Ünlü bir hukuk ilkesi usulün esastan önce geldiğini söyler. Özellikle de ceza hukuku söz konusu olduğunda yargılamada usule uygunluk çok büyük önem taşır. Yurttaşların ceza yargılamasını meşru görmesini sağlayacak en önemli unsur ceza yargılamasına ilişkin usul kurallarının harfiyen uygulanmasıdır. Usul kurallarına uymak, sahip çıkmak dava konusu olay ne olursa olsun bütün hukukçuların öncelikli vazifesidir. Biz de bu yazımızda ceza yargılamasında yüksek yargı organlarının somut olarak karara bağladığı bozma sebeplerini karar örnekleriyle ele alacağız.
GEREKÇESİZ HÜKÜM :
-Anayasanın 141/3 maddesinde “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli yazılır.” ve 5271 sayılı CMK’nın 34. maddesinde “Hakim ve mahkemelerin her türlü kararı, karşı oy dahil gerekçeli yazılır.” hükümlerine yer verilmiştir. Gerekçe, hükmün dayanaklarının akla, hukuka ve maddi olaya uygun olarak açıklanmasıdır. Gerekçenin geçerli, yasal ve yeterli olması gerekir. Mahkeme kararının Yargıtay denetimine olanak sağlayacak şekilde açık olması ve bunun için de kararın dayandığı tüm kanıtların, bu kanıtlara göre mahkemenin ulaştığı sonuçların, iddia, savunma ve dosyadaki diğer belgelere ilişkin değerlendirmelerin ve sanığın eyleminin ne olduğunun açık olarak gerekçeye yansıtılmaması bozma sebebidir. (YARGITAY 6. C.D. 11.09.2018)
-Soyut ve yetersiz gerekçeyle hüküm kurulması bozma sebebidir. (YARGITAY 9. C.D. 04.06.2015 355/5584)
GEREKÇELİ KARARDA ÇELİŞKİ:
-Silahlı tehdit suçunu işlediği sabit olup, dedikten sonra tehditten ceza vermek. (YARGITAY 1. C.D. 11.02.2015)
-Sanıklar hakkında hem beraat hem de ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmesi. (YARGITAY 2. C.D. 25.01.2016)
-Gerekçede sanığın eyleminin teşebbüs aşamasında kaldığı belirtilmesine rağmen teşebbüsü de ceza gerektiren bir suç bakımından beraat kararı verilmesi. (YARGITAY 3. C.D. 12.01.2016)
-Sanığın kişiliği ve duruşmadaki tutum ve davranışları, erteleme hükümleri uygulanırken olumlu değerlendirilmesine karşın HAGB konusunda olumsuz kabul edilmesi. (YARGITAY 4. C.D. 19.02.2015)
-Sanık hakkında alt sınırdan hapis cezası belirleyip aynı gerekçeyle adli para cezasına esas alınan tam gün sayısında alt sınırdan uzaklaşılması. (YARGITAY 8. C.D. 31.05.2017)
MÜDAFİİ BULUNMAKSIZIN YAPILAN SORGU:
-Kolluk aşamasındaki müdafii hazır bulunmadan verilen soyut iddialar içeren ifadenin aksini gösterir; hukuka uygun, her türlü kuşkudan uzak, kesin, yeterli ve inandırıcı deliller yoksa beraat yerine ceza verilmesi bozmayı gerektirir. (YARGITAY 2. C.D. 07.05.2018)
-Sanık, müdafii hazır olmadan kolluk ifadesinde yüklenen suçu ikrar etmiş ise de duruşmada yüklenen suçu işlemediğini savunması karşısında soruşturma aşamasında dinlenen tanıklar duruşmaya çağırıp dinlenerek tüm tanıklar toplanıp değerlendirmeden karar verilmesi… (YARGITAY 4. C.D. 25.01.2016)
-Yaş Küçüklüğü ve Akıl Hastalığı kapsamındaki kişilerin zorunlu müdafi tayini yapılmadan ifadelerinin alınması... (YARGITAY 3. C.D. 26.10.2017 2501/13566)
-Sağır ve dilsiz olan sana istemi aranmaksızın müdafi atanması gerektiğinden... (YARGITAY 13. C.D. 12.01.2016)
-Alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlar da müdafi huzurunda sorgu yapılmaması bozma sebebidir. (CMK M.150/3, 188/1) (YARGITAY 6. C.D. 29.03.2016)
AYNI MÜDAFİİ İLE TEMSİL EDİLEN SANIKLAR ARASINDAKİ MENFAAT ÇATIŞMASI:
-Aynı müdafiinin temsil ettiği, biri suçlamayı kabul eden diğeri kabul etmeyen sanıklar bu kapsamdadır. (YARGITAY 1. C.D. 04.10.2017)
-Sanıklardan birisinin savunulmasının diğer sanık yönünden savunmada zafiyet yarattığını durumlarda menfaat çatışması bulunur… (YARGITAY 3. C.D. 21.03.2016)
HÜKME ESAS ALINAN BELGELERLE İLGİLİ EKSİKLİKLER:
-Sosyal inceleme raporunun aslı ya da onaylı sureti dosya içerisinde bulunmadan başka dosya için düzenlenmiş sosyal inceleme raporunun onaysız ve fotokopi niteliğindeki sureti ile yetinilmesi bozma sebebi sayılmıştır. (YARGITAY 2. C.D. 17.09.2018)
-Şikayet hakkının bulunduğuna dair belgelerin asılları veya resmi makamlarca onaylı suretleri getirilmeden onaysız fotokopilere dayanılarak karar verilmesi bozma sebebidir. (YARGITAY 7. C.D. 22.10.2014)
-Sanık hakkındaki aramanın dayanağını oluşturan önleme arama kararının aslı veya onaylı örneğinin dosya içine alınmaması bozma sebebidir. (YARGITAY 7. C.D. 17.11.2015)
DURUŞMADA AÇIKLIK VE KAPALILIK KURALLARININ İHLAL EDİLMESİ:
-18 yaşını dolduran sanığın bu tarihten sonra savcının mütalaa verdiği ve hükmün açıklandığı duruşmaların açık yerine kapalı olarak yapılması açıklık ilkesini ihlal eder. (YARGITAY 1. C.D. 14.09.2015)
İDDİANAME VE EKLERİ OKUNMADAN/ ANLATILMADAN SORGU YAPILMASI
-İddianame yerine geçen görevsizlik kararı okunmadan sanığın sorgusunun yapılması savunma hakkının kısıtlanması niteliğinde olduğundan bozma sebebidir. (YARGITAY 2. C.D. 24.03.2016)
-Sanığın kimlik tespitinin yapılıp iddianamenin okunmaması ve CMK’nın 147. maddesindeki hakların hatırlatılmaması bozma sebebidir. (YARGITAY 6. C.D. 23.05.2018)
ESAS HAKKINDAKİ MÜTALAAYA İLİŞKİN SÜRE TALEBİNİN REDDİ:
-Esas hakkındaki mütalaa sonrası, esas hakkında savunma yapmak için süre İsteyen sanıklar müdafiinin bir gerekçe gösterilmeden talebinin reddi ile savunma hakkının kısıtlanması… (YARGITAY 3. C.D. 10.12.2015)
SON SÖZÜN SANIĞA VERİLMEMESİ:
-Hükümden önce son sözün hazır bulunan sanığa verilmemesi suretiyle CMK’nın 216/3. Maddesine aykırı davranılması… (YARGITAY 4. C.D. 17.11.2015)
DAYANILAN DELİLLERİN DURUŞMAYA GETİRİLMEMESİ:
-Suça konu eşya/belge duruşmaya getirtilip, denetime olanak verecek şekilde dosya içerisine alınmaması, niteliğinin tartışılmaması… (YARGITAY 8. C.D. 19.03.2018)
TEŞHİS USULÜNE AYKIRILIK:
-Teşhisin gerçekleştiği yer ve zamanın açık olarak anlaşılamaması, teşhise katılan tanıkların teşhisten önce, faili tarif eden beyanlarının alındığının tutanağa yansıtılmaması, teşhiste sanık dışında başka kişilerin de bulunması gerekliliğine riayet edilmemesi… (YARGITAY 6. C.D. 23.05.2016)
YARGILAMA ŞARTININ GERÇEKLEŞMEMESİ:
-Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri uyarınca yetkili merciden soruşturma izni alındıktan sonra dava açılması gerektiğinden soruşturma izni olup olmadığı araştırılmadan hüküm kurulması… (YARGITAY 5. C.D. 13.06.2017)
-213 sayılı VUK’ nun 367. Maddesi uyarınca dava şartı olan mütalaanın verilip verilmeyeceğinin Vergi Dairesi Başkanlığından sorulmadan hüküm kurulması… (YARGITAY 11. C.D. 22.01.2015)
İDDİANAMEDE UNSURLARI GÖSTERİLEN SUÇTAN BAŞKA BİR SUÇ HAKKINDA HÜKÜM KURULMASI:
-Sanık hakkında hükmolunan suçtan açılmış bir dava bulunmadığı halde mahkumiyetine karar verilmesi… (YARGITAY 1. C.D. 14.11.2017)
-İddianamede açıklanan eylemlerin çizdiği sınır dışına çıkılarak, ek iddianame ile de dava açtırılmadan sanığın mahkumiyetine karar verilmesi… (YARGITAY 3. C.D. 17.10.2017)
-İddianamede suça ilişkin bir anlatım ve sevk maddesi bulunmadığı halde açılmayan suçtan hüküm kurulması… (YARGITAY 8. C.D. 30.10.2017)
EK SAVUNMA HAKKI VERİLMEMESİ:
-İddianame ile sanık hakkında hırsızlık ve konut dokunulmazlığını ihlal suçlarından dava açıldığı halde ek savunma hakkı tanınmadan sanık hakkında TCK m. 43/1 uyarınca artırım yapılması… (YARGITAY 2. C.D. 24.02.2016)
-Sanık hakkında güveni kötüye kullanma suçundan dava açıldığı halde ek savunma hakkı tanınmadan hırsızlık suçundan mahkumiyetine karar verilmesi… (YARGITAY 2. C.D. 26.09.2018)
LEHE HÜKÜMLERİN UYGULANMASINA İLİŞKİN İSTEMLERİN TARTIŞILMAMASI:
-Sanık müdafiinin lehe hükümlerin uygulanması talebine karşı; hükmün açıklanmasının geri bırakılıp bırakılmayacağı hususunun tartışılmaması… (YARGITAY 4. C.D. 13.10.2015)
-Sanık müdafiinin lehe hükümlerinin uygulanması isteminin, erteleme istemini de kapsadığı gözetilmeden erteleme hususunda olumlu ya da olumsuz bir karar verilmemesi… (YARGITAY 15. C.D. 17.10.2018)
-Lehe hüküm talebi bulunan sanık hakkında, hükmedilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi hususunda olumlu ya da olumsuz bir karar verilmemesi… (YARGITAY 19. C.D. 13.09.2018)
HAGB SONRASINDA HÜKMÜN AÇIKLANMASINDA USULE AYKIRILIK:
-Hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verildikten sonra denetim süresi içerisinde kasıtlı bir suç işlediği ihbar edilen sanığın, usulüne uygun çağrı kağıdı çıkarılıp, hükmün açıklanmasını gerektiren koşulların oluşup oluşmadığının duruşma açılarak değerlendirilmesi gerektiğinden… (YARGITAY 10. C.D. 04.10.2018)
HÜKÜM BAŞLIĞINDA EKSİKLİK:
-Gerekçeli karar başlığında dosya içeriğine uygun olmayan şekilde maktulün ve katılanın gösterilmemesi… (YARGITAY 1. C.D. 15.12.2015)
-Katılan sanığın katılan sıfatının gerekçeli karar başlığında yazılmaması… (YARGITAY 1. C.D. 25.03.2015)
-Mağdurun isminin karar başlığında gösterilmemesi… (YARGITAY 3. C.D. 13.09.2018)
-Gerekçeli kararda suç tarihinin kolluk tutanaklarındakinden farklı yazılması… (YARGITAY 3. C.D. 11.09.2018)
-Hükme katılmadığı halde gerekçeli karar başlığına Cumhuriyet Savcısı'nın adı ve soyadının yazılması… (YARGITAY 3. C.D. 11.09.2018)
TARAF TEŞKİLİNİN SAĞLANMAMASI
-Suçtan zarar görenin duruşmaya çağrılarak haklarının hatırlatılması, delilleri ile şikayetinin ve katılma talebinin olup olmadığının sorulmasından sonra yargılamaya devam edilerek hüküm kurulması gerekirken… (YARGITAY 1. C.D. 11.09.2018)
-Hazırlık aşamasında şikayetçi olan kişinin yargılama aşamasında şikayet ve katılma haklarının hatırlatılması gerekirken… (YARGITAY 3. C.D. 25.09.2018)
KATILMA TALEBİ HAKKINDA HERHANGİ BİR KARAR VERİLMEMESİ (CMK m. 238)
-Maktulün annesinin şikayetçi olduğu ve davaya katılma talebinde bulunduğu halde bu talebe ilişkin olarak olumlu veya olumsuz bir karar verilmemesi… (YARGITAY 1. C.D. 17.10.2018)
-Malen sorumlunun katılma isteği hakkında olumlu ya da olumsuz bir karar verilmemesi… (YARGITAY 7. C.D. 18.09.2018)
UZLAŞMA HÜKÜMLERİNİN UYGULANMAMASI:
-Uzlaşmaya tabi suçta katılana uzlaşma teklif edilmeden sanığın cezalandırılması yönündeki beyanları yeterli görülerek hüküm kurulması… (YARGITAY 2. C.D. 20.09.2018)
SANIĞA BOZMA İLAMININ OKUNUP DİYECEKLERİNİN SORULMAMASI
-Duruşmada hazır bulunan sanığa bozmaya karşı diyeceklerini sorulmaması… (YARGITAY 3. C.D. 07.07.2015)
-Bozma kararı sanığa okunup beyanı alınmadan yargılamaya devam edilmesi… (YARGITAY 8. C.D. 08.02.2016)
-Bozma kararı sanık aleyhine olmasına rağmen, sanığın duruşmaya katılımı sağlanıp bozmaya karşı diyeceklerinin sorulmaması savunma hakkının kısıtlanması sonucunu doğuracağından… (YARGITAY 19. C.D. 09.10.2018)
ALT SINIRI BEŞ YIL VE DAHA FAZLA OLAN SUÇLARDA İSTİNABE SURETİYLE SORGU YAPILMASI VE CEZAEVİNDE OLAN SANIĞIN YOKLUĞUNDA HÜKÜM KURULMASI:
-Hüküm tarihinde farklı/aynı yargı çevresinde bulunan ceza evinde başka bir suçtan hükümlü bulunan sanığın duruşmadan vareste tutulmak isteyip istemediği sorulmadan, duruşmada hazır edilmeden hükümlülüğüne karar verilmesi savunma hakkını kısıtladığından bozma sebebidir. (YARGITAY 2. C.D. 03.03.2016) (YARGITAY 2. C.D. 18.04.2017)
-Öngörülen cezanın alt sınırının 5 yıl olması nedeniyle savunmasının yargılamayı yapan mahkemece alınması gerekirken, istinabe yoluyla alınması CMK 196/2 muhalefet oluşturduğundan bozma sebebidir. (YARGITAY 3. C.D. 14.10.2015)
USULSÜZ ARAMA NETİCESİNDE ELDE EDİLEN DELİLLERİN HÜKME ESAS ALINMASI:
-Sanık ve kaçak eşya konusunda mahkemece verilmiş usulüne uygun bir arama kararı olmadığı gibi gecikmesinde sakınca olduğu gerekçesiyle Cumhuriyet Savcısı tarafından da verilmiş bir yazılı arama izni ya da Cumhuriyet Savcısı'na ulaşılamaması nedeniyle kolluk amirince verilmiş yazılı arama emri de bulunmaması karşısında hukuka aykırı arama sonucu ele geçen eşyanın yasak delil niteliğinde olduğu ve bu hukuka aykırı suretle elde edilen delillere dayalı olarak yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirir. (YARGITAY 7. C.D. 27.11.2017)
-Hukuka uygun olmayan arama sonucu elde edilen delillerin değerlendirme dışı tutularak buna göre sanığın hukuki durumunun tayin ve takdirinin gerektiğinin gözetilmemesi… (YARGITAY 9. C.D. 08.05.2017)
-Önleme arama kararının dosyada olmadığı anlaşıldığından bu kararın aslı veya onaylı örneğinin getirtilerek duruşmada okunması ve tartışılmasının sağlanması gerektiği gözetilmeksizin yazılı şekilde hüküm kurulması… (YARGITAY 8. C.D. 11.04.2017)
-“Cumhuriyet Savcısı hazır olmaksızın konut, iş yeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur” amir hükmüne aykırı olarak yapılan arama sonucu elde edilen ve buna ilişkin düzenlenen tutanağın yerel mahkemece hükme esas alınması… (YARGITAY 2. C.D. 27.01.2016)
-Cumhuriyet Savcısı tarafından gecikmesinde sakınca bulunduğundan bahisle verilmiş yazılı bir arama izni bulunmasına rağmen arama kararında gecikmesinde sakınca bulunan halin gerekçesinin belirtilmediği, aramanın hafta içi mesai saatleri içerisinde yapılmış olması nedeniyle arama kararının savcılık tarafından verilemeyeceğinden… (YARGITAY 7. C.D. 23.10.2017)
GÖREVSİZLİK:
-Sanığın eyleminin ağır ceza mahkemesinin görevine giren bir suç kapsamında (yağma, nitelikli dolandırıcılık, parada sahtecilik vs.) bulunup bulunmadığına ilişkin delillerin takdiri ve değerlendirilmesi CMK madde 5’e göre üst dereceli ağır ceza mahkemesine aittir. Görevsizlik kararı yerine duruşmaya devamla esas hakkında karar verilmesi bozma sebebidir. (YARGITAY 6.CD. 2023/2750 E. 2023/12596 K.)
-5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 7. Maddesine göre; “Yenilenmesi mümkün olmayanlar dışında, görevli olmayan hakim veya mahkemece yapılan işlemler hükümsüzdür.” Bu düzenleme doğrultusunda görevli olmayan mahkemece örneğin tanık beyanı alınması (YARGITAY 4.CD. 2016/9397 E. 2017/17344 K.) veya sanık sorgusunun yapılması (YARGITAY 8.CD 2021/12862 E. 2023/1265 K.) bu beyanlar hükme esas alınırsa bozma sebebidir.
CMK MADDE 42/1’E GÖRE; TEMYİZ TALEBİ İLE BİRLİKTE ESKİ HALE GETİRME İSTENDİĞİNDE YETKİSİZ KARAR VERME:
-Temyiz aşamasında eski hale getirme konusunda ilk derece mahkemesi tarafından verilen karar hukuken geçersizdir. (Yargıtay 2. C.D. 03.10.2017) Hukuki değerden yoksundur. (Yargıtay 8. C.D. 09.03.2016) Yok hükmündedir. (Yargıtay 9. C.D. 29.02.2016)
TANIKLIK GÖREVİYLE İLGİLİ AYKIRILIKLAR:
-Tanıklık görevinin önemi anlatılmadan ve yemin verilmeden tanık dinlenilmesi bozma sebebidir. (YARGITAY 3. C.D. 21.05.2018)
-Tanıklıktan çekinme hakkı bulunmuyor ve anlatımı hükme esas alınan tanığın yeminsiz dinlenmesi bozma sebebidir. (YARGITAY 4. C.D. 23.11.2015)
- Sanığın eşinin kardeşine kayın hısımlığı nedeniyle tanıklıktan ve yeminden çekilme hakkı hatırlatılmadan dinlenilmesi bozma sebebidir. (YARGITAY 4. C.D. 13.03.2015)
HAKSIZ UYGULANAN KORUMA TEDBİRLERİ NEDENİYLE HÜKMEDİLEN TAZMİNATTA YAPILAN HATA:
-Tutuklama tarihinden itibaren yasal faiz talep edilmesine rağmen kabul edilen maddi ve manevi tazminat miktarlarına gözaltı tarihinden itibaren faiz uygulanmasına hükmedilmemesi. (YARGITAY 12. C.D. 26.12.2017)
-Nesnel bir ölçüt olmamakla birlikte, hükmedilecek manevi tazminata davacının sosyal ve ekonomik durumu, üzerine atılı suçun niteliği, tutuklanmasına neden olan olayın cereyan tarzı, tutuklu kaldığı süre ve benzeri hususlar ile tazminat davasının kesinleşeceği tarihe kadar davacının elde edeceği parasal değer dikkate alınıp hak ve nesafet ilkelerine uygun makul bir miktar olarak tayin ve tespit edilmemesi bozma sebebidir. (YARGITAY 12. C.D. 04.12.2017)
KATALOG SUÇLARA İLİŞKİN OLMAYAN GÖRÜŞME KAYITLARININ DELİL DEĞERLENDİRMESİNİN DIŞINDA BIRAKILMAMASI:
CMK’nın 135/6. Maddesinde gösterilen katalog suçlardan olmayan suçlarda, telefon konuşmaları yasak delil niteliğinde olduğundan bunlara dayanılarak mahkumiyet kararı verilmesi. (YARGITAY 4. C.D. 14.09.2015)
TANIK BEYANLARIYLA İLGİLİ AYKIRILIKLAR:
-Olayda tek görgü tanığı olan kişinin dinlenmeden karar verilmesi suretiyle CMK’nın 210/1. Maddesine aykırı davranılması… (YARGITAY 2. C.D. 05.06.2017)
-Görgüye dayalı bilgileri olduğu anlaşılan tanıkların usulünce duruşmaya çağrılarak dinlenilmemesi veya hukuki dayanağı gösterilip dinlenilmelerine gerek bulunmadığına dair bir karar verilmemesi (YARGITAY 4. C.D. 24.09.2018)
-Tanıkların soruşturma ve kovuşturma aşamalarındaki beyanları arasında çelişkiler olduğu durumda bu çelişkiler giderilmeden hüküm kurulması… (YARGITAY 3. C.D. 01.06.2015)
-Çelişki giderilemediği takdirde hangi anlatıma hangi nedenle üstünlük tanındığı açıklanıp tartışılarak sonucuna göre sanığın hukuki durumunun belirlenmesi gerekir. (YARGITAY 4. C.D. 14.10.2015)
KAZANILMIŞ HAKKIN GÖZETİLMEMESİ (CMK 307/son)
-Sanık aleyhine temyiz başvurusunun bulunmaması karşısında ilk hükümdeki kazanılmış hak gözetilmeden açıklanmasına karar verilen hükümde sanık hakkında hapis cezasına da karar verilmesi… (YARGITAY 4. C.D. 14.05.2015)
DİĞER:
-Davaya konu eşyanın müsaderesi veya iadesi hususlarında duruşma açılarak için kurulması gerektiği gözetilmeden evrak üzerinden yapılan inceleme sonucu karar verilmesi (CMK m. 256, 257) (YARGITAY 7. C.D. 25.02.2016)
-Bozmaya uyuduğu halde sanık hakkında bozma kararı SİRAYET ettirilerek bu sağlık yönünden de hüküm kurulmaması. (YARGITAY 9. C.D. 23.01.2007)
-Mahallinde yapılan keşifte CMK 64/6 maddesine rağmen orman ve fen bilirkişilerine yemin ettirilmemesi bozma sebebidir. (YARGITAY 19. C.D. 25.02.2016)
Av. Gökhan BİLGİN & Av. Arb. Kübra BİLGİN
