Fiyatları etkileme suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Topluma Karşı Suçlar” adlı bölümünde kısmının “Ekonomi, Sanayi ve Ticarete İlişkin Suçlar” başlığı altında 237. maddede yer almaktadır. Bu kanun maddenin birinci fıkrasında suçun temel hali, ikinci fıkrasında fiilin sonucunda besin veya malların değerleri veya işçi ücretleri artıp eksildiği nitelikli hali, üçüncü fıkrasında failin ruhsatlı simsar veya borsa tellalı olması nitelikli hali yer almaktadır.
765 sayılı Eski Türk Ceza Kanunu’nda fiyatları etkileme suçu, 358. maddede “Her kim yalan havadis neşir ve işaasiyle veya sair hileli vasıtalar ile umumi pazarlar yahut ticaret borsalarında amele ücretlerinin veya erzak veya emtia yahut umumi pazarlarda alınıp verilen veya esham borsalarına kabul edilen evrak ve senedat piyasasının artıp eksilmesine sebebiyet verirse üç aydan üç seneye kadar hapis ve yüz liradan beş yüz liraya kadar ağır cezayı nakdi ile cezalandırılır.” 5237 sayılı TCK’de nitelikli hal olarak düzenlenmiş olan failin ruhsatlı simsar veya borsa tellalı olması hali ise 765 sayılı ETCK’ nın 359. maddesinde “Bundan evvelki maddede yazılı cürüm, resmi ruhsatı haiz simsar yahut borsa tellalları tarafından irtikap olunursa failin göreceği ceza bir seneden beş seneye kadar hapis ve meslek ve sanattan muvakkaten memnuiyet ve elli liradan az olmamak üzere ağır cezayı nakdidir.” şeklinde düzenlenmiştir.
KORUNAN HUKUKİ DEĞER
Madde gerekçesinde “ maddenin esasta korumak istediği hukukî yarar, serbest rekabet koşulları çerçevesinde fiyatların belirlenmesini ihlâl edici hareketleri engellemektir.” denilerek suç düzenlemesiyle korunan hukuki değer açıkça belirtilmiştir.
MADDİ UNSURLAR
SUÇUN KONUSU
Fiyatları etkileme suçunun konusu TCK 237. maddede “işçi ücretleri veya besin veya malları” olarak belirtilmiştir.
Anayasamızın 55. maddesinde “Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.” denilerek ücret kavramına açıklık getirilmiştir. İşçi tarafından yapılan iş karşılığında işçi ücretleri kural olarak toplu iş sözleşmeleri ile belirlenmektedir. Ama bunun dışında da, yani sendikaya üye olmayan işçiler de mevcuttur. Mal ise sözlük anlamıyla “alınıp satılabilen her türlü ticaret eşyası” olarak tanımlanmaktadır.
FAİL VE MAĞDUR
Fiyatları etkileme suçunun faili herhangi bir kişi olabilir, suç düzenlemesinde faile herhangi bir nitelik atfedilmemiştir. Madde gerekçesinde “Fail, yalan haber veya havadisleri, işçi ücretlerinin, besin veya malların değerlerinin yapay olarak düşmesini veya artmasını sağlamak maksadıyla yaymış bulunmalıdır. Hileli yollara da aynı maksatla başvurulmuş olmalıdır.” denilmek suretiyle failin kasti eylemlerinin varlığından bahsedilmiştir.
Fiyatları etkileme suçu, “Topluma Karşı İşlenen Suçlar” başlıklı kitapta düzenlenmiş olup mağdur belirli bir kişi olmayıp suç topluma karşı işlenen bir suçtur.
FİİL, NETİCE VE NEDESELLİK BAĞI
Kanunda” yalan haber veya havadis yayan veya sair hileli yollara başvuran…” denilmek suretiyle suçu meydana getirecek olan icra hareketleri sınırlı biçimde sayılmayıp fiil unsuru muğlâk bırakılmıştır.
Fiyatları etkileme suçu, somut tehlike suçu olarak kabul edilmektedir. Suçun tamamlanması için hukuki manada bir zarar meydana gelmesinin arandığı suçlara zarar suçları, yalnızca zarar oluşma ihtimalinin yeterli olduğu suçlara tehlike suçları denilmektedir. Tehlike suçları somut tehlike ve soyut tehlike suçları olarak ikiye ayrılmaktadır. Soyut tehlike suçları, gerçekleştirilen fiilin o suç düzenlemesinde korunan hukuki değer açısından tehlike doğurup doğurmamasına bakılmayan suçlar iken somut tehlike suçları ise yapılan hareketin o suça ilişkin korunan hukuki değerle ilgili bir tehlike meydana getirmesi gerekli olan suçlardır[1]. Dolayısıyla suçun tamamlanması için işçi ücretlerinin, besin ya da diğer malların değerlerinde bir artış ya da eksilmenin yaşanması zorunlu olmayıp failin elverişli hareketlerle bu artış ya da eksilme tehlikesini meydana getirmesi yeterlidir.
Kanun koyucu madde gerekçesinde “Fiil bir tehlike suçunu oluşturduğundan, suçun tamamlanması için neticenin meydana gelmesi gerekmemektedir. Maddî unsuru oluşturan hareketlerin yapılması ve tehlikenin ortaya çıkması suçun tamamlanması için yeterlidir.” diyerek suçun meydana gelmesinde aynı yönde bir açıklık getirmiştir.
Ceza hukukumuzda havadis dışında haberi de madde metninde belirterek her tür yalan bilginin kişilerin bilgi edinebilecekleri kadar alanlarına ulaşarak fiyatların etkilenmesini engellemek istemiştir.
MANEVİ UNSURLAR
Fiyatları etkileme suçu bakımından failin genel kastı aranmaktadır. Fail, TCK madde 21/1 anlamında bilerek ve isteyerek fiyatları etkileyecek fiillerini işlemesi gerekmektedir.
HUKUKA AYKIRILIK UNSURU
Suçun bir diğer unsuru olarak hukuka aykırılık, gerçekleştirilen fiile hukuk düzeni tarafından cevaz verilmemesi, fiilin tüm hukuk düzeni ile çelişki ve çatışma hâlinde olmasıdır. Yalnızca istisnai hâllerde hukuk düzeni, hukuka uygunluk nedenleri olarak tanımladığımız durumlarda şartların sağlanması halinde fiil artık suç teşkil etmez ve hukuka aykırılığı ortadan kaldırır[2].
Failin kanunda sayılmış eylemlerinden birisini ya da birden fazlasını meydana getirmesiyle tipiklik gerçekleşmiş olur. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran hukuka uygunluk nedenleri tüm suçlarda olduğu gibi fiyatları etkileme suçunda da uygulanabilir gözükse de pratik olarak hukuka uygunluk nedenlerinin bu suç açısından uygulanması mümkün gözükmemektedir[3].
Yine de fiyatları etkileme suçu için, haber verme hakkı kapsamında bir değerlendirme yapmamız gerekirse, basın özgürlüğünün temelini oluşturan bu hak içerisinde kullanılan haber verme hakkı verilen haberin güncel, gerçek, haberle ilgili kamu yararının bulunması şartlarına uygun olmak zorundadır.
Haber verme hakkının kullanılması amacıyla gazetecilerin ve diğer basın görevlilerinin fiyatları etkilemek amacıyla kişilere yönelik gerçekleştirilecek olan yalan haberin ve havadisin tespiti bu anlamda önem kazanacaktır zira haberi veren ve ulaştıran gazeteci ve basın görevlileri maddi hakikati araştırıp doğru haberleri kişilere ulaştırmaktır. Bu ilkelere uyulmayıp kanunda belirtilmiş olan maksatlarla haber yapmış olan gazetecinin fiyatları etkileme suçu bakımından cezai sorumluluğu gündeme gelecektir[4].
NİTELİKLİ HALLER
TCK’nun 237. maddesinde 2. fıkrada “fiil sonucu besin veya malların değerleri veya işçi ücretleri artıp eksildiği takdirde ceza yarısı oranında artırılır.” denilmek suretiyle işçi ücretleri, besin ya da diğer malların değerlerinin artış veya eksilme yaşaması sonucu bir nevi asıl olarak tehlike suçu olan fiyatları etkileme suçunun zarara sebep olması dolayısıyla zarar suçuna dönüşmesi cezayı artıran netice sebebiyle ağırlaşmış hal olarak düzenlenmektedir.
TCK’nun 237. maddesinin 3. fıkrasında ise “Fail, ruhsatlı simsar veya borsa tellalı ise ceza ayrıca yarısı oranında artırılır.” denilmek suretiyle sayılmış olan kişilerin fiyatları etkileme suçunu işlemiş olması cezayı artıran nitelikli hal olarak düzenlenmiştir. Borsa tellalı, “taraflardan hiçbirisine mümessil, vekil, memur, müstahdem yahut acente gibi bir sıfatla sürekli bir surette bağlı olmaksızın ücret karşılığında sözleşmelerin akdi hususunda taraflar arasında aracılık yapmayı meslek edinen kimsedir. Ticarî işlere müteallik sözleşmelerin akdi hususunda aracılıkla meşgul olanlara ticaret tellâlı denir. Borsa aracılarına borsa tellâlı denir.” şeklinde tanımlanmaktadır[5].
Ruhsatlı simsarlar, resmi izinle faaliyet gösteren kişilerdir. Bu izinleri yetkili makamlardan alıp işlerini yürütürken belirli bir yüzde pay almaktadırlar. Bu terim genellikle borsa simsarları için kullanılır. Borsa simsarları, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu'nda “Kendi adına ve başkasının hesabına borsada alım satım yapanlara borsa komisyoncusu; başkasının adına ve hesabına vekil sıfatıyla borsada alım satım yapanlara borsa ajanı; borsa alım satımlarında yalnız aracılık yapanlara borsa simsarı denir. Bunlar, borsaya dâhil olmayan maddeler üzerinde borsa dışında işlem yapabilirler.” şeklinde tanımlanmaktadır[6].
SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ
TEŞEBBÜS
Türk Ceza Kanunu'nun 237. maddesinde öngörülen fiyatları etkileme suçu teşebbüse elverişli bir suçtur. Somut tehlike suçları, sonuç doğurabilecek suçlar yani neticeli suçlar olduğu için bu suçlara teşebbüs mümkündür. Fiyatları etkileme suçu, fiyatları etkileyecek hileli davranışların gerçekleştirilmesiyle tamamlanır. Suçun faili, fiyatları etkileyecek kadar etkili olabilecek hileli eylemlerini bilerek ve isteyerek harekete başlasa ve ardından elinde olmayan nedenlerle bu hareketleri tamamlayamasa dahi suç teşebbüs aşamasında kabul edilir. Örnek vermek gerekirse; yıllık bütçe planlaması yapıldıktan sonra alım gücüne dayalı olarak belirlenen patates, soğan gibi ürünlerin fiyat endeksleri ilgili bakanlık tarafından açıklandıktan sonra, X satıcısının deposunda bulunan bu ürünlerinin fiyatlarını kurum kararı doğrultusunda belirlenen fiyatta halka arz etmemesi ile birlikte fiyatlarda oynama yaparak fiyatları yukarı yönde ivme kazandırmak suretiyle açık pazara başka bir bedel üzerinden sunacak iken yapılan ihbar neticesinde ilgili bakanlık emriyle kolluk veya zabıtanın müdahalesiyle birlikte satış hareketinin hazır olduğu fakat tesliminin mümkün olmadığı bu olayda eylem birden fazla icra hareketlerine bölündüğünden failin elinden olmayan sebeplerden ötürü tamamlanamaması halinde fiyatları etkileme suçuna teşebbüs hali gündeme gelmektedir.
İŞTİRAK
Fiyatları etkileme suçunu birlikte işleyenler, TCK’nun 37/1. maddesi gereğince müşterek fail olarak, başka birini araç olarak kullanmak suretiyle işleyen fail TCK’nun 37/2 uyarınca dolaylı faillik kapsamında sorumludur.
Şeriklik bakımından ise Fiyatları etkileme suçuna azmettirmeden (TCK m. 38) veya fiyatları etkileyen faile yardımda bulunan kişi, bu suçun işlenmesine yardım eden olarak (TCK m. 39) şerik sıfatıyla sorumludur.
İÇTİMA
TCK‘nun 237. maddesinde içtima kapsamında özel bir hüküm öngörülmemiştir. Bu sebeple, suçların içtimaı konusunda genel hükümler bu suç açısından uygulama alanı bulacaktır.
Öte yandan fiyatları etkileme suçunda failin fiyatları etkileyecek boyuttaki kasti hileli eylemlerini gerektirdiğinden ötürü beraberinde diğer suç düzenlemelerine konu olmuş fiilerini de gerçekleştirebilme ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim Yargıtay’a konu olmuş bir kararda “Yapılarak satışa sunulan gıda maddesi hem sağlığa zararlı ve hem de taklit ve tağşiş edilmiş sayılır nitelikte ise iki ayrı suç vardır.”[7] şeklinde değerlendirilme yapılmıştır.
YAPTIRIM VE MUHAKEME USULÜ
Fiyatları etkileme suçunun cezası, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve adlî para cezası olarak öngörülmüştür. Adli para cezası TCK’nun 52. maddesi uyarınca 5 ile 730 gün aralığında belirlenecektir. Dava asliye ceza mahkemelerinde görülecek olup uygulanacak olan dava zamanaşımı ise 8 yıldır. İkinci ve üçüncü fıkra uyarınca işlenmesi halinde ceza ayrıca yarısı oranında artırılır.
(Bu köşe yazısı, Avukat Maşallah MARAL tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
KAYNAKÇA
AKBULUT Berrin, “Fiyatları Etkileme Suçu (TCK m. 237)”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y.6, S.20, Ocak 2015.
Arslan Çetin ve Özdemir Didar, “Fiyatları Etkileme Suçu”, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, 2015.
CENTEL Nur, ZAFER Hamide, ÇAKMUT Özlem, Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Yayınları, 9.Bası, 260-262.
DEMİRBAŞ Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, 8. Baskı, s.254.
TEZCAN Durmuş, ERDEM Mustafa Ruhan, ÖNOK R. Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, Seçkin Yayınları, 17. Baskı, 2019
Türk Hukuk Lûgatı, B. 4, Ankara 1998.
----------------
[1] CENTEL Nur, ZAFER Hamide, ÇAKMUT Özlem, Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Yayınları, 9.Bası, 260-262.
[2] DEMİRBAŞ Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, 8. Baskı, s.254.
[3] TEZCAN Durmuş, ERDEM Mustafa Ruhan, ÖNOK R. Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, Seçkin Yayınları, 17. Baskı, 2019, s.210.
[4] AKBULUT Berrin, “Fiyatları Etkileme Suçu (TCK m. 237)”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y.6, S.20, Ocak 2015, s.45-46.
[5] Türk Hukuk Lügati, B.4, Ankara, 1998, s.332-333.
[6] Akbulut, s.47-48; ARSLAN Çetin ve DİZDAR Özdemir, “Fiyatları Etkileme Suçu”, International Conference on Euroasian Economies, 2015, s.573-574.
[7] Y. 9.CD, E. 1978/696, K. 1978/692, T. 15.02.1978.
