Uluslararası yolcu hareketliliğinin günümüzde fazla olması ve ülkeler arasındaki gümrük uygulamalarının birbirinden farklı olması sebebiyle ülkeler arasındaki ürün fiyat farklılıklarının bulunması ve yolcuların beraberinde gümrüklerden geçirebileceği eşyalarla bunların miktarlarına ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Gümrük idareleri tarafından yolcu beraberindeki hediyelik ve kişisel eşyalar, belirlenen miktar ve kıymet sınırlarının içinde olması halinde Gümrük Kanunu md. 167’de muafiyet ve istisnalarının uygulanmak için vergi dışında bırakılır. Eşyanın kıymet sınırının (430 Euro) aşılmasına karşın yine de kabul edilen üst kıymet liminin (1500 Euro) aşılmaması halinde vergileri ödemek amacıyla yolcu beraberinde gümrükten geçişine izin verilir. Eşyanın kişisel eşya ya da hediyelik eşya niteliğini taşımaması halinde eşyaya gümrük idaresi ithalat ya da ihracat mevzuatını uygulayarak beyannamenin açılması ve vergilerin ödenmesi ile gümrükten geçişine izin verilir.
Yolcu beraberinde getirilen eşyanın temel özelliğine bakıldığında kişisel kullanıma özgü ya da hediyelik eşya amaç taşıması gerekir. kullanım alanının ve miktarının göz önüne alınması halinde ticari amaç nedeniyle ithal edilmediğinin anlaşılması gerekir. Kişisel kullanıma özgü olmasının yanı sıra miktarı bakımından ticari niteliği bulunan kişisel eşya ve hediyelik eşyanın gümrük vergilerinden muaf ithali söz konusu değildir. Yolcuların beraberinde gümrükten geçirebilecekleri eşya ve miktarlarının belirlenmesinde de hediyelik eşya, kişisel eşya, ticari niteliği bulunmayan eşya ve öncelikle de yolcu kavramları belirleyici olur. Yolcu beraberinde eşya uygulamasında eşya ve eşyanın miktarını belirleyen gümrük idarelerinin eşyadan maktu vergi uygulamasının yapılmasına ya da ithalat ve ihracat mevzuatına uygun şekilde gümrük vergilerinin alınması veya gümrük kanununda yer verilen muafiyet ve istisna hükümlerine uygun şekilde vergi uygulamasının yapılmamasıyla sonuçlanır.
Gümrük Yönetmeliği md. 3 uyarınca, ticaret, yolcu, tahsil, memuriyet, ziyaret, tedavi ya da turizm gibi amaçlarla kısa ya da uzun süre kalmak için yabancı bir ülkeden deniz, kara, demiryolu ya da hava yollarından biri ile Türkiye Gümrük Bölgesine gelen, yabancı ülkede ikamet eden Türklerle yabancılar ve herhangi bir amaçla gittikleri yabancı ülkeden kesin ya da geçici olarak dönen, Türkiye’de ikamet eden Türkler ve yabancılarla Türkiye’den aynı amaçlarla ve aynı yollar ile yabancı ülkeye giden benzeri Türk ve yabancıları ifade eder. Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliği md. 11/4’e bakıldığında ise nalik vasıtası sürücüleri ve hizmetlilerinin yolcu sayılmaması nedeniyle nakil vasıtası sürücü ve hizmetleri ülkeye girişleri esnasında yolcu girişi yapılan hudut kapılarında bulunan mağazalarda en fazla bir litrelik bir adet alkollü içki, bir karton sigara, en fazla 120 ml’lik bir adet parfüm ve bir adet kozmetik ürünle en fazla bir kilogram çikoalata veya şekerden mamul yiyecek satın alabilecekleri ibaresinden anlaşılır.
Gümrük kapılarından girişlerde uygulanmakta olan eşya miktarıyla gümrük çıkışlarındaki eşya miktarlarının aynı olup olmayacağı da Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliği md. 11/5’te düzenlenmektedir. Söz konusu düzenleme uyarınca Türkiye’den çıkış yapan yolcuların nakil vasıtası sürücü ve hizmetlilerinin yürürlükte olan yolcu beraberindeki kişisel eşya listesinde bulunan eşyaya yönelik miktarlarla üç kat şeklinde uygulanmaktadır. Gümrük kapılarından geçiş yapan yolcuların hangi hallerde vergi ve diğer mali yükümlülüklerle karşılaşabilecekleri, varsa muafiyet ve istisnalardan ne şekilde yararlanabileceklerini bilmeleri önemlidir. Birden çok kanuni mevzuatta yer verilen yolcu beraberi eşya uygulamalarına ilişkin bilgiler kapsamında değerlendirilmelidir.
I. GÜMRÜK KANUNU UYARINCA BEYAN DIŞI BIRAKILAN YOLCU BERABERİNDE GETİRİLEN HEDİYELİK VE KİŞİSEL EŞYA
Tarihsel süreçte ve günümüzde etkisini belirgin şekilde kendini gösteren gümrük verileri, gümrüğe tabi eşyaların ülke sınırlarından girmesi, çıkması veya geçişi esnasında eşyanın miktarı veya değerinden alınmakta olan vergilerdir. Gümrük vergilerinde vergilemenin fiskal ve ekstra fiskal amaçları için kullanılmakta olan vergilerdir. Dolaylı vergiler bakımından yer verilen gümrük vergilerinde vergi tasnifi içinde bulunan yeri harcamalar nedeniyle alınan vergilerde dış ticaretten alınan vergiler dahilindedir. Ayrıca genel itibariyle gümrük vergilerinin gelir, üretim, tüketim, gelirin tekrar dağılımı, ticaret üzerinden alınan gümrük vergileri mevzuat bakımından diğer vergilerden ayrılan belirgin özelliği VUK md. 2 uyarınca gümrük vergileri, mezkur kanun hükümlerine tabi değildir. Gümrük vergilerinin ve bu vergilere yönelik uygulama Gümrük Kanunu’yla kanun kapsamının dışında tutularak ikinci mevzuat hükümlerine tabidir[1].
Vergi uygulamasının politika aracı şeklinde muafiyet ve istisnalara yer verilir. Sübjektif vergi yükümlülüğünün ortadan kaldırılmasına sebebiyet veren muafiyet, objektif vergi muafiyeti olup, objektif vergi yükümlülüğünü kaldıran hükümler de istisnadır. Bu bağlamda Gümrük Kanunu’yla bazı istisnalar ve muafiyetlere yer verilmiştir. Gümrük Kanunuyla düzenlenen muafiyetlerin arasında yolcular Türk gümrük bölgesinde girişinde beraberinde getirmiş oldukları hediyelik ve kişisel eşyalar da yer alır. Yolcu beraberinde hediyelik ve kişisel eşyalara yönelik muafiyet uygulamasının temel çerçevesinde yolcuyla yolcu beraberinde eşya kavramında şekillenir[2].
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu md. 3 uyarınca yer verilen tanım uyarınca, ticaret, tahsil, ziyaret, memuriyet, tedavi ya da turizm gibi bir amaç ile kısa ya da uzun süre kalmak için yabancı ülkeden demiryolu, karayolu, havayolu ya da denizden biri ile Türkiye Gümrük Bölgesinde yer alan yabancı ülkede ikamet eden Türklerin ve yabancılarla herhangi amaçla gittikleri yabancı ülkeden kesin ya da geçici şekilde dönen Türkiye’de ikamet eden yabancılar ve Türkler ile Türkiyeden aynı amaçlar ile ve aynı yollar ile yabancıl ülkeye giden benzeri Türk ve yabancıları ifade eder. Aynı şekilde ilgili maddede yer verildiği üzere yolcu beraberi eşyada yolcunun beraberinde getirmiş olduğu ticari miktar ve özellik arz etmeyen eşya şeklinde ifade edilirken kişisel eşya ise gerçek kişinin kendi kullanımına özgünlenen ticari amaç taşımayan niteliği bulunan eşya şeklinde ifade edilir[3].
2. Uygulamanın Kanuni Dayanağı
Yolcular Türkiye’ye geldikleri esnada gümrük bölgesine girdikleri sırada belirli sınırlar kapsamındaki eşyalara muafiyet tanır. Söz konusu muafiyetlerden bir bölümü kişisel eşya ve hediyelik eşyalara ilişkindir. Eşyaların muafiyet kapasamında yer alan hediye ve kişisel eşyalara ilişkindir. Eşyaların muafiyeti bakımından miktar ve değer açısından sınırları bulunmaktadır. Sınırları aşan ve muafiyet kapsamının dışındaki eşyalar bakımından vergiye tabi tutulur. Yolcuların beraberinde hediyelik ve kişisel eşyaya yönelik şekilde uygulanmakta olan muafiyetlerin 2009/15481 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu md. 167, 2011 tarih ve 2011/39 sayılı genelgedir[4].
Gümrük Kanunu md. 167 ve gümrük vergilerine yönelik birçok sayıda muafiyet ve istisnaya yer verilmiştir. Yolcu beraberi eşyalara yönelik şekilde maddenin dördüncü fıkrasında yer alan değeri 150 euroyu geçmeyen eşya ibaresi ile altıncı fıkrasında da gerçek kişiler tarafından serbest dolaşıma sokulan diğer eşya, değeri 430 euroyu geçmeyen yolcuların beraberinde getirdikleri hediyelik eşya muafiyet kapsamındadır. Yolcu beraberinde getirilen hediyelik ve kişisel eşya muafiyetlerin şartlı ve kısmi muafiyet uygulaması şeklindedir[5].
Yolcu muafiyetindeki hediyelik eşyaya ilişkin eşya muafiyetinde yolcu ile birlikte getirilen eşyanın ve değerinin dört yüz otuz Euroya kadar eşyanın gümrük vergilerinden muaf şekilde Türkiye’ye getirilmesini ifade eder. Belirtilen tutarın üzerinde olması, bin beş yüz Euroya kadar eşyalar için de tek ve maktu bir vergileme söz konusu olur. Bu durumda eşyanın AB ülkelerinden doğrudan getirilmesi halinde yüzde on sekiz, diğer ülkelerden getirilmesi halinde de yüzde yirmi oranında tek verginin uygulanması öngörülür. Tahsil edilen verginin eşyanın değerinden hesaplanır. Fakat ifade etmek gerekir ki mevzu bahis hediyelik eşyanın ticari sayısı ve özellik arz etmemesi, kişinin ailesi ve şahsıne kullanımına mahsus olması, hızlı kargo taşımacılığı ya da post yolu ile gelenlerde ise brüt otuz kg’yi geçmemesi, yolcu beraberinde veya yolcunun gelişindeki bir ay önce ya da bir ay sonra gelmesi veya yabancı ülkeden posta ya da hızlı kargo taşımacılığı ile gelmesi gerekir[6].
Belirtmek gerekir ki yüz elli Euro ve dört yüz otuz Euro sınırlarını geçen ancak bin beş yüz Euro altında altında değeri olan eşyalar bakımından vergi tahsilinde ise kanunen öngörülmüş muafiyetler indirilir ve kalan miktar üzerinden eşyanın getirildiği ülkeye göre belirlenmiş vergi oranı uygulanır. Bu muafiyetin amacına bakıldığında, ticari amacı bulunmayan eşyalar için geçerli olmakla birlikte korunmak istenen menfaate uygun olduğu söylenebilir. Yolcu beraberinde getirilen hediyelik eşyaların bin beş yüz eurodan fazla değerinin olması halinde ise yürürlükte bulunan ithalat vergileri uygulanır. Yürürlükteki ithalat vergileriyle eşyanın ithalinde ödenen gümrük vergisiyle diğer eş etkili vergilerin ve mali yüklerin kastedildiği görülmektedir. Bu bağlamda bin beş yüz eurodan fazla değeri bulunan eşyalar için gümrük vergisiyle birlikte KDV, ÖTV ve diğer ithalat yükümlülüklerinin tahsili gerekir. Ayrıca bin beş yüz değeri aşan değerdeki eşyaların vergilendirilmesinde ise muafiyet oranlarının indirime dahil olması ise söz konusu olmaz[7].
Yolcu muafiyetlerinden bir diğeri de yolcu beraberinde kişisel eşya muafiyetine yöneliktir. Muafiyete yönelik şekilde 2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ek-9’da yer verilen miktarlardaki esas alınır. Kararın md. 60’a bakıldığında, Ek-9’da yer verilen listeye bakıldığında yer verilen eşya bakımından yolcular bakımından karşılarında belirtilmiş miktarlar ile sınırlandırılmıştır. Yolcuların beraberindeki eşya listesinde tüketim maddeleriyle diğer eşyaların başlıklarında düzenlenir. Listedeki yer verilen eşyaların tütün ve tütün ürünleriyle alkollü ürünlere yönelik muafiyette ürünlerin yalnızca karşılığında yazılı miktarlar kadar kullanılır. Muafiyet hakkının aynı ürün grubundan birden fazla ürün için kullanılması halinde getirilen oranların toplamında yüzde yüzünü aşamaz[8].
Tütün ve alkol ürünlerindeki muafiyetler, on sekiz büyük yolcular bakımından uygulanır. Yolcuların beraberinde getirdiği eşyalara ilişkin miktarlar belirtilir. Fakat özellikle giyim eşyasına ilişkin sınırlama getirilmemiştir. Bu bağlamda eşyanın niteliği önem arz eder. Eşya değerinin vergilemeye yönelik esas teşkil edeceği dikkate alındığı hallerde ticari özellikle olmamak kaydı ile her türlü giyim eşyasının muafiyeti bağlamında değerlendirmede bulunulması gerekmektedir. Bu bağlamda bir kimsenin giyimine ilişkin olmakla birlikte çanta, şapka, gözlük gibi eşyalar da bu kapsama dahildir. Aynı şekilde yolcunun yaşamına mahsus eşyalar için de aynı durum geçerlidir. Yolcu beraberindeki kişisel eşya muafiyetinin uygulanması bakımından listenin A bölümünde belirtilen eşyalar yolcuların beraberinde, B bölümünde belirtilmiş eşyaların yolcu beraberinde veya yolcunun gelişinden bir ay önce ya da bir ay sonra getirilmesi gerekir[9].
Eşyanın geldiği gümrük idaresinin bağlı olduğu Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğü tarafından söz konusu süre aşımına sebep olan halin mücbir neden beklenmeyen halden kaynaklanmasının tespiti ise bir keze sınırlı şekilde en fazla üç aya kadar süre uzatımını yapılabilir. Yolcuların muafiyetinden yararlanmaları için diğer şart da transit yolcu olmamalarıdır. Yurt dışından Türkiye’ye gelen yolcular, varış yerlerinin Türkiye olması gerekir. Çünkü Türkiye’de aktarma yapılması halinde söz konusu muafiyetten söz edilemez. 2009/15481 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı md. 59/2’ye bakıldığında, kara hudut kapısından diğer ülkelere giden ve geri gelen yolcularla diğer ülkelerden Türkiye’ye giden yolcuların seyahat ettikleri ülkede en az üç gün geçmeksizin geldikleri ülkeye dönmeleri durumunda yolcuların öngörülen muafiyet hakkından yararlandırılmaları mümkün değildir. Yolcuların beraberinde getirdikleri eşyanın değeri, ibraz edilen fatura, satış fişi ya da eşya bedelinden ödendiğine yönelik belgeye göre belirlenir. Bu tür belgenin ibraz edilmemesi ya da ibraz edilen belgede kayıtlı değerin düşük olması durumunda eşyanın değerinin gümrük idaresinde tespit olunur[10].
Yolcu beraberi eşya uygulamasın ilişkin özellikli eşyalardan da bahsedilir. Elektronik Cihazların Bandrol Ücreti Ek-9’da yer verilen liste uyarınca, elektronik cihazlara yönelik şekilde Türkiye’ye getirilen cihazların bir defaya mahsus şekilde TRT adına bir euro ile yirmi bir euro arasında değişiklik gösteren miktarda bandrol ücreti tahsil edilir. Kıymetli taş, maden, ziynet eşyalarında ise yolcu beraberinde eşya uygulamasına ilişkin şekilde yolcuların beraberindeki getirdikleri kıymetli taş, maden ve ziynet eşyasıyla ilişkindir. Düzenleme ile birlikte yolcuların beraberindeki kendilerine ait değeri on beş bin amerikan dolayını aşmayan ticari amacı bulunmayan ziynet eşyası niteliğinde olan kıymetli madenlerinden ve taşlardan yapılan eşyayı Türkiye’ye getirilir ve yurt dışına çıkabilirler. Daha fazla değeri bulunan ziynet eşyasının yurtdışına çıkması, girişte beyan edilen olması ya da Türkiye’den satın alındığına ilişkin belgelendirmesine bağlı olur. Uygulama bakımından beyan edilmemiş olan eşyalara gümrükte el konulur[11].
Mobil telefonlara bakıldığında yolcu beraberinde eşya uygulamasına yönelik özellikli konu mobil telefonlara ilişkindir. Bu durumda iki takvim yılında bir taneyle sınırlı olmakla birlikte her nevi cep telefonunu yolcu beraberi kişisel eşya statüsünde yer alan telefonun değerine bakılmadan muaf şekilde Türkiye’ye getirilir. Cihazların Türkiye’de kullanımına bakıldığında ise gümrük girişine takribi bir ay içinde kayıt yapıtırılması ve bu cep telefonlarına telefon kullanım izin harcının ödenmesi gerekir. Fakat yolcuların hediyelik eşya telefon kullanım izin harcı ödenmesi gerekir. Fakat yolcuların hediyelik eşya muafiyeti kapsamında cep telefonu ithali söz konusu değildir[12].
İlaçlar ve tıbbi cihazlara bakıldığında ise Türkiye’ye gelen yolcuların beraberinde veya gelişlerinden bir ay önce ya da bir ay sonra sürelerde Ek-9’da yer verilen liste dahilinde şahsi tedavide kullanılmak için getirilen ilaçların yolcuların getirmesine izin verilir. Ayrıca tıbbi zorunluluklarla kullanılmakta ve engellerin kullanımına ilişkin engellerin kullanımına ilişkin eşyalar bakımından da muafiyet söz konusu olur[13].
6. Beyan Dışı Bırakılmış Yolcu Beraberindeki Eşya
Yolcuların beyana tabi olması gereken eşyalarını gümrük idarelerine beyan etmeleri gerekmektedir. Çünkü muafiyet kapsamında bulunmayan ya da muafiyet limitlerini aşan değerdeki eşyaları için vergileme söz konusu olur. Beyan edilmesi gerekmesinin yanı sıra beyan dışı olan eşyalar akımından ziyaya uğrayılan vergi aslı ve vergi cezalarıyla gecikme faizi söz konusu olur. Bununla birlikte beyan dışı bırakıldığıda tespit edilmiş eşyaya ilişkin idare tarafınca el konulur. Beyan dışı bırakılan yolcu beraberindeki eşyaya ilişkin tartışma oluşturan ve yanlış algılanan bir durumda, beyan dışı bırakılan ödenmeyen ceza ve vergilerin tahsille birlikte Gümrük Kanunu ya da Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ile birlikte idari ya da adli ceza söz konusu olması gerekir. Çünkü Gümrük Kanunu hükümleri uyarınca ticari mahiyette olmamasının yanı sıra yolcu beraberindeki eşyaya yönelik şekilde Gümrük Kanunu uyarınca cezai yaptırım söz konusu olmaz[14].
Yolcunun beraberinde getirdiliği eşyanın ticari mahiyetinin bulunmaması halinde Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu md. 6 uygulanacağı görülmektedir. Fakat ticari özelliği bulunmayan eşyalar bakımından devreye Gümrük Kanunu girer. Çünkü Gümrük Kanunu md. 235/3 uyarınca, yolcuların gümrük mevuzatı uyarınca kişisel ve hediyelik eşya kapsamının dışında olmakla birlikte beyanlara aykırı şekilde üzerlerinde eşya ile arasında ya da taşıma araçlarında görülen veya başkasına ait olmakla birlikte kendi eşyası gibi gösterilen eşyanın gümrük vergileri iki kat olarak alınmaktadır. Eşya sahibine teslim edilmektedir. Fakat dikkat edilirse, maddeyle birlikte yolcu beraberi kişisel ve hediyelik eşya kapsamı dışında yer alır[15].
Gümrük Kanunu md. 235 uyarınca lafzi bakımdan tereddüt oluşturmayan biçimde açıktır. Yolcu beraberi hediyelik ve kişisel eşyanın değeri ne olursa da ticari mahiyetinin olmaması Ek-9’da yer verilen çerçeve niteliğinin bulunması ve aynı zamanda ithali yasak olmaması ya da izne tabi olması gibi kısıtlarının olmaması nedeniyle muafiyet kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Ayırca beyan dışı bırakılan literatürde bu bağlamda açık yorum bulunmaz. Konu bakımından değerlendirme basında yer almıştır. Yolcu beraberi eşya bakımından kanun amacına bakıldığında ise ithalata yönelik vergilerin tahsil edilerek hazineye intikali söz konusu olur. Bu bağlamda beyan dışı bırakılan eşyanın daha sonra tespit edilmesi halinde ödenmesi gerekli vergiler tahsil edilir. Özellikle bin beş yüz euro değeri aşan eşyalar bakımından ithalat vergileriyle vergi cezası ve gecikme faizi tahsil edilmesi beyan dışı bırakılması yaptırım uygulanır. Fakat değeri bin beş yüz euroya kadar eşyalar için yalnızca maktu vergi ve gecikme faizi söz konusu olur. Cezai yaptırım bağlamında Gümrük Kanunu md. 235/3 uyarınca başkaca yaptırıma izin verilmez[16].
II. GÜMRÜK KAPISINDA YOLCU BERABERİNDE EŞYA UYGULAMASI
Uluslararası yolcu hareketliliğin fazla olması ve ülke genelinde gümrük uygulamalarında farklılıklar bakımından ülkelerin arasında ürün fiyat farklılıklarının bulunması yolcuların beraberinde gümrüklerden geçirilebileceği eşyalarla bunların miktarına ilişkin düzenlemelerin yapılması zorunludur. Gümrük idarelerinde yolcu beraberinde kişisel ve hediyelik eşyaları belirlenen miktar ve kıymet sınırlarının içinde olması halinde Gümrük Kanunu md. 167’de muafiyet ve istisnaların uygulanması ile birlikte istisnaların uygulanması ile birlikte verginin dışında bırakılır. Eşyanın kıymetinin sınırının aşılmasına karşın fakat yine de kabul edilen üst kıymet limitinin aşılmaması halinde vergilerin ödenmesi için yolcu beraberinde gümrükten geçişine izin verilir[17].
Eşyanın kişisel eşya ya da hediyelik eşya niteliğinin taşımaması halinde eşyaya gümrük idaresi ithalat ya da ihracat mevzuatının uygulanması beyanname açılması, vergilerin ödenmesi bakımından gümrükten geçişine verilir. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu md. 167 uyarınca, yolcu beraberinde getirilen eşyanın temel özelliği, kişisel kullanıma ilişkin özgü ya da hediyelik eşya niyetliyle olarak kullanım alanı ve miktarı da göz önüne alındığında ticari amaç bakımından ithal edilmediğinin anlaşılması gerekir. Kişisel kullanıma özgü olarak miktar bakımından ticari niteliği bulunan kişisel eşya ve hediyelik eşyanın gümrük vergileri açısından muaf ithali söz konusu değildir. Yolcuların berbaerindeki gümrüklerden geçirilebileceği eşya ve miktarların belirlenmesi bakımından kişisel eşyanın hediyelik eşya ve ticari niteliği bulunmayan eşya ve öncelikle de yolcu kavramlarının belirleyici olur[18].
Yolcuların beraberinde eşya uygulanmasında eşya ve miktarın belirleyiciliği gümrük idareleri eşyadan maktu vergi uygulması yapması ya da ihracat ve ithalatına uygun şekilde gümrük vergilerin alınması veya gümrük kanunda yer verilen muafiyet ve istisna hükümlerine uygun biçimde vergi uygulamasının yapılmaması sonucunu doğurur. Yolcu, memuriyet, tahsil, ticaret, tedavi, ziyaret ya da turizm gibi amaçla uzun ya da kısa süre kalarak yabancı ülkeden demiryolu, kara, deniz ya da havayollarından biri ile Türkiye Gümrük Bölgesine gelen yabancı ülkede oturan yabancılar ve herhangi amaçla gittikleri yabancı ülkeden kesin ya da geçici şekilde dönen, Türkiye’de oturan Türkler ve yabancılarla Türkiye’den aynı amaçlar ile aynı yollar ile yabancı ülkeye giden benzeri yabancı ve Türkleri ifade eder[19].
Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliği md. 11/4 uyarınca nakil vasıtası sürücüleri ve hizmetlilerin yolcu sayılmamaktadır. Nakit vasıtası sürücü ve hizmetlilerin ülkeye girişleri uyarınca yolcu girişindeki hudut kapılarında mağazalardan bir karton sigara, en fazla bir litre bir adet alkollü içki, en fazla yüzyirmi mililitrelik bir adet parfüm ve bir adet kozmetik ürünle en fazla bir kilogram çikolata ya da şekerde mamul yiyecek satın alacakları ibaresinden anlaşılır. Gümrük kapılarının girişindeki uygulanan eşya miktarıyla gümrük çıkışlarında eşya miktarı aynı olup olmayacağı da Türkiye’den çıkış yapan yolcuların nakil vasıtası sürücü ve hizmetlileri bağlamında yürürlükteki yolcu beraberi kişisel eşya listesinde yer verilen eşyaya yönelik miktarlar ise üç kat uygulanır ifadesi açıklanır[20]. Gümrük kapılarından geçiş yapan yolcuların vergi ve diğer mali yükümlülüklerle karşılaşabilecekleri, olması halinde de muafiyet ve istisnalardan ne şekilde yararlanacakları önemlidir[21].
2. Yolcu Beraberinde Getirilen Kişisel Eşyada Vergi Muafiyeti
Gümrük Kanunu uyarınca Gümrük tarafından onaylanan işlem ve kullanım başlığı altındaki yer verilen düzenleme ile birlikte yolcuların kendi kullanımlarına ilişkin mahsus kişisel eşyayla ticari mahiyeti bulunmayan gümrük vergisi muafiyeti sınırları içindeki hediyelik eşya bakımından eşya için Gümrük Kanunu md. 57/5 hükümleri uygulanmaz. Hükmü kişisel eşya bakımından gümrük idareleri tarafından onaylama ve işlem yapılmasına gerek olmadığı belirtilmiştir. Yolcular sınırsız şekilde Türk parası ve dövizi beraberinde Türkiye’ye getirilirken yurt dışında beraberinde çıkarabilecekleri para miktarı ise yirmi beş bin lira ya da on bin euro ile sınırlandırılmıştır[22].
Yurt dışına çıkarılan para miktarının istisnasının dışında yerleşik kişilerle yurt dışında çalışan Türk uyruklu kimselerin yurda girişlerinde beyan etmememsi, Türkiye’de yerleşik kimselerin de bankalardan döviz satın almasını teşvik etmeleri için on bin euro ya da karşılığındaki miktarı aşan parayı yurt dışına çıkarmaları mümkündür. Türkiye’den yapılan peşin ihracar bedelinin ülkeye girişinde gümrük idaresi tarafından belgelendirilmesi gerekir, aksi halde Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı karar md. 4/f uyarınca cezai işlemler söz konusu olur. Yolcuların kendilerine ait olan ziynet eşyası niteliğindeki ticari amaç taşımayan kıymetli madenlerden ve taşlardan yapılan on beş bin amerikan doları ya da eşit efektifi aşmayan eşyayı yurda getirmeleri mümkündür ve aynı şekilde yurt dışına çıkarabilirler. Fakat daha fazlası değerde olan ziynet eşyasının yurt dışına çıkarılması ülke girişinde beyan edilmesi ya da Türkiye’den satın alındığına dair bu durumun ispat edilmesi gerekir[23].
2009/15481 sayılı kararın kişisel eşya başlıklı md. 58/1 ile karar eki Ek-9 listenin kapsamında eşyaya muafiyet getirilmiştir. Ek-9 sayılı listede yer alan açıklama uyarınca yalnızca yolcu beraberinde gelecek eşya A bölümünde yolcu beraberinde veya yolcunun gelişi bir ay önce ya da üç ay sonrası getirilmesinin mümkün olduğu eşyalar da B bölümünde yer alır. Ülkeye giriş yapan yolcuların karar eki Ek 9 liste kapsamı uyarınca tüketim maddeleri bölümünde yer verilen eşyaya yolcu beraberinde olmakla birlikte muafiyet tanınır. Tütün ve tütün ürünleriyle alkollü ürünler bakımından muafiyet hakkı ile yazılı miktarı aşmamakla birlikte her ürün bakımından ayrı ayrı kullanılması gerekir. Bununla birlikte tütün ve tütün ürünlerine yönelik muafiyet hakkı, on sekiz yaşın altındaki yolcular faydalanması mümkün değildir. İsteyen yolcular bakımından bir kg çikolata ya da bir kg şekerden mamul yiyecek haklarının tamamı bakımından iki kg’lık hakkın eşyadan yalnızca bir tanesi için kullanılır[24].
Yolcuların seyahatleri boyunca şahsi tedavilerinde kullanılmak için getirmek zorunda oldukları ilaçlara yönelik gümrük idaresinde belge sunulması gerekir. Gümrük idareleri tarafından ülkede kalınan süre dikkate alındığında makul ağırlıkta ilacın yolcu beraberinde yurda girişinde izin verilir. Listede yer verilen diğerleri başlıklı bölümün dokuzuncu maddesinde evcil hayvanlar ibaresi ise kuş, köpek ve kediyle sınırlı tutulmuştur. Yolcular, evcil hayvanlar, sağlık raporu, veteriner, aşı belgesiyle ve varsa kimlik ve eşgal belgesiyle gümrük idaresine ibraz edilerek veteriner kontrolüne sunularak gümrükten geçirebilir[25].
2.1. Yolcu Beraberinde Getirilen Hediyelik Eşyada Vergi Muafiyeti
Yolcu beraberinde hediyelik eşyada vergi muafiyeti ise karar eki Ek-9’da liste kapsamında eşya bakımından muafiyetin karşılarında yazılı miktarla sınırlı olarak uygulanır. Hem dörtyüz otuz euroluk yolcu beraberi hediyelik eşya muafiyet hakkında ve kişisel eşya muafiyet hakkı yolcu başına listede yer verilen eşya bakımından karşılarındaki yazılı miktarla sınırlandırılmıştır. Aynı şekilde listede yer verilen eşya bakımından eşyanın kıymetine bakılmadan listede belirtilmiş olan miktar oranında getirilecektir. Muafiyet her yolcu için toplamda gerçek kıymetinin dörtyüz euroyu geçmeyen eşya için uygulanmaktadır. Fakat on beş yaşınadn küçük yolcular bakımından bu miktar yüz elli euro için uygulanır. Listenin kapsamının dışındaki eşya bakımından getirilen eşyaya muafiyetin uygulanması için getirilen eşyanın toplam kıymeti dörtyüz otuz euroyu aşılmaması gerekir. Yolcu beraberinde getirilmiş eşyanın kıymetinde ibraz edilmiş faturaya satış fişi ya da eşya bedelinin ödendiğine yönelik belgeye göre belirlenmektedir. Bu tür belgenin ibraz edilmemiş olması ya da ibraz edilen belgeler kayıtlı kıymetin düşük olması durumunda eşyanın kıymeti gümrük idaresi tarafından belirlenmektedir[26].
2.2. Yolcu Beraberinde Getirilen Cep Telefonuna Yönelik Uygulama
2008’den bu yana yolcuların yurt dışından satın aldıkları bir adet cep telefonu kişisel eşya kapsamında getirilmesi mümkündür. 2 Takvim senesinde bir adet olmakla birlikte getirilen bu telefonlar bakımından gümrük idaresi tarafından herhangi vergi tahakkuku ve belge tanzimi gerek bulunmamaktadır. Yolcunun giriş yapmış olduğu tarih itibariyle en geç yüzyirme gün içinde yurt dışından getirmiş olduğu cep telefonunlarının kayıt aldırılması gerekir. Bu kayıt Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu internet sitesi tarafından kayıtla ilgili bilgilere ulaştırılması mümkündür. Yolcu beraberinde getirilmiş cihazların kayıt işlemi bakımından pasaport sahibi kimsenin e-devlet sitesi ya da abone kayıt merkezlerinden başvuruda bulunulması gerekir. Abone kayıt merkezine doğrudan başvuruda pasaportla birlikte telefon harcının ödendiğine ilişkin belgenin aslıyla başvuruda bulunulması istenir[27].
Getirilen telefon yüzyirme günde sonraki yurt içinde kullanılması bakımından verginin ödenmesi gerekir. Bu sebeple yolcunun harç bedelinin bankaların vergi dairelerine nakit ya da internet vergi dairesinden kredi kartı ile yatırılır. On beş rakamlı IMEI numarasının kayıt yapılacağı pasaport sahibinin adı ve soyadı kimlik numarasının bulunması gerekir. E devlet kaydı bulunmayan yolcuların abone kayıt merkezlerine ödenen banka hesap belgesiyle kayıt yaptırılır. On sekiz yaşınadn küçük Türkiye vatandaşlarının yurt dışından yolcu beraberinde cihaz getirmeleri ve kendi adlarına kayıt yaptırmaları mümkündür. On sekiz yaşından küçükler için ise kayıt başvuruları baba, anne veya yasal temcilerin kendi e devlet sayfası üzerinden başvuru gerçekleştirilir[28].
İki ya da daha fazla telefonunun yurda sokulması istendiği durumalrda yolcuların gümrükler genel müdürlüğü yazısı uyarınca iki takvim senesi içinde bir kimse adına ulusal ağda tek IMEI kaydının olması gerekmesi bakımından bir adet muafiyet sınırının aşılması ve verginin alınarak teslim edilen telefonların getiren kimse ya da üçüncü kimseler adına ulusal ağa tanıtılması bakımından gereken tedbirlerin alınması amacı ile Bölge Müdürlüğü tarafından bir adet muafiyet sınırının aşılması telefonların kişi ve IMEI numaraların bildirilmesi gerekir. Aynı şekilde cep telefonunun gümrük vergilerinin ödenmemesi halinde eşya gümrüğe terk edilmiş sayılır[29].
3. Yolcu Beraberinde Getirilmesi Mümkün Olmayan Eşyalar ve Kaçakçıık Suçu
Ticari özellik ve miktarı arz eden eşyayla birlikte sevkiyat veya yolcu başına değeri bin beş yüz eurouya geçen eşyaların yolcunun beraberinde getirilmesi söz konusu olamaz. Bununla birlikte eşya değerinin dört yüz otuzluk muafiyet sınırının altında değerinin olması bile gelen eşyanın ticari amacıyla getirilen kanaatinin oluşması halinde eşyanın ithaline izin verilmemektedir. Yolcu beraberinde vergili ya da vergisiz getirilen eşyaların yukarda ayrıntılı biçimde belirtilir. Yolcu beraberinde vergili ya da vergisiz getirilen eşyalar yukarda ayrıntılı biçimde belirtilir. Gümrük işlemine tabi tutulmadan yurda sokulan eşyalarla ilgili şekilde Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uygulamaları söz konusu olur. Kanunun altıncı maddenin dördüncü bendi uyarınca yolcuların beyanlarına aykırı biçimde eşya arasında ya da taşıma araçlarında çıkan eşyanın ticari içerikte veya ihracın yasak olması durumunda üçüncü madde hükümleri uygulamaktadır şeklinde gönderme yapılır. İlgili kanun maddesinin yalnızca yolcuyu ilgilendiren hükümleri yer alır[30].
Yolcunun beyan dışında bırakılan ticari mahiyete arz edilemeyen hediyelik ve kişisel eşyada kaçakçılık hükümleri uygulanmaz. Çünkü burada amaç ticari amaçla kaçakçılık yapmak değil vergi ödenmemesidir. Beyan dışında bırakma fiili kasten yapılması gibi kanuna ve uygulamaya nüfus edilmemesinden kaynaklı şekilde ortaya çıkar. Çünkü ilgili kanun maddeleri uyarınca amaçsal ve lafzi nüfuz edilmemesinden kaynaklı şekilde ortaya çıkması mümkündür. Çünkü ilgili kanun maddeleri uyarınca amaçsal ve lafzi bakımdan yorumlandığı zaman bu sonuca varılır. Konuya yönelik şekilde tereddüt kalamamsı amacıyla ilgili mevzuatın sistematik bakımdan yorumlanması mümkündür. Vergi uygulamasında faturanın alınmaması veya verilmemesi idari vergi suçu bakımından idari yaptırıma tabi tutulur. Fakat vergi kaçakçılığı suçları bağlamında kanunda belitrilen fiilerin adli yaptırıma tabi tutulur. Fakat vergi kaçakçılığı suçları bakımından kanunda sayılan eylemlerin adli yaptırımların da beraberinde getirilir.
Yolcu beraberinde hediyelik ve kişisel eşyalar beyan dışı bırakılması eyleme ilişkin biçimde Gümrük Kanunu bakımından idari yaptırımlara yönelik kanunun 235/3 uyarınca yolcu beraberi kişisel ve hediyelik eşyaya yönelik idari para cezasının uygulnmadığı girer. Meydana gelen vergi kaybının da verginin aslı, vergi ziyaı cezasının ve gecikme faizinin tahsiliyle telafi edilir. Yolcu beraberinde gümrüklerden getirilen eşya, içeriği ve miktarında kanun hükümleriyle ilgili diğer mevzuat net biçimde belirlenir. Yolcunun mevzuatı bakımından yeterli bilgiye sahip olunmaması yolcu bakımından hak doğurmaz. Ceza hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil etmez. Bütün mevzuat hükümleri uyarınca gümrükten geçen eşyanın gümrük muzafiyeti sınırlarını aşmıyor olması, beyan edilmesi, ticari amacının bulunmaması koşullarını net biçimde belirtilir. Muafiyet sınırlarını aşan fakat ticari yönü bulunmadığına kanaat getirilen eşyanın gümrükten geçişi de ödenmesi gerekli gümrük vergilerinin ödenmesiyle mümkün olur.
Burada ticari özelliği bulunmayan eşya kavramının mevzuat uygulayıcısının gümrük idaresi ile çalışanların mevzuat bilgi ve tecrübeleri, gümrüğün olduğu yerde gümrük çalışanların dikkati, ilgili gümrükte iş yoğunluğu, çalışan sayısı, inceleme bakımından gereken araç ve gereçlerin varlığına ilişkin gümrükten gümrüğe farklılık gösterebilir. Bu sebeple yolcunun gümrük kapısından eçen eşya ve bu eşyanın miktarının diğer gümrük kapısında aynı biçimde uygulanmaması söz konusu olur. Gümrük kapılarının arasında ve kimi durumlarda da gümrük kapısında fakrlı uygulamanın varlığı halinde yolcu için geçerli emsalin gösterilmesiyle hak sahibi olunmaz.
Gümrük geçişinde yolcunun cezalı duruma düşmemesi ve yolcunun beraberinde eşyayı gümrük depolarına terk edilmesi zorunluluğunun kalmaması ve cezalı işlemlerle karşılaşmamak için mevzuat hükümlerine uygun şekilde hareket edilmesi gerekir. Bu durum da yolcunun beraberinde getirdiği eşyayla ilgili mevzuata ilişkin bilgi sahibi olması ile mümkündür. Yolcunun bu bilgileri gümrük kapılarınadki uyarı levhalarından öğrenmeleri mümkündür. Fakat ülkemizdeki bütün gümrük kapılarında uyarı levhalarının sağlıklı biçimde görülen noktalarda olduğunu söylemek de mümkün olmaz. Çünkü uygulamanın olduğu gümrük kapılarında yolcu salonlarında kırmızı hat ve yeşil hat uygulanmasına ilşikin bilgi sahibi olmak da yolcu mağduriyetinin ortadan kaldırılarak gümrük idaresinin iş yükünü hafifletir.
Yolcu beraberinde kişisel eşya ve toplam miktarı dörtyüz otuz euroyu aşmayan hediyelik eşyayla geçişleri yeşil hattı kullanmak için yapılması gerekir. yeşil hattı kulanmak, gümrüğe tabi eşyanın olmaması anlamına gelir. Fakat yeşil hattın kullanılmasına karşın yolcunun beraberinde getirilen eşyanın kişisel eşya niteliğinin bulunmaması, hediyelik eşya değerinin dörtyüz euronun aşılması halinde ödenmesi gerekli vergiler iki katı olarak tahsil edilir. Yasak ve ticari eşyanın vrlığının halinde de kaçakçılık suçuyla savcılığa sevk edilmektedir. Kırmızı hattın kullanılması da gümrüğe tabi eşyanın olduğu beyan edilir. Gümrük idaresi kırmızı hattı kullanılmış yolcunun eşyanın vergilerinin hesaplanarak tahsil edilerek eşyanın geçişine izin verilmektedir. Yolcunun kırmızı hat üzerinde kendinden talep edilmiş gümrük vergilerinin ödenmemesi durumunda eşya gümrük ambarlarına alınmaktadır.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu, 10.01.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmi Gazete.
4458 Sayılı Gümrük Kanunu, 04.11.1999 tarih ve 23866 sayılı Resmi Gazete.
4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar (2009/15481), 07.10.2009 tarih ve 27369 sayılı Resmi Gazete.
5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 31.03.2007 tarih ve 26479 sayılı Resmi Gazete.
Arslan, C. B.: Gümrük Kanunu Kapsamında Beyan Dışı Bırakılan Yolcu Beraberi Kişisel ve Hediyelik Eşya, Kırıkkale Üniversitesi, Mali Hukuk Dergisi, C. 4., S. 1, 2014.
Bozkurt, C.: Yolcu Beraberi Hediyelik Eşya ve Kişisel Eşya Muafiyeti Uygulamalarına İlişkin İlke ve Esaslar. Mali Çözüm Dergisi, S. 101, 2007, 211-224.
Canıtez, M.: Uygulamalı Gümrük Mevzuatı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008.
Çelik, B.: Dış Ticaretten Alınan Vergilerden Gümrük Vergisi Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1999.
Dölek, A.: Gümrük İşlemleri, Umut Kitap, İstanbul, 2013.
Eser, K.: Yolcu Beraberi Eşya Muafiyeti. Gümrük ve Ticaret, Uzman Görüş, Dergisi, 2017.
Gümrük Yönetmeliği (2009). T.C. Resmi Gazete, 27369 (Mükerrer), 07 Kasım 2009.
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (2007). T.C. Resmi Gazete, 26479, 21 Mart2007.
Kaya, F.: Dış Ticaret ve Finansmanı, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.
Saygılıoğlu, N., Gerçek A.: Dış Ticaret ve Gümrük: Kurallar, İşlemler ve Vergileme, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2007.
Selen, U.: Gümrük İşlemleri, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2009.
Tuncer, S.: Gümrükler ve Gümrük Vergileri (Teori - Uygulama), Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2001.
Turhan, S.: Vergi Teorisi ve Politikası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
------------------
[1] Kaya, F.: Dış Ticaret ve Finansmanı, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.
[2] Selen, U.: Gümrük İşlemleri, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2009.
[3] Dölek, A.: Gümrük İşlemleri, Umut Kitap, İstanbul, 2013.
[4] Gümrük Yönetmeliği (2009). T.C. Resmi Gazete, 27369 (Mükerrer), 07 Kasım 2009.
[5] Gümrük Yönetmeliği (2009). T.C. Resmi Gazete, 27369 (Mükerrer), 07 Kasım 2009.
[6] Saygılıoğlu, N., Gerçek A.: Dış Ticaret ve Gümrük: Kurallar, İşlemler ve Vergileme, Yaklaşım Yayınları, Ankara, 2007.
[7] Saygılıoğlu, 2007.
[8] Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (2007). T.C. Resmi Gazete, 26479, 21 Mart 2007.
[9] Tuncer, S.: Gümrükler ve Gümrük Vergileri (Teori - Uygulama), Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2001.
[10] Turhan, S.: Vergi Teorisi ve Politikası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
[11] Turhan, 1998.
[12] Selen, U., 2009.
[13] Selen, U., 2009.
[14] Eser, K.: Yolcu Beraberi Eşya Muafiyeti. Gümrük ve Ticaret, Uzman Görüş, Dergisi, 2017.
[15] Eser, 2017.
[16] Çelik, B.: Dış Ticaretten Alınan Vergilerden Gümrük Vergisi Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1999.
[17] Çelik, 1999.
[18] Bozkurt, C.: Yolcu Beraberi Hediyelik Eşya ve Kişisel Eşya Muafiyeti Uygulamalarına İlişkin İlke ve Esaslar. Mali Çözüm Dergisi, S. 101, 2007.
[19] Bozkurt, 2007.
[20] Canıtez, M.: Uygulamalı Gümrük Mevzuatı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008.
[21] Canıtez, 2008.
[22] Arslan, C. B.: Gümrük Kanunu Kapsamında Beyan Dışı Bırakılan Yolcu Beraberi Kişisel ve Hediyelik Eşya, Kırıkkale Üniversitesi, Mali Hukuk Dergisi, C. 4., S. 1, 2014.
[23] Arslan, 2014.
[24] Eser, 2017.
[25] Gümrük Yönetmeliği (2009). T.C. Resmi Gazete, 27369 (Mükerrer), 07 Kasım 2009.
[26] Gümrük Yönetmeliği (2009). T.C. Resmi Gazete, 27369 (Mükerrer), 07 Kasım 2009.
[27] Selen, U., 2009.
[28] Eser, 2017.
[29] Eser, 2017.
[30] Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (2007). T.C. Resmi Gazete, 26479, 21 Mart 2007.
