacıyla, yetki verilecek Türk Akreditasyon Kurumundan akredite ve uluslararası faaliyette bulunan denetim firmaları aracılığıyla sertifika programları uygulayabilir. Denetim firmalarının nitelikleri, belirlenme ilkeleri, görevleri, yetkileri ile gerçeğe aykırı tespitler için uygulanacak usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir.

Belgeli turizm yatırım ve işletmelerinin denetimine ilişkin esaslar, Turizm Yatırım, İşletme ve Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Belgeli turizm işletmelerinde temizlik, intizam, servis, fiyat, idare ve işletme, belge almaya esas olan vasıflarla, personel niteliklerinin tespit ve denetimi yetkisi Bakanlığa aittir.

Sağlık ve çevre kirliliği ile ilgili denetimler, görevli kamu kurum ve kuruluşlarının tabip ve sağlık elemanlarınca yerine getirilir.

İşyeri açma ve çalışma ruhsatları ile ilgili denetimler, işyeri açma ve çalışma ruhsatını veren kamu kurumu (somut olayda İl Özel İdaresi) tarafından yapılır.

İlgili mercilerin bu konularda yapacakları denetimlerde, denetim raporunun bir nüshası Bakanlığa gönderilir.

OSB’lerde yangın savunma sistemi

Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği, OSB’lere sektörel yapıya, coğrafi konuma ve benzeri şartlara uygun olarak güvenlik, yangın ve afetlerden korunma gibi acil müdahale gerektiren durumlarda yapılacak iş ve işlemleri belirten yönergeleri hazırlama ve uygulama görev ve yetkisi vermiştir. OSB’lerde itfaiye teşkilatı kurabilir. Bu durumda yangın güvenlik ve yeterlilik uygulamaları kendi itfaiye gruplarınca yürütülür.

OSB’lerde işletmeler, itfaiye grubu tarafından istenen yangın ve patlamalara karşı alınacak tedbirleri uygulamak, kendi bünyesinde gerekli tüm yangın önlemlerini sağlayarak itfaiye raporu almak ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ile ilgili hükümleri yerine getirmek zorundadır.

İşletmelerin çalışanlarına yangına ilk müdahale edebilmesi amacıyla yangın eğitimi ve tatbikatı varsa OSB itfaiye teşkilatınca yapılır ve sertifikalandırır. Ayrıca işletmeler; patlayıcı, parlayıcı, yanıcı ve kimyasallarının bulunduğu depolarını gösterir planı ve işletme bünyesinde oluşturulan “acil eylem planı”nın bir nüshasını OSB’ye teslim eder.

Kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ile turizm merkezlerindeki zaruret

Öncelikle ifade etmek gerekir; Bolu Kartalkaya Grand Kartal Otel'de saatlerce süren yangın ve 79 kişinin hayatını kaybetmesi, onlarca kişinin yaralanması göstermiştir ki sadece kayak merkezlerinde değil tüm kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ile turizm merkezlerinde de OSB’lerde olduğu gibi yangın savunma sistemi kurulmuş olması bir zarurettir.

Vali’nin yetki ve sorumluluğu

5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’na göre Vali; kamu düzeni ve güvenliği ile kişilerin can ve mal emniyetinin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, trafik güvenliği ve kontrolünün sağlanması amacıyla meydan, karayolları, cadde, sokak ve park gibi kamuya açık alanlarda kurulacak sistemlerin yerlerinin tespiti, kurulumu ve altyapı faaliyetlerini koordine eder. Bu sistemlerin altyapı, kurulumu ve işletilmesi ile ilgili olarak il özel idaresi, belediye, köy ve diğer kamu tüzelkişilikleri valiliğin talebini yedi gün içinde sonuçlandırır. Bu süre içerisinde ilgili kurumlarca sonuçlandırılmayan iş ve işlemler vali tarafından resen tamamlattırılır.

Bu hüküm Vali’ye, Kartalkaya’da da kamu düzeni ve güvenliği ile kişilerin can ve mal emniyetinin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, trafik güvenliği ve kontrolünün sağlanması amacıyla kurulacak trafik işaretleri ve lambaları, KGYS/MOBESE, yangın müdahale, arama kurtarma gibi sistemlerin yerlerinin tespiti, kurulumu ve altyapı faaliyetlerini koordine yetkisi, görevi ve sorumluluğu vermektedir.

Belediye itfaiye teşkilatı

Belediye itfaiye teşkilâtının kuruluş, görev, yetki ve sorumlulukları Belediye İtfaiye Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre, belediye itfaiye teşkilatında ihtiyaca göre birimler oluşturulabilir. Birimlerin kurulmasında; beldenin nüfusu, fiziki ve coğrafi yapısı, yangın ve diğer afetlere hassasiyeti ile gelişme potansiyeli dikkate alınır. İtfaiye teşkilatı “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ile verilen görevleri yapmak” ve “belediye sınırları dışındaki olaylara müdahale etmek” ile de görevlendirmiştir.

İyi uygulama örnekleri

Muhtemeldir ki Bursa, Kahramanmaraş ve Kayseri Valilikleri ile Büyükşehir Belediyeleri illerindeki kayak merkezlerinde kişilerin can ve mal emniyetinin korunması için itfaiye birimleri oluşturmuş.

İyi uygulama örneklerinin yaygınlaştırılması

Bir veya birkaç ilde başlatılan iyi uygulamaların diğer illere de yaygınlaştırılmasında, ilgili bakanlıklar olan Kültür ve Turizm Bakanlığı başta olmak üzere Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığının sorumluluğu söz konusu olmalıdır.

Tabiidir ki Uludağ, Yedikuyular ve Kartalkaya kayak merkezlerindeki gibi Kartalkaya’da niçin bir itfaiye birimi oluşturulmadığını 5442 sayılı Kanun açısından Bolu Valiliği, Belediye İtfaiye Yönetmeliği yönünden de Bolu Belediyesi cevaplamalıdır.

Binaların yangından korunması sorumluluğu

Kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar ve gerçek kişilerce kullanılan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmenin, tasarımı, yapımı, işletimi, bakımı ve kullanımı safhalarında çıkabilecek yangınların en aza indirilmesini ve herhangi bir şekilde çıkabilecek yangının can ve mal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlamak üzere, yangın öncesinde ve sırasında alınacak tedbirlerin, organizasyonun, eğitimin ve denetimin usul ve esasları Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ile belirlenmiştir. Yönetmelik;

a) Ülkedeki her türlü yapı, bina, tesis ile açık ve kapalı alan işletmelerinde alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirlerini,

b) Yangının ısı, duman, zehirleyici gaz, boğucu gaz ve panik sebebiyle can ve mal güvenliği bakımından yol açabileceği tehlikeleri en aza indirebilmek için yapı, bina, tesis ve işletmelerin tasarım, yapım, kullanım, bakım ve işletim esaslarını,

kapsamaktadır.

İlkeler

Projeler, kanuni düzenlemeler yanında, yangına karşı güvenlik bakımından Yönetmelikte öngörülen şartlara uygun değil ise yapı ruhsatı verilmez.

Yeni yapılan veya proje tadilatı ile kullanım amacı değiştirilen yapılarda bu Yönetmelikte öngörülen esaslara göre imalat yapılmadığının tespiti hâlinde, bu eksiklikler giderilinceye kadar binaya yapı kullanma izin belgesi veya çalışma ruhsatı verilmez.

Tasarımcılar tarafından, Yönetmelikte hakkında yeterli hüküm bulunmayan hususlarda ve metro, marina, helikopter pisti, tünel, stadyum, havalimanı ve benzeri kullanım alanlarının yangından korunmasında Türk Standartları (TS), bu standartların olmaması hâlinde ise Avrupa Standartları (EN) esas alınır. Türk veya Avrupa Standartlarında düzenlenmeyen hususlarda, uluslararası geçerliliği kabul edilen standartlar da kullanılabilir.

Yönetmeliğin uygulanmasında proje ve yapım ile ilgili konularda tereddüde düşülen hususlar Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının, diğer hususlar hakkında İçişleri Bakanlığının uygulamaya esas olacak yazılı görüşü alınarak işlem yapılır.

Görev, yetki ve sorumluluk

Yangın söndürme ve algılama, duyuru ve acil aydınlatma gibi aktif yangın güvenlik sistemlerinin yeterli olmamasından; projenin eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde proje müellifleri ve yapımın eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde ise müteahhit veya yapımcı firma sorumludur.

Sistemin uygun çalışmaması işletmeden kaynaklanıyor ise, işletmeci kuruluş doğrudan sorumlu olur. Yangın güvenlik sistemlerinin yaptırılmasının gerekli olduğu yapı sahibine yazılı olarak bildirildiği hâlde, yapı sahibi tarafından yaptırılmamış veya standartlara uygun yaptırılmamış ise yapı sahibi sorumlu olur.

Yönetmelik hükümlerine uyulmaması sebebiyle meydana gelen yangın hasarlarından;

a) Yapı inşasında yer alan yapı sahipleri, işveren ve işveren temsilcileri,

b) Tasarımda, uygulamada ve denetimde görevli mimar ve mühendisler,

c) Yapı denetimi kuruluşları,

ç) Müteahhitler, imalatçılar ve danışmanları

kusurlarına göre sorumludur.

Denetleme yetki ve sorumluluğu

Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler; yangın söndürme, algılama ve tahliye projelerinin ve uygulamalarının Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadığını denetler.

Sigorta şirketleri, yangına karşı sigorta ettirme talebi aldıkları binalarda, tesislerde ve işletmelerde, Yönetmelik hükümlerine uyulup uyulmadığını kontrol etmek mecburiyetindedir.

Vize, harç ve benzeri ücret muafiyeti

Yangın güvenliği sistemlerinin teşvik edilmesi için, ilgili kanunlarda belirtilen vergi, resim ve harçlar hariç olmak üzere, kamu kuruluşlarınca proje onay ve denetim hizmetlerinden hiçbir şekilde vize, harç ve benzeri ad altında herhangi bir ücret talep ve tahsil edilemez.

Suç ve kabahat

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında, aykırı hareketin “suç” veya “kabahat” olmasına göre 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5236 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri uyarınca işlem yapılır.

Son söz

Kartalkaya’daki 5 otelden yatak kapasitesi bakımından 2. büyük olan 13 katlı, 61 odalı, 350 yatak kapasiteli Grand Kartal Otel sahip ve işletenlerinin bunca teşvik ve muafiyetlere rağmen velinimeti olan müşterilerinin can emniyetini sağla(ya)mama sorumsuzluğu ve bürokratik eksiklikler hepimize ders olmalıdır.

Av. Halil YILMAZ