I. TANIM
Sözleşme öncesi sorumluluk; diğer bir deyişle culpa in contrahendo sorumluluğu, sözleşmeye hazırlık sürecinde gerçekleştirilen kusurlu davranışlar sebebiyle doğan sorumluluk anlamına gelmektedir. Her ne kadar bu kavrama mevzuatta açıkça yer verilmemiş ise de kavramın temeli 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu madde 2'de ''Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.'' şeklinde yer alan dürüstlük kuralına dayanmaktadır. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse; sözleşmeye hazırlık aşamasında tarafların karşılıklı ve birbirine uygun olarak irade açıklamasında bulunmaları ve bu hususu da dürüstlük kuralına uygun şekilde yerine getirmeleri gerekliliği sözleşme öncesi sorumluluk olarak ifade edilmektedir.
Culpa in contrahendo sorumluluğu, sözleşmenin kurulma aşamasında ortaya çıkmakla birlikte; bu sorumluluktan bahsedilebilmesi için sözleşmenin kurulmuş olması veya kurulmuş ise geçerli olması yönünde bir şart bulunmamaktadır. Sözleşme öncesi sorumluluk kurumu ile amaçlanan husus; sözleşmeye hazırlık safhasında bir tarafın kusurlu davranarak diğer tarafı zarara uğratması halinde, uğranılan zararın tazminidir.
II. HUKUKİ NİTELİĞİ
Culpa in contrahendo sorumluluğunun hukuki niteliği kesin sınırlar içerisinde belirli olmamakla birlikte, söz konusu sorumluluğun niteliğine ilişkin olarak çeşitli teoriler ileri sürülmüştür.
a. Haksız Fiil Teorisi
Haksız fiil teorisi ile culpa in contrahendo sorumluluğunun doğduğu sırada taraflar arasında henüz bir sözleşme ilişkisinin var olmaması ve bu sorumluluk ile özenli hareket edilerek sözleşmenin karşı tarafına zarar verilmemesi amacının güdülmesi sebepleriyle sözleşme öncesi sorumluluğun, TBK madde 41 vd. yer alan haksız fiilden doğan sorumluluk hükümlerine tabi olduğu savunulmaktadır.
b. Sözleşme Teorisi
Sözleşme teorisi ile sözleşme öncesi sorumluluğun, sözleşme akdetmek amacıyla bir araya gelen taraflar arasında bir güven ilişkisinin kurulmasına sebebiyet verdiği hususu göz önünde bulundurularak, sözleşme öncesi sorumluluğun sözleşmesel sorumluluktan bağımsız olarak değerlendirilemeyeceği ifade edilmekte ve söz konusu sorumluluğun ihmali halinde doğan zararların tazmini için sözleşmeye aykırılık hükümlerinin uygulanması gerektiği savunulmaktadır.
c. Kendine Özgü Sorumluluk Teorisi
Kendine özgü sorumluluk teorisi ile sözleşme öncesi sorumluluğun diğer iki sorumluluk türü ile sınırlı kalarak sınıflandırılamayacağı savunulmaktadır. Culpa in contrahendo sorumluluğunun kendine özgü bir sorumluluk türü olduğu ile ilgili doktrinde ileri sürülen görüşlerin ortak özelliği; söz konusu sorumluluk sebebiyle doğan zararın tazmini talebi için uygulanacak zamanaşımı süresinin TBK madde 146'da ''Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir.'' şeklinde belirtilen; on yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması gerekliliğinin kabulüdür.
III. ŞARTLARI
Culpa in contrahendo sorumluluğunun doğması için; hukuka aykırı bir fiilin varlığı ile bu fiilin kasten veya ihmali şekilde kusurlu davranış ile gerçekleştirilmiş olması, söz konusu kusurlu davranış neticesinde zarar doğmuş olması ve kusurlu davranış ile meydana gelen zarar arasında illiyet bağının bulunması gerekmektedir. İşbu şartlar gerekli olmakla birlikte bunların yanında; sözleşmeye hazırlık sürecinde güven ilişkinin varlığı, söz konusu güvenin korunması gerekliliği ve bu güvenin ihlal edilmiş olması hususlarının da var olması gerekmektedir.
IV. İSPAT YÜKÜ-ZAMANAŞIMI
Culpa in contrahendo sorumluluğunda, az önce de değinildiği üzere zararın tazmini noktasında 'sözleşmesel sorumluluk' hükümleri uygulama alanı bulmaktadır. Bu nedenle işbu sorumluluğa gidilebilmesi için sözleşme hukuku kapsamında on yıllık zamanaşımı süresi ile birlikte sözleşme öncesi sorumluluğa aykırı davranılması neticesinde zarara uğradığını iddia eden tarafın ispat yükünün bulunduğu kabul edilmektedir.
V. SONUÇ
Sözleşme öncesi sorumluluk, ana hatları itibariyle dürüstlük kuralı temel alınarak sözleşmeye hazırlık safhasında tarafların üzerine düşen yükümlülükleri özenle ve dikkatle ifa etmesi gerekliliğini kapsamaktadır. Bu anlamda sözleşme öncesi sorumluluk ile tarafların henüz sözleşme ilişkisi kurulmadan önce uğramaları muhtemel zararların önlenmesi; önlenemediği takdirde ise tazmini amaçlanmaktadır. Açıklanan hususlar ışığında kanaatimce, culpa in contrahendo sorumluluğunun, nitelik itibariyle kendine özgü bir sorumluluk türü olduğu kabul edilmelidir.
