Bundan 6 yıl evvel yayımladığımız 31.10.2019 tarihli “Geçici Koruma Altında Suriyelilerin Geri Gönderilmesi” başlıklı yazımızda;

Geçici koruma rejiminde; korunanların ülkeye kabulünün nasıl gerçekleşeceğini, “geri göndermeme” ilkesini ve geçici koruma süresince insan haklarının gözetilmesini, bu kitlelerin savaş sona erdiğinde nasıl geri gönderilebileceklerini, ulusal ve uluslararası hukukun bu konuda ne öngördüğünü, kitlelerin geri döndükleri ülkede can güvenliklerinin sağlanmasının, işkence ve insanlık dışı muameleye maruz kalmayacakları hususlarının gözetileceğini,

Bu kapsamda; Cumhurbaşkanının, Geçici Koruma Yönetmeliği m.11’e göre alacağı geçici korumanın sona erdirilmesi kararının ardından, geçici korunanların Türkiye’den çıkış yapmasının esas olduğunu, Yönetmeliğin 14. maddesinde bu hususun düzenlendiğini,

Geçici Koruma Yönetmeliği’nin “Geçici korumanın sona ermesini müteakip yapılacak işlemler” başlıklı 14. maddesine göre; “Cumhurbaşkanının geçici korumanın sona erdirilmesi kararını müteakip, geçici korunanların Türkiye’den çıkış yapması esastır. Geçici korunanların Türkiye’den ayrılmaları için gereken süre, geçici korunanların menşe ve Türkiye’ye gelmek üzere geçtikleri transit ülkelerin durumuna göre Genel Müdürlük tarafından yapılacak değerlendirme sonucunda belirlenir.” denildiğini,

Yönetmelik hükmüne göre; geçici korumanın kaldırılmasının ardından, geçici korumadan yararlananların Türkiye’den çıkış yapmalarının esas olduğunu, bu şekilde çıkışın, geçici koruma altında olanın rızasına bağlı olmadığını, geldiği ülkenin can ve mal güvenliği ile ilgili şartları düzelmiş, geçici korumanın tatbikinde ani insan göçünün kabulünü zorunlu kılan sebepler büyük ölçüde ortadan kalkmışsa, bu durumun tespiti ile birlikte geçici koruma altında bulunan insanların geri gönderilmelerine başlanabileceğini,

Çünkü geçici korumanın hiçbir şekilde gelen yabancıya Türk vatandaşlığı elde etme hakkını vermediği gibi, geri göndermenin zorunlu şartları ortadan kalktığı takdirde gelen yabancının barındığı ülkede dilediği kadar kalabilmesini de mümkün kılmadığını,

Geçici koruma altında bulunanların geri gönderilmesinde, bölgede devam eden iç savaşın son bulması, can ve mal güvenliğinin sağlanması amacıyla, başta Suriye Arap Cumhuriyeti olmak üzere ABD, Rusya ve İran ile mutabakat sağlanması ve geri göndermede, başta 1951 Cenevre Sözleşmesi, İHAS ve bağlı bulunduğumuz uluslararası sözleşmelerde yer alan hükümlere uygun hareket edilmesi gerektiğini,

Geçici koruma altında olup geri gönderilmelerine karar verilenler ile kendi isteği ile dönmek isteyenlerin gönderilip yerleştirilecekleri yerlerin de, mümkünse kendi terk ettikleri yerler olacağını, bunun mümkün olmadığı veya geri dönen Suriyelinin bu yerleşim yerine kabul edilebilecek bir mazeretle dönmek istemediği durumda, gerek dönüş yapanın ve gerekse de dönüş yapılan yerin başkasının mülkiyetinde olma, olabilme risklerinin dikkate alınıp ilerde başka hukuki sakıncalar ile sosyal ve iktisadi sorunların doğmasının önüne mümkün olduğu kadar geçilmesi ve ilgili devletlerce bu tür hususlara özen gösterilmek suretiyle Suriyelilerin geri dönüşünün sağlanması gerektiğini ifade etmiştik.

Konuyu düzenleyen “Geçici koruma” başlıklı 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 91. maddesine göre; “(1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.

(2) Bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den çıkışlarında yapılacak işlemler, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirlerle ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasındaki iş birliği ve koordinasyon, merkez ve taşrada görev alacak kurum ve kuruluşların görev ve yetkilerinin belirlenmesi, Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir”.

Kanunun 91. maddesi; ülkelerinden ayrılmak zorunda kalan yabancıların “geçici koruma” ile ilgili tanımlamasını yaparak, geçici koruma altına alınacak yabancılarla ilgili yönetmeliğin Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılacağını ifade etmiştir. 2014/6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği çıkarılmış ve bu Yönetmelik 22.10.2014 tarihli, 29153 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir.

Geçici Koruma Yönetmeliği’nin “Geçici koruma kararının alınması” başlıklı 9. maddesinin 1. fıkrasına göre; “Geçici koruma kararı, Bakanlığın teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından alınır”. Suriye’den gelenler için daha önce bu karar alınmış olup, geçici koruma uygulamasının son bulması ve buna müteakip işlemlerin yapılması amaçlanmakta ise, bu durumda yine aynı Yönetmeliğin 11. maddesine göre İçişleri Bakanlığı tarafından geçici korumanın sonlandırılması için Cumhurbaşkanına teklifte bulunabilmesi ve Cumhurbaşkanı tarafından geçici korumanın kaldırılmasına karar verilmesi mümkündür. İçişleri Bakanlığı’nın teklifi Cumhurbaşkanı tarafından alınan geçici koruma kararı, usulde paralellik ilkesi gereğince yine aynı yöntem izlenmek suretiyle kaldırılabilecektir. Geçici koruma uygulaması son bulduğunda; bu statüden yararlanan yabancılar artık bu statünün kendilerine sağladığı haklardan yararlanamayacak, geri dönüşleri için gönüllülük esası gözetilmeksizin, ülkelerine güvenli şekilde dönmeleri sağlanır. Çünkü geçici koruma statüsü bittiğinde; bir yabancı için ülkede kalmanın şekil ve şartları ikamet iznine bağlı olarak düzenlenmiştir. Ancak şu an için geçici koruma statüsü İçişleri Bakanlığı’nın teklifi ve Cumhurbaşkanının kararı ile sonlandırılmamıştır. Bu statü devam ettiği için, geçici koruma statüsünde bulunan yabancılar gönüllülük esası ile dönmemeleri halinde Ülkede kalmaya devam edebilecekler ve kaldıkları sürede bu statünün sağladığı haklardan yararlanabileceklerdir.

Tüm bu açıklamalar ışığında gelinen aşamada;

Suriye Arap Cumhuriyeti’nde 27 Kasım'da Halep'te başlayan çatışmaların ardından, 8 Aralık günü rejim karşıtı güçler Şam'a girmiş, Beşar Esad'ın ülkeyi terk ederek Rusya'dan sığınma talep ettiği açıklanmış ve 61 yıllık Baas Partisi son bulmuştur.

31.10.2019 tarihli yazımızda ifade ettiğimiz üzere; geçici koruma altındaki Suriyelilerin, geldikleri Suriye Arap Cumhuriyeti’nden ayrılmalarını gerektiren sebeplerin ortadan kalkması, can ve mal güvenliklerinin sağlanması, geçici korumanın tatbikinde ani insan göçünün kabulünü zorunlu kılan sebeplerin büyük ölçüde ortadan kalkması halinde, geçici koruma altındaki Suriyelilerin Suriye Arap Cumhuriyeti’ne gönderilebilecekleri anlaşılmaktadır.

Geçici koruma statüsünün temel mantığının da “geri gönderme” üzerine kurulu olduğu, bir başka ifadeyle, ani başlayan ve ayırım gözetmeyen şiddet olaylarının başlaması üzerine ülkelerini terk etmek zorunda kalan kitlelerin, toplu olarak sığındıkları ülkede kalıcı olmalarının değil, geldikleri ülkede can ve mal güvenlikleri sağlandıktan sonra kitleleri geldikleri ülkeye geri gönderilmesidir.

Nitekim, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya 09.12.2024 Kabine Toplantısının ardından; “2024 yılında aylık ortalama 11 bin civarında gönüllü, güvenli ve onurlu geri dönüşler oluyordu. Bugün bir hareketlilik başladı. Bu sayı 1,5-2 katına çıktı öğlene kadar. Sınır kapılarımızda gönüllü, güvenli ve onurlu geri dönüşler için günlük kapasitemiz 3 bin civarındaydı. Günlük 350-400 kişi geçtiği için bu kapasite yeterliydi. Ancak geçiş sayıları artabileceği için bunu şimdi 15-20 bin kapasiteye çıkarttık.” açıklamasında bulunmuş, Ülkemizde geçici koruma altında bulunan Suriyelilerin ülkelerine dönüşünün hızlandığını belirtmiştir.

Mevcut durumda; geçici koruma altına altında bulunup da Suriye’ye, yani memleketlerine dönmek isteyenler bakımından bugüne kadar uygulanan olağan prosedürün tatbiki devam edecektir. Suriye vatandaşı geçici koruma statüsü ile burada kaldığı sürede kamu hizmetlerinden yararlandığı ve bulunduğu yer göç idaresine kayıtlı olduğu için, Suriye’ye dönüşünden önce bu durumunun kendisi veya vekili veya yetkili makam tarafından ilgili göç idaresine bildirilmesi, yanında pasaportu varsa pasaportla, yoksa yabancı kimlik kartıyla sınır kapısından çıkış yapabilmesi mümkündür. Bu tür bir çıkış “kaçak” statüsünde değerlendirilmeyecek ve hukuka uygun sayılacaktır.

Belirtmeliyiz ki; geçici koruma henüz Cumhurbaşkanı kararı ile sonlandırılmadığından, geçici koruma altında bulunanlar, Geçici Koruma Yönetmeliği m.42’de düzenlenen gönüllü geri dönüş prosedürüne göre, yani İl Göç İdaresine yapacakları başvuru ve gönüllü geri dönüş formu ile ülkelerine dönebileceklerdir.

Geçici korumanın Cumhurbaşkanı kararı ile sonlandırıldığı durumda ise, Cumhurbaşkanı Yönetmeliğin 11. maddesinin 2. fıkrasına göre; “(a) Geçici korumayı tamamen durdurarak geçici korunanların ülkelerine dönmesine, (b) Geçici korunanlara, koşullarını taşıdıkları statünün toplu olarak verilmesine ya da uluslararası koruma başvurusunda bulunanların başvurularının bireysel olarak değerlendirilmesine, (c) Geçici korunanların, Kanun kapsamında belirlenecek koşullarda Türkiye’de kalmalarına izin verilmesine,” karar verebilecektir.

Yönetmeliğin “Geçici korumanın sona ermesine müteakip yapılacak işlemler” başlıklı 14. maddesinin 1. fıkrasında; Cumhurbaşkanının geçici korumanın sona erdirilmesi kararını müteakip, geçici korunanların Türkiye’den çıkış yapmasının esas olduğuna ve geçici korunanların Türkiye’den ayrılmaları için gereken sürenin, geçici korunanların menşe ve Türkiye’ye gelmek üzere geçtikleri transit ülkelerin durumuna göre Genel Müdürlük tarafından yapılacak değerlendirme sonucunda belirleneceğine yer verilmiştir.

Sonuç olarak yukarıda açıkladığımız üzere; şu an için geçici koruma statüsü İçişleri Bakanlığı’nın teklifi ve Cumhurbaşkanının kararı ile sonlandırılmadığından ve bu statü devam ettiğinden, geçici koruma statüsünde bulunan yabancılar gönüllülük esası ile dönmemeleri halinde Ülkede kalmaya devam edebilecekler ve kaldıkları sürede bu statünün sağladığı haklardan yararlanabileceklerdir. Geçici koruma uygulamasının sonlandırılmasına dair şartlar oluşmuşsa, bir an evvel 6458 sayılı Kanunun 91. maddesinin 2. fıkrasından kaynaklanan yetki ile çıkarılan Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 11. ve 14. maddelerinin tatbiki yoluna gidilmelidir.

Prof. Dr. Ersan Şen

Av. Buğra Şahin

>> Geçici Koruma Altında Bulunan Suriyelilerin Geri Gönderilmesi - 1

(Bu makale, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi makalenin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan makalenin bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)