Uygulamada, koşullu salıverilen hükümlülerin hak ederek salıverilme tarihine kadar takip işlemlerinin ilamı veren yer mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı veya hükümlünün yerleşim yeri Cumhuriyet başsavcılığından hangisinin yerine getireceği hususunda bazı sorunlar yaşanmaktadır.
Koşullu salıverme ile ilgili sorunların çözümü açısından kavram ile ilgili kuralların içeriği ve sistemin özelliği dikkate alınmalıdır.
Koşullu salıverilme kavramı
Koşullu salıverilme kavramı, hapis cezası nedeniyle infaz kurumunda geçirilmesi gereken süreyi ifade eder.
Bu süreyi dolduran hükümlü koşullu salıvermeden yararlanarak infaz kurumundan tahliye edilir.
Kapalı kurumdan açık infaz kurumuna ve oradan da, denetimli serbestlik uygulamasına tabi tutulur.
İnfaz süresini iyi hâlli olarak geçirme şartı
Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekir. (Tüzük md. 172/1)
Koşullu salıverilmeden yararlanma ve kurumda geçirilmesi gereken süre
1) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını,
2) müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmidört yılını,
3) diğer süreli hapis cezalarına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının üçte ikisini (2/3) kurumda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (Tüzük md. 172/2)
671 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum Ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 32 maddesine göre; İnfaz Kanunu’nun107 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “üçte iki”lik oran “yarısı”, olarak uygulanır. Yani, 1.7.2016 tarihine kadar işlenen suçlarda süreli hapis cezalarında 2/3 oranı 1/2 olarak uygulanacaktır.[1]
Ceza türü ve süresine göre koşullu salıverilme için kurumda geçirilmesi gereken süreler şunlardır: (Tüzük md. 172/3)
1) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzaltı,
2) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuz,
3) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzaltı,
4) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuz,
5) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla yirmisekiz, yıldır.
Örgütlü suçlarda koşullu salıverilme süreleri:
Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçtan dolayı mahkûmiyet hâlinde;
1) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuzaltı yılını,
2) Müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar otuz yılını,
3) süreli hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar cezalarının dörtte üçünü
Kurumda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler. (Tüzük md. 172/4)
Birden fazla cezanın bulunması halinde kurumda geçirilmesi gereken süre
Ancak, bu süreler;
1) Birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde kırk,
2) Birden fazla müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde otuzdört,
3) Bir ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla kırk,
4) Bir müebbet hapis cezası ile süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuzdört,
5) Birden fazla süreli hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde en fazla otuziki yıldır.
Hükümlünün onsekiz yaşını dolduruncaya kadar kurumda geçirdiği sürelerin hesabı
Koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün onsekiz yaşını dolduruncaya kadar kurumda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır. (Tüzük md. 172/5)
Denetimli serbestlik tedbirlerinin infazı
Hükümlü hakkında 5275 sayılı Kanunun 107 nci maddesinin altı ilâ onuncu fıkralarına göre mahkemece hükmedilen denetimli serbestlik tedbirleri aynı Kanunun 104 üncü maddesine göre denetimli serbestlik ve yardım merkezi şubeleri veya bürolarınca yerine getirilir. (Tüzük md. 172/6)
Hükümlü hakkında rapor hazırlanması ve mahkeme kararı
Bir hükümlünün koşullu salıverilmesi hakkında kurum idaresi tarafından hazırlanan gerekçeli rapor, hükmü veren mahkemeye; hükümlü başka bir yerde bulunuyorsa o yerde bulunan aynı derecedeki mahkemeye verilir.
Mahkeme, bu raporu uygun bulursa hükümlünün koşullu salıverilmesine dosya üzerinden karar verir. Mahkeme, raporu uygun bulmadığı takdirde gerekçesini kararında gösterir. Bu kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir. (Tüzük md. 172/7)
Denetim süresinde suç işlenmesi veya yükümlülük ihlali
Koşullu salıverilen hükümlünün, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyarısına rağmen, uymamakta ısrar etmesi hâlinde koşullu salıverilme kararı geri alınır. (Tüzük md. 172/8)
Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre
Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün;
1) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren kalan cezasının aynen,
2) Yükümlülüklerine aykırı davranması hâlinde, bu yükümlülüklere uymama tarihi ile hakederek salıverilme tarihi arasındaki süreyi geçmemek koşuluyla takdir edilecek bir sürenin, kurumda çektirilmesine karar verilir.
Koşullu salıverilme kararının geri alınmasından sonra aynı hükmün infazı ile ilgili bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez. (Tüzük md. 172/9)
Denetim süresinin iyi halli olarak geçirilmesi ve infaz edilmiş sayılma hali
Denetim süresi yükümlülüklere uygun ve iyi hâlli olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılır. (Tüzük md. 172/10)
Koşullu salıverilme kararının geri alınmasında yetkili mahkeme (Tüzük md. 172/11)
Koşullu salıverilme kararının geri alınmasına;
Kasıtlı bir suç işlenmesi halinde:
1) Hükümlü geri kalan süre içinde işlediği kasıtlı bir suçtan dolayı hapis cezasına mahkûm edilirse, hükmü veren ilk derece mahkemesi veya bölge adliye mahkemesi tarafından karar verilir.
Yükümlülük ihlali hali:
2) Hükümlünün bağlı tutulduğu yükümlülükleri yerine getirmemesi hâlinde koşullu salıverilme kararına esas teşkil eden hükmü veren ilk derece mahkemesi veya bölge adliye mahkemesi veya koşullu salıverilme kararını vermiş olan mahkeme tarafından karar verilir.
Kararların verilme usulü ve itiraz yasa yolu
Kararlar dosya üzerinden verilir. Bu kararlara karşı itiraz yolu açıktır.
Koşullu salıverilme hükümlerinin uygulanmayacağı haller
1) 5237 sayılı Kanunun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" başlıklı Dördüncü Bölüm,
2) "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar" başlıklı Beşinci Bölüm,
3) "Milli Savunmaya Karşı Suçlar" başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet hâlinde.
Bu suç türlerinde koşullu salıverilme hükümleri uygulanmayacaktır. (Tüzük md. 172/12)
Hükümlünün mükerrir olması halinde koşullu salıverilme süreleri (Tüzük md. 173/1)
Tekerrür hâlinde işlenen suçtan dolayı mahkûm olunan;
1) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuzdokuz yılının,
2) Müebbet hapis cezasının otuzüç yılının,
3) Süreli hapis cezasının dörtte üçünün,
kurumda iyi hâlli olarak çekilmesi durumunda, koşullu salıverilmeden yararlanılabilir.
Koşullu salıverilme süresine eklenecek miktar
Tekerrür nedeniyle koşullu salıverilme süresine eklenecek miktar, tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamaz. (Tüzük md. 173/2)
İkinci defa tekerrür hali (Koşullu salıverilme yasağı)
İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez. (Tüzük md. 173/3)
Denetimli serbestlik tedbirlerinin infazı
Mükerrirler hakkında 5275 sayılı Kanunun 108 inci maddesinin dört ve altıncı fıkralarına göre mahkemece hükmedilen mükerrirlere özgü denetimli serbestlik tedbiri aynı Kanunun 104 üncü maddesine göre denetimli serbestlik ve yardım merkezi şube müdürlükleri veya bürolarınca yerine getirilir. (Tüzük md. 173/4)
Hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığının yetkisi
5275 sayılı Kanunun 5 inci maddesi hükümlerine göre, verilen cezanın nevi ve hükümlünün yerleşim yeri neresi olursa olsun, infazın yerine getirilmesinden öncelikle hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığının sorumlu olması esastır.
5275 sayılı Kanunun 20 nci maddesine göre, hapis cezasını içeren kesinleşmiş mahkûmiyet kararları, mahkemelerce bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığına verilmekte ve bu yer Cumhuriyet başsavcılıklarınca takip edilerek cezanın infazı gerçekleştirilmektedir.
5275 sayılı Kanunun 107 nci maddesinin onikinci fıkrasında ise, koşullu salıverilen hükümlünün, denetim süresi içinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi veya kendisine yüklenen yükümlülüklere uymamakta ısrar etmesi halinde koşullu salıverilme kararının geri alınacağı belirtilmiştir.
Koşullu salıverilen hükümlü hakkında anılan Kanunun 107 nci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca, yükümlülüğe de hükmedilmişse bu hususun hükümlünün yerleşim yerinin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığınca takip edilmesi gerekir.
Hapis cezaları ve koşullu salıverilme kararlarının adli sicile kaydedilmesi
25.5.2005 tarihli ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanununun 4 üncü maddesine göre hapis cezaları ve koşullu salıverilme kararlarının adli sicile kaydedilmesi zorunlu olduğundan ve koşullu salıverilmeye ilişkin kararın adli sicil kaydına işlenmesinden sonra deneme süresi içinde hükümlünün tekrar suç işlemesi halinde, işlediği ikinci suçun cezası da adli sicil kayıtlarına işleneceğinden, koşullu salıverilen hükümlünün sadece suç işleyip işlemediğinin takibinin ise, ilamın verildiği yer Cumhuriyet başsavcılığınca Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) ve adli sicil kayıtları üzerinden yapılması yeterli olabilecektir.
Belirtmek gerekir ki, UYAP’ta kişinin sistemde herhangi bir sıfatla kayıtlı olduğu dosyada, taraf işlemleri ekranında “Tarafla ilgili tüm dosyaları göster” butonunun seçilmesi ve sorgulama yapılması halinde, tarafla ilgili sistemde kayıtlı tüm dosyaların görülebilmesi mümkündür.
Bu yüzden, koşullu salıverilen hükümlünün denetim süresi içerisinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işleyip işlemediğinin tespiti bakımından hükümlünün yerleşim yeri olan yer Cumhuriyet başsavcılığı veya kolluğu ile yazışma yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
SONUÇ:
1) Koşullu salıverilen hükümlünün, hak ederek salıverilme tarihine kadar yeniden suç işleyip işlemediğinin takibinin, UYAP ve adli sicil kayıtları üzerinden hükmü veren yer mahkemesinin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığınca yapılması gerekir.
2) Ceza mahkûmiyeti ilamlarının, nüfusa kayıtlı olduğu yer itibarıyla gönderildiği Cumhuriyet başsavcılığı tarafından yapılan tüm aramalar sonucunda, hükümlünün başka bir yerde veya yurt dışında olduğunun tespit edilmesi durumunda; ilamın, cezayı infazla yükümlü olan hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığınca takip edilmesi gerekir.
.
(Bu köşe yazısı, sayın Dr. Suat ÇALIŞKAN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.
--------------------------------
[1] 671 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum Ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmün-de Kararname’nin 32 maddesi şu şekilde düzenlenmiştir: “MADDE 32- 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir. “GEÇİCİ MADDE 6- 1/7/2016 tarihine kadar işlenen suçlar bakımından; 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun kasten öldürme suçları (madde 81, 82), üstsoya, altsoya, eşe veya kardeşe ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı işlenen kasten yaralama ve neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (madde 102, 103, 104, 105), özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138), uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu (madde 188) ve İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar hariç olmak üzere, bu Kanunun; a) 105/A maddesinin birinci fıkrasında yer alan “bir yıl”lık süre “iki yıl”, b) 107 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “üçte iki”lik oran “yarısı”, olarak uygulanır.”Bkz.; RG: T.17.10.2016, S. 29804.
