Kripto Para Nedir - Doğurduğu Hukuki Sorunlar Nelerdir?

A) Kripto Para Kavramına Giriş

Kripto paralar, online oyunlar içerisinde kapalı devre kullanılan ‘’gold vs.‘’ değerlerin de içine girdiği çok geniş bir sanal para kavramının en ciddi örnekleridir. Verilerinin barındırıldığı bilişim cihazlarının ötesinde bir fiziksel varlığı bulunmayan, reel piyasalara bağlı bir kur endeksine sahip olan ve aracı firmalar vasıtasıyla reel para birimleri karşılığı alınıp-satılabilen/takas edilebilen[1] yüzlerce kripto para birimi bulunmaktadır. Ödeme sistemlerindeki para transferinde kriptografi teknolojileri kullanıldığından, bunlara kripto paralar denilmiştir. Kriptografi teknolojilerinin kullanıldığı bu sistemlerde, verilerin akışına ve barındırılmasına yönelik blok-zincir teknolojileri de kullanılmaktadır. Öyleyse kripto paraları; blok-zincir ve kriptografi teknolojilerine dayalı ödeme sistemlerindeki; maddi karşılığı bulunan, her bir sisteme özgü değerler şeklinde tanımlamak doğru olacaktır.

İtibarlı kripto para ödeme sistemlerinde temel işleyiş şöyledir:

-Zıt yönde örnekler de mevcut olmakla birlikte; belirli bir şirket/kuruluş tarafından oluşum ve tedarik süreçleri yapılmadığı için sistemde resmi bir muhatap/yönetici bulunmamaktadır.(Bu tür sanal para birimlerini belirli yazılımcılar çeşitli şirket, sivil toplum örgütü ya da proje oluşumları çatısı altında geliştirebilmektedir. Ancak proje sonucu ortaya çıkan sistem, geliştiricilerinin kontrolü ve denetiminden bağımsız olarak işleyebilmektedir ki çoğu zaman amaç da zaten budur.)

-Para trafiğine bağlı işlemler tek bir veri merkezinde veya tek merkeze bağlı farklı coğrafyalardaki sunucularda toplanmak yerine, kullanıcıların oluşturduğu P2P ile birbirine bağlı cihazlar üzerinden geçtiğinden, sistemin merkezi bir kontrol noktası bulunmamaktadır.[2]

-Blok-zincir teknolojisi ve kriptografi kullanıldığı için sistem bizatihi işlem güvenliği sağlamaktadır.[3]

-Genel olarak para transferi için veri trafiğini kriptolayan bir cüzdan yazılımına sahip olmak gerekir. Veri trafiği, sisteme dahil olan çeşitli kullanıcıların oluşturduğu ağ üzerinden akmaktadır. Bunlar kendileri üzerinden geçen kriptolanmış veri trafiğini ‘’alenen‘’ barındırırlar. Transferlere dair veriler boyutlarına göre blokları, birbirine bağlı bloklar da blok-zinciri teşkil eder. Bloklara konu olacak işlemler kriptolanan veri trafiğini onaylayan/çözen istekliler tarafından onaylandıktan sonra, cüzdan yazılımları arasındaki veri akışı(para transferi) nihayete ermektedir.[4]

Hukukumuzda bu tip değerler ‘’kripto varlık‘’ olarak isimlendirilmiş ve Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik md. 3/1’de ‘’kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.‘’ şeklinde tanımlanmıştır.

B) Doğurduğu Hukuki Sorunlar

1) Merkezi Bir Yapıya Sahip Olmayan Kripto Para Sistemlerinde Resmi Muhatap ve Otorite Yokluğu

Bitcoin ve sair kripto para birimlerinin hukuk sistemleri karşısındaki sorunlu yönü kriptografi ya da blok-zincir teknolojisi değildir. Yani bu teknolojiye dayalı ödeme sistemlerinin teorik alt yapısı ile hukuk sistemleri çatışmamaktadır. Sorunun temeli, tarafların hukuk sistemleri karşısındaki anonimliğidir. Örneğin Bitcoin’e dayalı sistemin ne bir yöneticisi ne de para trafiğine dair verileri barındıran ya da trafiğe müdahale edebilecek merkezi bir otorite yoktur. Yürütme veya yargı mercilerinin müzekkere/talep ve sair resmi yazılarını yollayacağı banka benzeri bir muhatabın olmaması önemli bir sorundur.

Buradaki sorun mevzuat eksikliği olmayıp, problem eşyanın tabiatından kaynaklanmaktadır. Zira merkezi bir yapıya sahip olmayan kripto paralara hangi normlar uygulanırsa uygulansın, bunlar pratikte her türlü hukuki uyuşmazlıkta sorun teşkil edeceklerdir. Bunların ne emtia ya da banknot gibi fiziki bir bütünlüğü ne de merkez bankası ve sair otorite gibi bir merkezleri bulunmamakta, para trafiği de banka yahut elektronik para kuruluşlarının müdahale edebileceği hesaplar arasında akmamaktadır. Aracı borsalarda barındırılmıyorsa hem fiziksel bir bütünlüğü olmayan hem de sahipsiz vaziyetteki bu kripto paraların; her türlü delil elde etme yöntemine, ihtiyati tedbire, hacze, miras yoluyla intikale ve sair sayısız hukuki uygulamaya yönelik sorunlar doğurduğu açıktır.

2) Para Transferinin İki Tarafının Kısmi Anonimliği

Kripto para ödeme sistemlerinde kullanıcıların gerçek kimlikleri doğrulanmaksızın para transferi yapıyor olmaları, yargı organlarınca tarafların gerçek kimlik bilgilerinin doğrudan öğrenilmesini imkansız kılmaktadır. Yine de merkezi İSS’ler bu işlemlerin trafik/log kayıtlarını tutabilmektedirler. İSS’lere ek olarak ağdaki sair kullanıcıların trafiğe dair kayıtları tutabilmeleri de mümkün olduğundan, hukuk sistemlerine karşı anonimlik sağlayan bu durum, trafiğin kaydını tutabilen internet teknolojileri karşısında anonimlik sağlamamaktadır. Lakin bu teknolojilere karşı da anonim bir para transferi için VPN veya TOR gibi genel yöntemler yahut kripto paralara özgü anonim cüzdan yazılımları yaygın şekilde kullanılabilmektedir.(Dark Wallet, Samourai Wallet vs.) Yine amacı çok yüksek anonimlikte para transferi olan Monero(altcoin) ve sair kripto para sistemleri de mevcuttur. Lakin şüphesiz ki hukukun ciddi bir adli bilişim faaliyeti sonucu kripto para transferinin ardındaki kişileri ortaya çıkartması mümkündür.

3) Kara Paranın Aklanmasına Konu Edilme Riski

Para transferlerindeki ek yazılımlar ile artırılmış anonimlik ve ortada işlemleri gerçekleştiren/aracılık eden resmi bir muhatabın olmayışı, kara paranın aklanmasında da risk oluşturmaktadır. Herhangi bir suçtan elde edilen kara para ne şekilde piyasaya sokulursa sokulsun, çoğu durumda ortada en nihayetinde ulaşılabilecek ve el konulabilecek maddi bir değer vardır. Elektronik işlemlerde ise en nihayetinde banka ve sair kuruluşlar üzerinden işlemlere müdahalede bulunulabilmektedir. Lakin suçtan elde edilen gelir kripto para olduğunda veya gelir bilahare kripto paraya çevrildiğinde, yazılımın barındırıldığı cihaz veya şifresi ele geçirilememiş ise bu değerleri donduracak yahut el koymayı sağlayacak tek güç, zorlu adli bilişim süreçleri olmaktadır.[5]

C) Aracı Kripto Para Borsalarının Sorunların Önüne Geçtiği

Kripto para transferlerinde temel yöntem, yukarıda açıklanan anonim transfer şeklidir. Bu şekilde kripto para bir cüzdandan diğerine aktarılmaktadır. Lakin yatırımcıların sayısının ve kripto paraların piyasa değerinin artması, artık Bitcoin ve benzeri kripto para birimlerinin cüzdanlar arasında transfer edilerek gayri resmi bir ödeme aracı biçiminde kullanımından öte, kripto para borsaları üzerinden ve değerlendiğinde satmak/takas etmek amacıyla alınan yatırım araçları konumuna gelmesine neden olmuştur. Aracı borsalar üzerinden yapılan işlemler genellikle otoritelerin denetimi altında gerçekleştiğinden ve kullanıcıların gerçek bilgileri kayıt altında tutulduğundan, bağımsız/anonim bir para trafiği söz konusu değildir. Kripto para-kripto para takası haricindeki işlemlerde de nihayetinde resmi banka yahut ödeme/para kuruluşları hesapları arasında gerçekleşen resmi para birimi transferleri söz konusu olmaktadır.

Tüm bu gelişmeler, yıllar içinde Bitcoin ve benzeri projelerin amacından farklı bir noktaya vardığı şeklinde yorumlanabilir. Görünen vaziyet; paranın arzı veya dolaşımının merkezi otoritelerin kontrolünde olduğu mevcut düzenin , bu düzene tepki olarak doğan kripto paraları büyük ölçüde kendisine entegre ettiğidir. Zira bu varlıklara yatırım yapanların çok büyük bir kısmı bunları anonim ödeme aracı olarak kullanmak değil, kar ettikten sonra resmi para birimlerine çevirmek amacındadır.