Özet:
Bu makale, yapay zekanın verdiği zararların kime isnat edileceği, gelecekte bu zararlardan kimin sorumlu olacağının tespiti ve yapay zekanın cezai sorumluluğuna katkı sağlamak amacıyla yazılmıştır. Bu makalenin örneklemini, gazete haberleri, halihazırda yapay zekada bulunan veriler, wikipedi verileri, mevzuatımız, hukuk kaynakları, diğer makaleler oluşturur.
GİRİŞ
1- Yapay Zeka Kavramı
İngilizcede, Artificial intelligence olarak adlandırılan yapay zeka en indirgenmiş tanımıyla, olağan zamanda insanların zekasına ihtiyaç duyulan işlemlerde; insana gerek kalmadan robotların ve bilgisayarların bu işlemleri yapma teknolojisine denir. Yapay zekanın ortaya çıkış amacı insanların işlerini kolaylaştırmak ve yeteneklerini geliştirmektir. Yapay zeka, bir girdi sağlamadan kendisi sonuçlara varan, birtakım bağlantılar kuran, sorunları bulup otomatik olarak çözebilen bir sistemdir. Büyük oranda veri işleyerek, daha önceki verileri tanıyarak bazı görevleri yerine getirecek şekilde eğitilebilecek yapıya sahiptir. Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde öğretim üyesi olan Prof. Cem Say’ın 20. yüzyılda geçen yazısında ‘’Yapay zeka, insanlık tarihinin en büyük mühendislik projesidir. İnşa etmek istediğimiz şey sonuçta bir bilgisayar programından yani formel bir dilde yazılmış bir metinden ibarettir, ama bu metin o denli uzun ve karmaşık olacaktır ki, yazılması hemen aklınıza gelebilecek diğer dev mühendislik projelerinden daha çok adam-yıl alırsa şaşmamak gerekir. Bu programı çalıştırdığımızda, insanlarca yapıldığında ‘’zekice’’ bulduğumuz her şeyi, en zeki insanın düzeyinde yapabilecektir.’’
Yapay zeka henüz TDK kapsamında tanımlanmamıştır. Bu yüzden kesin bir tanımı yoktur. Günümüzde yapay zekanın tanımı hakkında birden çok yorum ortaya çıkmıştır. Örneğin, Tesla’nın CEO’su Elon Musk’a göre yapay zeka, ‘’iblisin çağrılması’’ olarak nitelendirilir. Oxford Üniversitesi Felsefe Profesörü Nick Bostrom’a göre ‘’insanlığın karşılaştığı en büyük sorundur.’’
Yapay zeka ismi ise ilk defa 1956 yılında bir konferansta John McCarty tarafından kullanılmıştır. Yapay zeka kendine eserlerde de yer bulmuştur. 1818 yılında Mary Shelley’in eseri Frankestein; or, The Modern Prometheus adlı eserinde bir insan tarafından yaratılan ve sonrasında kontrolden çıkan bir yaratık ele alınmıştır. Arthur C. Clarke’ın A Space Odissey eserinde HAL adında bir yapay zekadan bahsedilmiştir.
Bilim kurgu yazarı Isaac Asimov’un ‘’I,Robot’’ adlı eserinde robot yasalarından bahsedilmiştir. Bu yasalar, (1) bir robot insana zarar veremez veya ihmali davranışla bir insanın zarar görmesine göz yumamaz; (2) bir robot insanlar tarafından kendisine verilen emirlere, birinci yasayla çelişenler dışında itaat etmelidir; (3) bir robot, birinci ve ikinci yasayla çelişmemek kaydıyla kendi varlığını korumalıdır.
Alan Turing’in gerçekleştirdiği Turing testinde bir bilgisayar ve insana yöneltilen sorular ışığında kimin yapay zeka ürünü olduğu tespitine çalışılmıştır. Testin amacı bir makinenin düşünebildiğini söylemenin mantıksal olup olmadığıdır.(2)
Bütün bunların ışığında önemli olan soru yapay zekanın insan gibi sorumluluğunun olup olmayacağı, yapay zeka ile ceza hukuku arasında ilişkinin durumudur.
- Yapay Zekanın Kişiliği
Yapay zekanın kişi olarak kabul edilebilmesi için düşünebilmesi ve iletişim haline geçebilen bir varlık olması gerekir. İletişim kurabilmeli, kurduğu iletişimde aldığı girdilere dönüt, uygun cevaplar verebilmelidir.
- Elektronik Kişilik Görüşü
Avrupa parlamentosu 2017 yılında yapay zekalara kişilik atfedilmesi açısından rapor yayınlamıştır. Bu rapor yapay zekaya kişilik verilmesi hakkında ilk resmi belgedir. Bu rapor yapay zekanın insanla aynı statüye sahip olamayacağı sonucunu çıkarmıştır. Yapay zekanın verdiği zararlardan doğan sorumluluklar kusursuz sorumluluktur. Rapora göre, yapay zekanın resmi bir sicile kaydedilmesi ve tazminat sorumluluğunun oluşması durumunda yapay zekaya özgü kurulan fonlara başvuru önerisi sunulmuştur. Rapora göre, bu zararın tazmini için yalnızca yapay zeka ve zararın arasında uygun nedensellik bağının olması yeterlidir.
- Yapay Zekanın Kişiliği Olması
Yapay zekanın hareketlerinden doğan zararların giderilmesinde zararın tazmin edileceği kişi ve suçun faili, üretici veya kullanıcı olmaktadır. Yapay zekanın henüz bir kişiliği olmadığı için uygulamada bu durum zorluk çıkarmaz. Ceza hukukumuza göre kişi sadece kendisinin işlediği fiiller nedeniyle sorumlu tutulabilir. Yapay zekaya ileride verilecek kişilik sayesinde yapay zekanın doğrudan failliği söz konusu olabilir. Teknolojik gelişmelerle birlikte yapay zekanın insandan daha zeki hale gelmesi mümkündür. Yapay zeka, kendisini programlayabilir yapıda olursa insanlardan bağımsızlığını gerçekleştirmiş olacaktır. Tüm bunların ışığında yapay zekanın cezai sorumluluğu kabul edilebilir.
2- Yapay Zeka ve Ceza Sorumluluğu
Yapay zeka, haksız fiillerle hukuka aykırı olarak zarar verebilir. Buna örnek olarak birden fazla olay yaşanmıştır. 1981 yılında Japonya’nın Kawasaki fabrikasında gerçekleşen olayda, fabrikada çalışan 37 yaşındaki Kenji Urada, fabrikaya ait robotun bakım işlerinde görevlidir. Urada, robotun bakım işlerini yaptığı sırada robotu kapatmayı unutur. Bakımını gerçekleştirirken, faaliyetinin engellendiğini düşünen robot, Urada’ya hidrolik kolları ile vurur ve Urada’nın ölümüne sebep olur. Kawasaki fabrikasında gerçekleşen olay bir robotun insanı ölümüne sebep olan ilk olay olarak tarihe kazınmıştır.
Amerika’nın Arizona eyaletinde de otonom sürüş modunda olan Uber, bir yayanın ölümüne yol açmıştı. Önemli olan noktaysa bu ve bunun gibi olaylarda yapay zekanın cezai sorumluluğunun ne durumda olacağı, bu fiillerden kimin sorumlu olacağıdır. Genellikle Türk Borçlar Kanunu’na göre sorumluluk robotun üreticisine veya kullanıcısına ait olacaktır. Ancak bu durum şu an ki teknolojiyi karşılayabilecek güçtedir. İlerleyen teknolojik gelişmelerde robotun da fail olup olamaması sorunu karşımıza çıkacaktır. Ceza hukukumuz suçun faili olarak doğrudan insanın olabileceğini kabul etmiştir. Ceza hukukumuz fail olabilecek kişileri kusurlu hareket edebilmesine bağlayarak bu durumu desteklemiştir. Fail, kusursuz olması durumunda cezalandırılamaz. Eski dönemlerden beri suç faili olamayacak insan grupları da vardır. Akıl hastaları, kadınlar, cenin ve köleler buna örnek olarak gösterilebilirler. Ceza hukukunda kişinin sorumluluğundan bahsedebilmek için, kanunda suç olarak yer alan fiillerin maddi ve manevi unsurlarının gerçekleşmiş olması gerekir. İrade yeteneği olmayan tüzel kişiler suçun faili olamazlar. Yapay zekanın kusuruyla hareket edip etmemesi, davranışlarının sonucunu kavrayabilmesi açısından birtakım tartışmalara yol açmıştır.
Yapay zekalar ve robotlar da git gide hayatımızın içine yerleşmeye başlamış, yokluğu fazlasıyla hissedilen ve günlük hayatımızdaki ihtiyaçlarımızın birçoğunu gidermesiyle beraber, ilgili araştırmaların ve ceza sorumlulukları hakkında hukuki düzenlemelerin yapılması ihtiyacını doğurmaya başlayacaktır.
Ceza Sorumluluğu Türleri ve Araç Olarak Kullanma
Yapay zekanın araç olarak kullanıldığı durumlarda programlayıcının ya da kullanıcının sorumlu olduğu durumlar oluşabilir. Araç olarak kullanılan robotlar, tamir aleti gibi sadece belli bir sonucu gerçekleştirmek için araçtan ibarettir. Bizim için önemli olan kısım bu değildir. Robot, üreticisinden kaynaklanan bir program hatasından dolayı zarar vermiş olabilir, bu durumda üreticinin sorumluluğuna gitmek doğru olacaktır. Şayet robot programlamadan çıkarak kendisine göre bir hareketle zarar vermişse programlayıcının sorumluluğunda illiyet bağı kesilebilir ve programlayıcının sorumluluğuna gitmek güçleşir.
Bir diğer sorumluluk kullanıcının sorumluluğudur. Programlayıcı insan hayatını tehlikeye sokacak silahı üretmiş, kullanıcıysa başkalarının hayatına bu silahla müdahale etmiş olabilir. Bu gibi durumlarda kullanıcının sorumluluğuna, programlayıcının da dolaylı failliğine gidilebilir. Ölümcül robotlar da denilen ‘’otonom silah sistemleri’’ bunlara örnektir. Burada silah sistemleri basit araç olmaktan çıkmış olup suç işlemeye araç olarak kullanılan bir insan özelliğine girmiştir. Türk Ceza Kanun’u madde 37/2’ye göre ‘’ Suçun işlenmesinde bir başkasını araç olarak kullanan kişi de fail olarak sorumlu tutulur.’’ Bu maddeye dayanılarak yapay zekayı araç olarak kullanarak bir başkasına zarar veren kişinin sorumluluğu da ortaya çıkabilir.
Robotların Doğrudan Sorumluluğu
Gelişen teknoloji ile birlikte ileride yapay zeka alanına hukuki düzenlemelerin gelmelidir. Bu düzenlemelerde asıl önemli olan nokta yapay zeka doğrudan suçun faili olup olamayacağıdır. Yapay zekanın kullanıcısı yahut programlayıcısının en azından ceza hukuku genel hükümlerimize göre taksiri aranmıştır. Yapay zekanın şu an kusurundan bahsetmek mümkün değildir ancak yapay zeka geçmişinden beri takip edildiğinde gelecekte kusurunun mümkün olacağı, insanlar kadar hatta insanlardan daha zeki durumda olacağı tahmin edilebilir boyuttadır. Yapay zekanın kusuru yeteneğinin olup olmamasının tespiti önemlidir. Örneğin Google’ın yapay zeka uzmanı Ray Kurzweill, günümüzden 15 yıl sonra yapay zekanın insanlardan daha akıllı olacağını, söyleyeceklerimizi anlayabileceğini, tecrübe ederek öğreneceğini hatta insanlarla flört edebileceğini ileri sürmüştür. Moore yasasına göre bilgisayarların işlem kapasiteleri her geçen yıl evvel ki senenin iki katına çıkacağını öngörmüştür. Yapay zeka ortaya çıktığı her makinede, robotun bir sonraki versiyonunda daha güçlüsünün ortaya çıkacağı aşikardır.
3- Yaptırım meselesi
TCK madde 45'te yaptırımlar düzenlenmiştir, bunlar hapis cezası ve adli para cezasıdır. Güvenlik tedbirleri, kişileri bazı haklardan mahrum bırakmak, tüzel kişilere ilişkin güvenlik tedbirleri düzenlenmiştir. Suçlara ilişkin yapılan bu cezalar suçun yeniden işlenmesini önlemek ve kişinin topluma yeniden dönüşünü sağlamak içindir. Yapay zekaya uygulanacak yaptırım ilk bakışta güvenlik tedbirleri olarak düşünülebilir. Ancak yapay zekaya, tüzel kişi gibi uygulanacak güvenlik tedbiri yapay zekanın amacına ve fonksiyonuna aykırı olabilir.
Gelişen teknolojiyle birlikte insana çoğu alanda ihtiyacın azalması, robotların insanların yapabileceği her işi yapmaya başlaması, önümüzdeki zaman diliminde yapay zekanın insanlardan güçlü olabilme ihtimalleri bakımından yapay zekanın sorumluluğunda düzenleme elbet gerekecektir.
SONUÇ
Yapay zeka gün geçtikçe gelişmektedir ve insan zekasından da üstün hale gelmeye başlayacaktır. Yapay zekanın mevcut hukuk düzeninde bir cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Tüzel kişilik veya gerçek kişilik atfedilerek yapay zekaya cezai sorumluluk yüklemek fonksiyon sorunu ortaya çıkaracaktır. Gelecekteyse insanlardan daha üstün hale gelmesi beklenen yapay zekanın, cezai sorumluluğu elbet bir gün açıklığa kavuşacaktır.
KAYNAKÇA:
https://www.istanbulbarosu.org.tr/files/docs/yapayzekacagindahukuk.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/Alan_Turing
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-43605411
https://www.webtekno.com/yapay-zeka-nedir-ornekleri-h95599.html
https://tr.wikipedia.org/wiki/Turing_testi
http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2020-147-1909
https://jenerest.com/ilk-katil-robot-1979/
https://en.wikipedia.org/wiki/Kenji_Urada
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-43500904
Özgenç İ.(2017), Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayınevi
Cem Say, ‘’Akla Doğru’’, Cogito, Sayı 13, 1998.
Altunç S.(2019),Robotlar Yapay Zeka Ve Ceza Hukuku, Bahçeşehir Üniversitesi
M. Kemal Oğuzman / Turgut Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul
