TÜRK VATANDAŞLIĞININ GENEL VE İSTİSNAİ OLARAK KAZANILMASI

Her devlet, sahip olduğu hâkimiyet hakkının bir sonucu olarak, vatandaşlığa alınma şartlarını belirlemekte münhasır yetki sahibidir. Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesinde “Her devlet, kimlerin kendi vatandaşı olduğunu, kendi hukuku uyarınca kendisi belirler ‘’ şeklinde ifade edilmiştir. Bu yetkinin bir sonucu olarak devletler, milli hukuk düzenlemeleriyle belirlediği şartları taşıyan yabancılara vatandaşlık verebilmektedir.

Türk vatandaşlığının doğumla kazanılması dışında, sonradan kazanılması da mümkündür. Sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir. Yetkili makam kararı ile vatandaşlık kazanılması genel, istisnai, yeniden ve evlenme yoluyla olmak üzere kazanılabilir. Bu yazıda Türk vatandaşlığının genel ve istisnai yollarla kazanılmasından bahsedilecektir.

Yetkili Makam Kararıyla Türk Vatandaşlığının Genel Olarak Kazanılması

Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin temel düzenleme 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu ve Bu Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliktir. Mevzuat hükümleri doğrultusunda;

Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı, Türk Vatandaşlık Kanunu 11.maddesine göre;

-Kendi milli kanununa, vatansız ise Türk Kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmalıdır.

-Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz 5 yıl ikamet etmiş olmalıdır.

Yabancı başvuru için aranan ikamet süresi içinde toplam 12 ayı geçmemek üzere yurtdışında bulunabilir. Türkiye dışında geçirilen bu süreler, ikamet sürelerine dâhil edilecektir.(TVK. m.15)[1]

-Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmelidir.

Ne tür davranışlar, kişinin Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini gösterir? Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte; Türkiye’de taşınmaz mal edinmek, iş kurmak, yatırım yapmak, ticaret ve iş merkezini Türkiye’ye nakletmek, çalışma iznine tabi olarak bir iş yerinde çalışmak ve benzeri davranışlarla teyit etmiş olmak veya Türk vatandaşı ile evlenmek, ailece müracaat etmek, daha önce Türk vatandaşlığını kazanmış olan ana, baba, kardeş ya da çocuk sahibi olmak veya eğitimini Türkiye’de tamamlamak, Türkiye’de yerleşme niyetini gösteren davranışlar olarak değerlendirilmiştir.(TVKUİ Yön. m.15) Maddede sayılmayan başka davranışların uygulamada yerleşme niyetine karine olarak kabul edilmesi mümkündür. Burada yönetmeliğin 16. Maddesinde düzenlenen yerleşme niyetini göstermeyen hal olarak sayılan, öğrenim amacıyla alınan ikametten bahsetmek istiyorum. Yönetmelik, eğitimin Türkiye’de tamamlanmasını yerleşme niyetini gösteren davranış olarak hüküm altına almakta fakat öğrenim amacıyla Türkiye’de yasal izinle ikamet eden yabacıların vatandaşlık başvurularının kabul edilmeyeceğini düzenlemiştir.(Yön. m.16/2-c) Sadece öğrenim görmek amacıyla Türkiye’de bulunması durumu hariç, yabancı öğrencinin çalışma iznine sahip olarak bir işyerinde çalışması, öğrencinin hâlihazırda ikametini sürdürdüğü Türkiye’de sahip olduğu bir evi gerekçe göstererek Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini göstermesi mümkündür. Türkiye’de öğrenim gören bir üniversite öğrencisi, öğrenci ikamet izni ile ikamet ediyor olsa dahi Türkiye’ye geldikten kısa bir süre sonra gelecekte de Türkiye’de yaşamını sürdürme düşüncesine sahip olmuş olabilir. Bu gerekçelerle, TVK md. 11/1 çerçevesinde vatandaşlığın genel yoldan kazanılmasında aranan tüm şartların sağlanması koşuluyla, vatandaşlık başvurusunda bulunan kişinin öğrenci ikamet izni ile ikamet etmesinin bir ret sebebi olarak görülmeden karara varılabilmelidir.[2]

- Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamalıdır.

- İyi ahlak sahibi olmalıdır.

Yabancı, toplum içinde birlikte yaşamanın gerektirdiği sorumluluk duygusu ile davranarak iyi ahlak sahibi olmalı, davranışları ile çevresine güven vermeli, toplumca hoş karşılanmayan ve toplum değerlerine aykırı, kötü alışkanlığı bulunmamalıdır. (TVKUİ Yön. m.15/1-d)

-Toplumsal yaşama uyum sağlayabilecek düzeyde Türkçe konuşabilmelidir.

-Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmalıdır.

İkamet başvurusunda bu şartın sağlanmaması ikamet başvurusunun reddedilme sebebidir. Yeterli gelir veya bir mesleğe sahip olma şartıyla Türk vatandaşlığına alınan kişinin topluma yük olmasının önüne geçilmek istenmektedir.

-Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamalıdır.

Belirtilen şartları taşıyan yabancıların, gerekli evraklarla birlikte müracaat makamı olan yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki valiliğe başvurması gerekir. Başvurudan sonra yabancı hakkında İl Emniyet müdürlüğünce soruşturma yapılır. Evrakların ve istenen bilgilerin eksiksiz ve doğru olarak bildirilmesi önemlidir. Örneğin ikamet adresinden başka bir adresin iletişim adresi olarak belirtilmesi durumunda, Emniyet birimleri soruşturmayı tamamlayamayacak ve başvuru olumsuz sonuçlanabilecektir. Bu durumda yabancının yeni bir başvuru yapması gerekir. Soruşturma aşamasından sonra, başvuru şartlarının sağlanıp sağlanmadığının tespiti için vatandaşlık başvuru inceleme komisyonu tarafından mülakat yapılır ve şartların sağlanması durumunda Türk Vatandaşlığı kazanılmış olur.

Yetkili Makam kararıyla Türk Vatandaşlığının İstisnai olarak kazanılması

Günümüzde devletler, yabancı yatırımı teşvik etmek, istihdamın artmasını, ülkenin bilimsel, teknolojik, kültürel anlamda gelişmesini sağlamak, göç sorunları nedeniyle toplumsal düzeni sağlamak gibi, ekonomik, siyasal ve sosyal politikaları doğrultusunda vatandaşlık hukuku ile ilgili düzenlemelerinde değişiklik yapmaktadır. Bu doğrultuda, Türk vatandaşlığının istisnai olarak kazanılabileceğine ilişkin düzenlemenin yer aldığı Vatandaşlık Kanunu 12. Maddesine 28.07.2016 tarihinde 6735 sayılı Uluslararası İş Gücü Kanunu 27. Maddesine yeni bir bent eklenerek Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin rejim esaslı bir biçimde değiştirilmiştir.

Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararıyla;

A )Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler,

B) 4.4.2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu,

C) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler,

D) Göçmen olarak kabul edilen kişiler Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

Bu kapsamda Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülenler ile 6458 sayılı Kanununun 31/1-(j) bendi kapsamında “Türkiye’de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar” düzenlemesinden ne anlaşılması gerektiği Yönetmeliğin 20.maddesinde düzenlenmiştir.[3]

a) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca tespit edilen,

Sabit sermaye yatırımı, bina, makine, arazi, uzun ömürlü üretim cihazları almak veya imal etmek, gemi veya patent gibi hemen paraya çevrilemeyen, süreklilik gösterecek yatırımlardır. Bu düzenlemeden anlaşılması gereken, yabancının bahsedilen tutarda, uzun süre kullanılabilecek mal ve hizmet alması, üretmesi veya bunlar için tesis kurması anlamındadır.

b) En az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında taşınmazı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi koyulmak şartıyla satın aldığı veya kat mülkiyeti ya da kat irtifakı kurulmuş, en az 250.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarı peşin olarak yatırılan taşınmazın satışının vaat edildiğine dair noterden düzenlenen sözleşmenin üç yıl süreyle devri ve terkini yapılmayacağı taahhüdüyle tapu siciline şerh edildiği Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilen,

Bu düzenleme gayrimenkul alımı veya gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi ile vatandaşlık kazanılması şartlarını belirtmektedir. Buna göre yabancı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi koymak şartı ile belirtilen tutarda bir taşınmaz satın alırsa, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılan tespitle, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel bir hali de bulunmuyorsa vatandaşlık kazanacaktır.

Veya yabancı, gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi ile 250.000 Dolar veya karşılığı döviz veya Türk parası tutarında bir taşınmazı almayı vaat etmelidir. Bu bedel peşin olarak yatırılmalıdır. Ayrıca, taşınmazın satış vaadi sözleşmesinin 3 yıl süreyle devri ve terkini yapılmayacağı taahhüdüyle tapu siciline şerh edilmesi gerekmektedir. Satış vaadi sözleşmesinin geçerli olması için noterden yapılması zorunludur.

c) En az 50 kişilik istihdam oluşturduğu Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca tespit edilen,

Toplamda en az 50 kişilik Türk vatandaşı istihdam edilmelidir. 50 kişi tek bir şirkette çalışabileceği gibi, farklı şirketlerde de olabilir. Yabancı, şirket veya şirketlerin sahibi veya ortağı olabilir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca şirketlerdeki sermaye payı ve hisse oranının yeterli düzeyde olup olmadığı kontrol edilir. Şirket veya şirketlerin istihdam ettiği tam zamanlı olarak çalışan Türk vatandaşlarının son altı aylık dönemdeki süreklilik durumu dikkate alınır.

ç) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında mevduatı üç yıl tutma şartıyla Türkiye’de faaliyet gösteren bankalara yatırdığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca tespit edilen,

Yönetmelik kapsamında belirlenen tutar, yabancı kişi tarafından Türkiye’de kurulu banka veya bankalara yatırılacaktır. Toplamda 500.000 Amerikan doları tutarında olmak şartıyla farklı bankalarda mevduat bulundurulabilir. Başvuruya esas tutarın Türkiye'de bulunması ya da kurallara uygun şekilde yurtdışından getirilmesi/transfer edilmesi arasında fark bulunmamaktadır. Belirtilen tutarın bankaya yatırılması yeterlidir. Mevduatın Türkiye’de faaliyet gösteren bankalara yatırılması gerekir. Bu sebeple Türkiye’de Kurulu bir bankanın yurtdışı şube, iştirak ya da temsilciliğine yatırılan tutarın vatandaşlık başvurusuna esas kabul edilmesi mümkün olmayacaktır.

d) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında Devlet borçlanma araçlarını üç yıl tutmak şartıyla satın aldığı Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit edilen

e) En az 500.000 Amerikan Doları veya karşılığı döviz ya da karşılığı Türk Lirası tutarında gayrimenkul yatırım fonu katılma payı veya girişim sermayesi yatırım fonu katılma payını en az üç yıl elinde tutma şartıyla satın aldığı Sermaye Piyasası Kurulunca tespit edilen yabancıların Cumhurbaşkanı kararı ile Türk Vatandaşlığı kazanması mümkündür.

Yönetmelikçe düzenlenen parasal değerlerin belirlenmesinde Türkiye Merkez Bankasının efektif satış kuru ve/veya çapraz döviz kuru esas alınır.

İstisnai halleri düzenleyen 12. Maddenin b bendi ile devam edersek, “Turkuaz kart” sahibi yabancıların vatandaşlık kazanabilecekleri düzenlenmiştir.

Turkuaz Kart;

a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki bilgisi ve deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri nitelikleri itibarıyla yüksek nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,

b) Yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü, bilimsel ve teknolojik gelişmeye yaptığı katkı ve benzeri özellikleri itibarıyla yüksek nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,

c) Bilimsel ve teknolojik gelişmeye katkı sağlayan veya bilim, sanayi ve teknoloji alanlarında uluslararası düzeyde ülke menfaatleri açısından stratejik kabul edilen çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim insanı veya araştırmacı,

ç) Kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından uluslararası düzeyde başarılı olan,

d) Türkiye’nin veya Türk kültürünün uluslararası tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan, Türkiye’nin milli menfaatlerine ilişkin hususlarda uluslararası düzeyde faaliyette bulunan yabancılara verilebilir. (Turkuaz Kart Yönetmeliği m.5)

Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler ile Göçmen olarak kabul edilen kişiler

5543 sayılı İskan Kanunu’na göre göçmen; “Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye’ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlardır.” (m. 3/d). Bu kanuna göre göçmen olarak kabul edilen kişilerde Cumhurbaşkanı kararı ile istisnai olarak Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

Yukarıda bahsettiğim kapsam ve tutarlarda yatırım yapan ve turkuaz kart sahibi olan yabancı, eşi ile kendisinin veya eşinin ergin olmayan veya bağımlı olan çocuğu ile birlikte başvurdukları takdirde Türk Vatandaşlığı kazanabileceklerdir.

Vatandaşlığın yetkili makam kararıyla genel ve istisnai yoldan kazanılması çerçevesinde, yabancının aranan şartları başvuru tarihinde sağlaması gerekmektedir. Bununla birlikte, söz konusu şartların mevcudiyeti, yabancının Türk vatandaşlığına mutlak surette alınacağı anlamına gelmez. Nitekim TVK md. 10’da Türk vatandaşlığının kazanılmasında kanunda aranan şartları taşımanın, vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamayacağı hükme bağlanmıştır. Daha öncede bahsetmiş olduğum gibi, bu hak devletlerin sahip olduğu hâkimiyet hakkının bir sonucudur. Türk vatandaşlığının kazanılabilmesi için ilgilinin talebi, kanunda aranan şartların yerine getirilmesi ve yetkili makamın olumlu kararı gerekmektedir.

REFERANSLAR

GÜNER Cemil, Yetkili Makam Kararıyla Genel Yoldan Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında Öğrenci Olmanın Etkisi, Dergipark, 2016,s.317

https://www.bddk.org.tr/Sss-Kategori/Yabanci-Kisi-Vatandaslik-Basvurulari/11

https://dergipark.org.tr/download/article-file/227132

https://www.ailevecalisma.gov.tr/uigm