İSTİHBARAT VE İSTİHBARAT BİLGİSİNİN ÖNLEME AMAÇLI TOPLANMASI

Bu makalede istihbarat kavramı ve önleme amaçlı iletişim denetlenmesi tedbirine değinilecektir. Zira günümüzdeki en büyük istihbarat kaynağı iletişim istihbaratı olup tehlike arz eden kişiler genel itibari ile iletişimleri üzerinden bir denetime tabi tutulmaktadırlar.[1]

İSTİHBARAT KAVRAMI

İstihbarat nedir ve ilk istihbarat faaliyetleri ne zaman başlamıştır? Her ne kadar günlük hayatta istihbarat, istihbaratçı gibi kavramları sık sık duysak da İstihbarat ve istihbarat hukuku konusunda yeteri kadar akademik çalışma bulunmamaktadır.

İstihbarat kelimesi birçok insanın kafasında yanlış bir izlenim oluşturabilmektedir. Zira istihbarat ve istihbaratçılar vatandaş için gölgelerde çalışan, ahlaki belirsizlik içinde bilgi toplayan, gizli ve örtülü bir faaliyet olarak algılanmaktadır.[2] Değişik kitap ve sözlüklerde akıl, zeka, anlayış, bilgi, haber, alınan bilgi, malumat, haber alma, bilgi toplama olarak geçmektedir.[3] İstihbarat kelimesi Arapça kökenli bir kelime olup TDK Sözlüğünde yeni alınan bilgiler, haberler, bilgi toplama, haber alma[4] olarak açıklamıştır. İstihbarat kavramı örtülü operasyon yapmanın dışında bilginin toplanması ve analiz edilmesidir.[5] İstihbarat faaliyeti sonucu elde edilen bu bilgiyi elinde tutan kişi ve kurum kendi istekleri doğrultusunda yönlendirme imkanı elde eder.[6] İstihbarat kavramı etimolojik anlamdan öte teknik bir anlam taşır. Teknik anlamda İstihbarat, ham bilgileri alınıp analiz edildikten sonra yeni bir ürün ve bilginin üretilmesidir.[7] Üretilen bu yeni ürün ve bilgi ile strateji ve harekat alanı belli edilerek yola çıkılır.

Bununla birlikte İstihbarat kavramı batı dillerinde zeka, akıl, bilgi anlamına gelen Intelligence kelimesi ile ifade edilmektedir. Amerikan Haber Alma Teşkilatı olan CIA (Central Intelligence Agency) ve İngiliz Askeri İstihbarat Birimleri Olan MI (Military İntelligence). Rusya’da ise İstihbarat kelimesinin karşılığı Güven’dir. KGB (Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti) “Devlet Güvenlik Komitesi’dir.[8]

Milli Mücadele kahramanlarından Kazım Karabekir’e göre istihbarat; barışta ve savaşta doğru haber almak, yanlış haber yaymak demektir.[9] Kazım Karabekir karşı istihbarat çalışması olarak tanımladığı İstihbaratı, savaş zamanında düşmanın yanlış yönlendirmesiyle stratejik ve taktiksel avantaj elde edilmesi olarak betimlemiştir.

Genel olarak baktığımızda İstihbarat kavramı günün ihtiyaç ve koşulları çerçevesinde farklı anlamlar yüklenebilmektedir. Tek tek olaylar bazında bakıldığında İstihbarat kavramı olaylara göre farklılık gösterebilmektedir. Fakat genel olarak bakıldığında ise İstihbarat insanlık tarihi kadar eskidir. Zira İstihbarat kavramını bir haber alma ve alınan bu haber sonucu bir harekat planı oluşturmak olarak ifade edilirse avcı-toplayıcı toplumların avcılık için kullandıkları stratejilerde birer istihbarat örneğidir.

Bilginin elde edilmesi kadar elde edilen bilginin analiz edilip işlenmesi de önemlidir. Elde edilen bilginin gücü ile geleceğe yönelik çıkarımlarda bulunmak istihbaratın diğer bir boyutudur[10] İstihbarat, “ulaşılabilen bütün açık, yarı açık ve/veya gizli kaynaklardan her türlü aracın kullanılması sonucunda elde edilen her türlü veri, malumat ve bilginin ulusal genel veya ulusal özel plandaki politikaların gerçekleştirilmesi ve ulusal politikalara zarar vermesinin engellenmesi amacı ile toplandıktan sonra önemine ve doğruluğuna göre sınıflandırılması, karşılaştırılması, analiz edilerek değerlendirilmesi süreci sonucunda ulaşılan bilgidir.”[11] Ayrıca diğer bir yoruma göre İstihbarat “Kamuya açık olmayan bilgiler, en azından veya kısmen bu tür bilgilere dayanılarak yapılan analizlerin siyasal karar alıcılar veya hükümet içindeki diğer aktörler için hazırlananlarıdır. İstihbaratı ayrıcalıklı yapan şey, gizlice toplanan bilgiyi kullanması ve karar alıcıların taleplerini zamanında karşılayacak şekilde hazırlamasıdır.”[12]

İstihbarat temel olarak enformasyondan oluşur. Bu bilgi ve enformasyonun akılcı bir şekilde mantık süzgecinden geçirilmesi, sentezlenmesi, ayrıştırılması ve yorumlanarak biçim verilmesi ile ortaya çıkar. Ayrıca istihbarat, planlama, elde etme, karşılaştırma, değerlendirme, öngörüde bulunma, tanımlama, biçimlendirme ve karar verme sürecini oluşturan bir hareket tarzıdır.[13]

Diğer bir görüşe göre de İstihbarat kavramı, bilgilerin toplanması, eldeki bilgilerle karşılaştırılması, elde edilen bilgilerin analiz, birleştirme ve yorumlanması sonucu elde edilen sonuçtur.[14] İlgili kişilerin elde ettikleri bilgileri işleyerek elde ettikleri yeni bilgiye istihbarat denir.[15] Bununla birlikte istihbarat, bir ülkenin başka bir ülke hakkında açık, kanuni bir şekilde haber toplaması olarak da ifade edilebilir.[16]

Yabancı araştırmacılar da istihbarat kavramını şu şekilde ifade etmişleridir: Ülkedeki yıkıcı-bölücü faaliyet ya da dünyadaki siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri durumların derinlemesine kavranması için gizli teşkilatlar tarafından toplanan bilginin analiz edilmesi sonucu yürütülen bir faaliyettir.[17] Diğer bir araştırmacı olan Sherman Kent göre ise istihbarat, işlenmiş bilgi, bilgiyi üreten organizasyon ve organizasyonun yürüttüğü faaliyetler olmak üzere detaylı çalışmış, üç farklı şekilde ifade edilen bir kavramdır. Amerikalı CIA ajanı Michael Warner ise İstihbarat kavramını yabancı güçleri anlamak olarak ifade etmiştir.[18]

Yine Eryiğit’in Amerikan istihbarat birimi CIA’da görevli olan Michael Warner’dan alıntıladığına göre “Warnerın “Aranıyor: İstihbaratın tanımı” başlıklı makalesinde, istihbarat tanımı için yapılan girişimlerin nasıl başarısız olduğundan ve bunun nedenlerinden bahsetmektedir. Bugüne kadar İstihbarat terimi, ele alan yazarlar tarafından farklı farklı değerlendirilmiş ve Warner bunları resmi görevliler tarafından yapılan tanımlamalar ve resmi görevi olmayan araştırmacı yazarlar tarafından yapılan tanımlamalar olarak ikiye ayırmış ve bu tanımlamaları incelmeye tabi tutmuştur. İnceleme sonucunda görülmektedir ki bütün tanımlamaların ortak noktası gizliliktir.

İstihbarat faaliyetlerinde gizlilik çok önemlidir çünkü istihbarat, devletler arasında devam eden bir gayret, bir çabadır ve hakkında gerçek aranan düşman ise her zaman buna karşı koymaktadır. Karar vericilerin elinde olan bilgiden eğer düşman haberdar olursa elbette ki buna karşı önlem alabilir ve karar vericinin planladığı eylemlerini etkisiz hale getirebilir. İstihbarat tanımlamaları ile uğraşan araştırmacıların ve devlet görevlilerinin bakış açısı genellikle devlet güvenliğini ilgilendirmektedir ve temel nitelikler de bu minvalde şekillenmiştir.

İstihbarat kavram olarak bütün süreci kapsamasına karşın, yapılan istihbarat faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan ürün veya rapor için de “istihbarat” kelimesi kullanılmaktadır. Çeşitli yazılarda karar vericiler için müşteri kelimesi de kullanılabilmektedir.

İstihbarat kavramının tanımlamalarının ifade ettiği ortak özellikler şu şekilde sıralanabilir.

• İstihbarat tam etkili olmak için gizli verilere ve gizli metotlara dayanmaktadır. Gizlilik en temel niteliktir.

• İstihbarat faaliyetleri devletin amaçları doğrultusunda devlet tarafından görevlendirilmiş yetkin personel tarafından yürütülür.

• İstihbarat faaliyetleri genellikle yabancılar, diğer devletler aleyhinde yürütülür. (Eğer hedef içerideki vatandaşlar ise konu kanun uygulayıcıları ilgilendirir.)

• İstihbarat, bilginin üretim ve dağıtım aşamaları ile de doğrudan bağlantılıdır.

• İstihbarat devletin, dış güçleri gizli olarak etkilemesini ve yönlendirmesini de içerir. (Eğer bu faaliyetler açık olarak yapılırsa bu istihbarat değil diplomasi olur.)”[19]

Özdağ İstihbarat Teorisi adlı çalışmasında istihbarat ile ilgili farklı tanımlara yer verdikten sonra istihbaratın temel amacının, rakip devletin/kuruluş/birliğin,

a) Mevcut ve potansiyel rakiplerin kısa ve uzun vadeli niyetlerinin;

b) Kısa ve uzun vadeli niyetlerini gerçekleştirmek için ne tedbirler aldıklarının,

c) Bu tedbirleri uygulama güç/yeteneklerinin olup olmadığının tespiti ile yeteneklerin kabul ihtimal derecesinin ne olduğunun belirlenmesidir.[20]

Ayrıca Özdağ hareket ile istihbaratın sağladıklarına göre istihbaratın dört temel özelliğinin ortaya çıktığını, bunların;

a) Stratejik bir baskın/sürpriz ile karşı karşıya kalınmanın engellenmesi,

b) Uzun-vadeli bir perspektif ve öngörü sağlanması,

c) Politika oluşturma sürecine yardımcı olunması,

d) Bir devletin bilgilerini, ihtiyaçlarını ve yöntemlerini gizlemek olarak tarif etmiştir.[21]

Görüldüğü üzere istihbarat ile ilgili tek bir tanımdan söz etmemiz söz konusu değildir. Ve yine yukarıda değindiğimiz gibi istihbarat kavramı etimolojik bir yaklaşımdan öte bir teknik konu olup gerek özel gerekse kamusal güvenlik için büyük önem arz etmektedir. Diyebiliriz ki istihbarat elde edilen bilginin yetkin kişiler tarafından analiz edilerek karar verici mercilerin yol haritasını belirlemesine yardımcı olan bir bilimdir. Bilginin elde edilişi kadar bunun analiz edilmesi de, bu bilginin fayda ve zarar seviyesini belirleyecektir. Bu yüzden bilginin değer üretebilmesi için bilgiyi işleyenlerin bu yetkinlikte olmaları gerekmektedir.

İSTİHBARAT HUKUKU

İstihbarat hukuku ile ifade edilmek istenen, suçun işlenmesi öncesinde gerekli tedbirler çerçevesinde bilginin toplanmasıdır. Bu bilgi toplama yöntemlerinden en önemlisi ise önleme amaçlı iletişimin denetlenmesi tedbiridir. Yani suç işlenmesini önlemek amacıyla iletişimin denetlenmesinden söz edilmektedir. Bu denetim çalışması, suç evvel işlenmeden gerekli önlemlerin alınmasını hedeflemektedir. Önleme amaçlı iletişimin denetlenmesi tedbiri şartları, adli amaçlı iletişimin denetlemesi tedbirine nazaran daha esnek, basit ve kolayca aşılabilecek şekilde düzenlenmiştir.[22] Yani bu tedbirin uygulanabilmesi daha kolay yerine getirilebilecek şartlara bağlanmıştır. Önleme amaçlı iletişimin denetlemesi tedbirinde temel amaç, delil elde etmekten çok işlenmesi muhtemel suçların önlenmesidir.[23] Bu muhtemel suçlar kanun koyucu tarafından katalog halde sayılmıştır. Bu katalog suçlara PVSK ek-7, JTGYK ek-5 ve MİT Kanunu 3. ve 6. madde hükümlerinde yer verilmiştir. “

a) Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu(TCK 188)

b) Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama suçu (TCK 282: bu madde listeye 2012 değişikliği ile eklenmiştir),

c) Haksız ekonomik çıkar sağlamak amacıyla kurulmuş bir örgütün (TCK 220) faaliyeti çerçevesinde cebir ve tehdit uygulanarak işlenen suçlar;

ç) 305,318, 319, 323, 324, 325, ve 332’nci madde hariç, TCK İkinci Kitap, Dördüncü Kısmın, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (TCK 302, 303, 304, 306, 307, 308, 309, 310, 311, 312, 313, 314, 315, 316, 317, 320, 321, 322, 326, 327, 332, 333, 334, 336, 339)

Bu suçlardan başka, Terörle Mücadele Kanunun 10. maddesinde CMK 250 ile kurulan ağır ceza mahkemelerine de atıf yapıldığı için, TMK da yer alan diğer suçlar da önleme denetlenmesine tabi suçlar arasında idi. Ancak TMK 9. maddesi, 2012-6352 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırıldı. 2014-6265 sayılı Kanunun ağır ceza mahkemelerinin görev alanını genişleten düzenlemesi ile Mahkemeler Teşkilatı Kanununun 12. maddesine bu suçlar tekrar eklenmiştir.”

Bununla birlikte işlenmiş suçlar ileride işlenecek suçlara bilgi kaynağı oluşturacağı için kolluk kuvvetleri suçun önlenmesi için önleyici tedbirler almak zorundadırlar.[25]

Sonuç olarak istihbarat bilgisinin önleme amaçlı toplanması belli bir prosedür içinde ilerlemektedir. Bu kapsamda hakkında iletişimin denetlenmesi tedbirinin uygulanacağı kişi, denetimin uygulanacağı alan, denetimin süresi ve karar alıcı makamların belirlenmesi süreçleri uygulanır. Bir sonraki makalemizde tedbirin uygulanacağı kişi hakkında çalışma yapılacaktır.

(Bu köşe yazısı, Avukat Maşallah MARAL tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)

KAYNAKÇA

AYDIN Nurullah, İstihbarat ve İstihbaratçı, Parola Yayınları, İstanbul, 2015.

BAL İhsan, Alacakaranlıkta Terörle Mücadele ve Komplo Teorileri, USAK yayınları, Ankara, 2006.

ERYİĞİT Serkan, Genel İstihbarat-Suç İstihbarat Ayrımı: Türk Hukukunda Suç İstihbaratı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul, 2014.

GÜVEN Ertuğrul, Stratejik İstihbarat, Asam Yayınları, Ankara, 2006.

İLTER Erdal, Milli İstihbarat Teşkilatı Tarihçesi, MİT Yayınları, Ankara, 2002.

KARABEKİR Kazım, Gizli Harp-İstihbarat, Kamer yayınları, İstanbul, 1998.

L.K. Johnson, Handbook of Intelligence Studies, Routledge, USA, 2007.

ÖZDAĞ Ümit, İstihbarat Teorisi, Kripto Yayınları, Ankara, 2015.

RATCLİFFE Jarry, “İstihbarat Odaklı Polislik”, Suçla Mücadele ve Güvenlik Klasik ve Çağdaş Metinler, Ed. Altuntop Serkan, Ankara, 2015.

TAŞKIN Mustafa, Adli ve İstihbari Amaçlı İletişimin Denetlenmesi, Seçkin Yayınları, Ankara, 2013.

URHAL Ömer, Kamu Güvenliği Açısından İstihbarat Ve Örgütlü Suçlar, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008.

YAKIN Aziz, İstihbarat Casusluk ve Casuslukla Mücadele, Dışişleri Akademisi Yayınları, Ankara, 1969.

YARDIM Mehmet Murat, Amerika Birleşik Devletleri Hukuku, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları ve Türk Hukukunda İletişimin Denetlenmesi, Seçkin Yayınları, Ankara, 2009.

YENİSEY Feridun, Kolluk Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2015.

YENİSEY Feridun, Nuhoğlu Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınları, İstanbul, 2019.

YILMAZ Sait, 21. Yüzyılda Güvenlik ve İstihbarat, Alfa yayınları, İstanbul, 2011.

İNTERNET KAYNAKLARI

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5bb8c8735892e8.8910310 (Giriş tarihi 07/10/2018)