Türkiye’ye komşu olan Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere diğer devletlerde çıkan savaş, iç savaş, terör, siyasi karışıklık gibi etmenler yüzbinlerce insanın başka ülkelere göç etmesine sebep olmuştur. Ayrıca Türkiye, içinde bulunduğu jeopolitik konum gereği Ortadoğu ülkelerinden gelen göçmenlerin Avrupa’ya geçmek için bir köprü olarak kullandıkları ülkelerin başında gelmektedir. TÜİK’in hazırlamış olduğu 2019 Yılı Uluslararası Göç İstatistikleri verilerine göre Türkiye’ye göç eden yabancıların sırasıyla Irak, Türkmenistan, Afganistan, Suriye, İran vatandaşları oluşturmaktadır. 2019 yılında Türkiye’ye göç eden yabancıların sayısı ise 578.488’dir1. 2018 yılında ise Türkiye’ye göç eden yabancıların sayısı 466.890 olarak tespit edilmiştir2.
TÜİK’in paylaşmış olduğu verilerden de görüleceği üzere her yıl Türkiye’ye yüz binlerce yabancı uyruklu insan Türkiye’de yeni bir hayat kurma, Avrupa ülkelerinde yaşamak gibi hayallerle ülkelerinden göç etmektedir. Bu durum yasal ve yasal olmayan yollar ile göç etmeye çalışan yüz binlerce göçmenin Türkiye’ye giriş yapmasına sebep olmaktadır. Bu noktada Türkiye’ye göç eden yabancılardan yazımızın devamında anlatacağımız sebeplerden dolayı hakkında sınır dışı edilme kararı verilenlerden bazıları için Kanun’da belirtilen durumların oluşması halinde bu yabancılar hakkında idari gözetim uygulanabilmektedir. Bu yazımızda yabancıların idari gözetim altına alınmasının sebeplerinden, idari gözetim yerine alternatif tedbirlere hükmedilmesi durumlarına değinilecektir.
İDARİ GÖZETİM KARARI NEDİR?
İdari gözetim kararı, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda yer almaktadır. Kanun’da idari gözetim kararı verilebilecek haller belirtilmekle birlikte idari gözetimin tanımına yer verilmemiştir. Ancak Kanun’dan yola çıkılarak idari gözetimi şu şekilde tanımlayabiliriz: Hakkında sınır dışı edilme kararı verilen ya da uluslararası koruma talebi ile Türkiye’ye sığınan yabancılardan Kanun’da belirtilen durumların varlığı halinde haklarında karar verilinceye kadar yine Kanun’da belirtilen süreler dahilinde valiliğin idari kararı ile Geri Gönderme Merkezlerinde tutulmasına idari gözetim denir. Türk hukukunda idari bir işlem olarak düzenlenen sınır dışı etme kararı kapsamında yapılacak gözaltı işleminin mahkeme kararına dayandırılmasındaki teknik güçlükler nedeniyle, YUKK’ta bu konu “idari gözetim(administrative detention)” adı altında ifade edilmiştir.3
Yukarıda yapmış olduğumuz tanımdan ve 6458 sayılı Kanun’dan yola çıkarak idari gözetim kararı yabancıları kapsamakta olup, idari gözetim kararı sınır dışı edilme ve uluslararası koruma talebinde bulunan yabancılar hakkında verilebilir. YUKK’un idari gözetim sebeplerine ilişkin hükümlerinin yanında YUKK’un Uygulama Yönetmeliğinin 59. Maddesinin 2. Fıkrasında da bir idari gözetim sebebi düzenlenmektedir. YUKK’ta yer alan sebeplerden farklı olarak Yönetmelik’te yer alan sebep, hakkında sınır dışı kararı verilen yabancılar değil ikamet izni uygun görülmeyen ya da iptal edilen yabancılar açısından hüküm ifade etmektedir.4 İdari gözetim kararı idari bir işlem olup Valilik tarafından karar verilir. İdari gözetim kararı keyfilikten uzak, Kanun’da belirtilen şartlar ve süre ile sınırlı olmak üzere karar verilir.
Bu yazımızda sınır dışı edilmek üzere idari gözetim kararı açıklanacak olup, uluslararası koruma talebinde bulunan yabancılar hakkındaki idari gözetim başka bir yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
SINIR DIŞI EDİLMEK ÜZERE İDARİ GÖZETİM:
Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır ya da 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. Kanun metninden anlaşılacağı üzere hakkında sınır dışı edilme kararı alınanlardan kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturan yabancılar hakkında idari gözetim kararı verilmesi zorunlu değildir. Burada sayılan yabancılar ile idari gözetimi sonlandırılan yabancılar hakkında idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilir.
Hakkında idari gözetim kararı verilen yabancılar, yakalamayı yapan kolluk birimi tarafından 48 saat içerisinde geri gönderme merkezlerine götürülür. Yabancı geri gönderme merkezinde idari gözetim altında en fazla altı ay boyunca tutulabilir. Ancak bu süre, sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle tamamlanamaması hâlinde, en fazla altı ay daha uzatılabilir. Yabancı hakkında en fazla altı ay boyunca idari gözetim kararı verilebilecek olsa da idari gözetimin devamında zaruret olup olmadığı valilik tarafından her ay düzenli olarak değerlendirilir. Ancak gerek görüldüğü takdirde idari gözetimin değerlendirilmesi için bir aylık süre beklenmez. İdari gözetimin devamında zaruret görülmediği durumda ise yabancılar için idari gözetim derhâl sonlandırılır.
Yabancı hakkında verilen sınır dışı edilme kararının yürütülmesi sürecine dayalı olarak yabancının idari gözetim altında tutulması mümkündür. Ancak yabancının sınır dışı edilme veya iade süreci gerekli özen içerisinde yürütülmezse idari gözetim kararının meşruiyetinden söz edilemeyecektir. Nitekim Anayasa Mahkemesi’nin bir kararına göre; “ İdari gözetim altına alma yetkisi Anayasa’nın 19. Maddesi ve Sözleşme’nin 5. Maddesi ile kabul edilmiş istisnai bir yetkidir. Buna göre bir yabancının sınır dışı edilmesi veya geri verilmesi kararının yürütülmesi sürecinde şekil ve şartları kanunla gösterilen usule uygun olarak kişinin yakalanması veya tutulu durumda bulundurulması mümkündür (Rıda Boudraa, § 73). Bu gibi durumlarda bir kişinin suç işlemesinin veya kaçmasının önlenmesi gibi gerekçelere ihtiyaç bulunmaksızın, sadece bu işlemlerin yürütülmesi sürecine dayanılarak idari gözetim tedbiri uygulanmasına karar verilebilir. Ancak Anayasa’nın 19. Maddesi uyarınca sınır dışı etme veya iade işlemleri gerekli özen içinde yürütülmezse kişi özgürlüğünden, mahrumiyetin meşruiyetinden artık söz edilemez.”5
İDARİ GÖZETİME ALTERNATİF YÜKÜMLÜLÜKLER NELERDİR?
İdari gözetime alternatif yükümlülükler şunlardır:
1. Belirli adreste ikamet etme,
2. Bildirimde bulunma,
3. Aile temelli geri dönüş,
4. Geri dönüş danışmanlığı,
5. Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma,
6. Teminat,
7. Elektronik izleme.
6458 Sayılı Kanun’un 57. Maddesinin 2. Fıkrasında sayılan yabancılar ile idari gözetimi sonlandırılan yabancılar hakkında yukarıda sayılan idari gözetime alternatif yükümlülüklerden bir ya da birkaçının uygulanmasına karar verilebilir. Hakkında sınır dışı edilme kararı alınan yabancılardan kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında idari gözetim kararı verilmemiş ise idari gözetime alternatif yükümlülüklerden bir ya da birkaçının uygulanması zorunludur.
Yabancı hakkında verilen idari gözetime alternatif yükümlülüklerden bir ya da birkaçının yerine getirilmesi Kanun ile belirli bir süre ile sınırlanmıştır. Yabancı hakkında verilen idari gözetime alternatif yükümlülükler yirmi dört ayı geçemez.
Hakkında idari gözetime alternatif yükümlülüklerden bir ya da birkaçı getirilen yabancı, bu yükümlülüklerden bir ya da birkaçına uymaması halinde hakkında idari gözetim kararı verilebilir.
İDARİ GÖZETİM KARARINA KARŞI İTİRAZ:
Hakkında idari gözetim kararı verilen yabancı, avukatı veya yasal temsilcisi Sulh Ceza Hakimliğine idari gözetim kararının kaldırılması için başvuruda bulunabilirler. Sulh ceza hakimliğine başvuru, idari gözetim kararını durdurmaz. Sulh ceza hakimliği, incelemeyi beş gün içerisinde sonuçlandırıp kesin olarak kararını verir. Görüldüğü üzere sulh ceza hakimliğinin vermiş olduğu karar kesindir. Ancak idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiası ile idari gözetim altına alınan yabancı, yasal temsilcisi veya avukatı tekrar sulh ceza hakimliğine başvuruda bulunabilir.
KAYNAKÇA
1 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2019-33709
2 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2018-30711
3Yabancılar Hukuku(Temel Konular), Dr. Aydoğan ASAR, s.227, Seçkin Hukuk, Güncellenmiş ve Genişletilmiş 7.Baskı, Ankara 2021
4Türkiye’de İdari Gözetim, Başak GÜZEL, s.91, Seçkin Hukuk, 1.Baskı, Ocak 2020
5Abdulkadir Yapuquan Başvurusu, Anayasa Mahkemesi Başvuru Numarası: 2016/35009, Karar Tarihi: 2/5/2019, R.G. Tarih ve Sayı: 17/5/2019-30777
