Anayasanın 160. Maddesi, Sayıştay’ın görevlerini, dört başlıkta toplamaktadır:
- Merkezi idare bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek,
- Sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak,
- Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlemlerini yapmak,
- Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerini denetlemek ve kesin hükme bağlamak.
Sayıştay Kanunu madde 5’de Sayıştay’ın görevleri düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre;
Sayıştay;
a) Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunar.
b) Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.
c) Genel uygunluk bildirimini Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
ç) Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapar.
MERKEZİ YÖNETİM KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİ İLE SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI
Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri, KAMU MALÎ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU madde 3’e göre; Bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idareleridir, hükmü yer almaktadır. KAMU MALÎ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU madde 11’e göre; Merkezî yönetim bütçesi, bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin bütçelerinden oluşur.
1. sayılı cetvellerde yer alan bazı kamu idarelerine örnek;
1- Türkiye Büyük Millet Meclisi
2- Cumhurbaşkanlığı
3- Başbakanlık
4- Anayasa Mahkemesi
5- Yargıtay
6- Danıştay
7- Sayıştay
8- Uyuşmazlık Mahkemesi
9- Yüksek Seçim Kurulu
10- Bakanlıklar v.s
2. sayılı cetvelde yer alanlara örnek;
1- Yükseköğretim Kurulu
2- Üniversiteler
3- Yüksek Teknoloji Enstitüleri
4- Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi
5- Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı
6- Atatürk Araştırma Merkezi
7- Atatürk Kültür Merkezi
8- Türk Dil Kurumu Başkanlığı gibi.
3. sayılı cetvelde yer alanlara örnek;
1- Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
2- Telekomünikasyon Kurumu
3- Sermaye Piyasası Kurulu
4- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
5- Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu
6- Kamu İhale Kurumu
Sosyal güvenlik kurumları ise; KAMU MALÎ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU madde 3’e göre; Sosyal güvenlik kurumları: Bu Kanuna ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan kamu kurumlarını, ifade eder. KAMU MALÎ YÖNETİMİ VE KONTROL KANUNU madde 11’e göre; Sosyal güvenlik kurumu bütçesi, sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere, kanunla kurulan ve bu Kanuna ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan her bir kamu idaresinin bütçesidir.
IV. SAYILI CETVELE GÖRE; SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI;
1- T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü
2- Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı
3- Bağ-Kur Genel Müdürlüğü
4- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü
5- Ereğli Kömür Havzası Amele Birliği Biriktirme ve Yardım Sandığı Başkanlığı
SAYIŞTAY’IN DENETİM ALANLARI
1982 Anayasasının 160. maddesinde Sayıştay’ın, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, denetleneceği yazılmasına rağmen Sayıştay Kanunu madde 4 de Sayıştay’ın denetim alanları detaylı olarak yazılmıştır. Söz konusu Sayıştay Kanunu madde 4’e göre;
a) Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahallî idareleri, sermayesindeki kamu payı doğrudan veya dolaylı olarak %50’den fazla olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları, diğer kamu idarelerini (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hariç),
b)Kamu payı %50’den az olmamak kaydıyla (a) bendinde sayılan idarelere bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri,
c) Kamu idareleri tarafından yapılan her türlü iç ve dış borçlanma, borç verilmesi, borç geri ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin kullanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri, Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla ilgili diğer hususları; tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları dahil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımını,
ç) Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp almadığına bakılmaksızın özel hesaplar dahil tüm kamu hesapları, fonları, kaynakları ve faaliyetlerini,
denetler.
2) Sayıştay; yapılan andlaşma veya sözleşmedeki esaslar çerçevesinde uluslararası kuruluş ve örgütlerin hesap ve işlemlerini de denetler.
5018 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden 22.12.2005 tarihli ve 5436 sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle sistemde önemli değişiklikler olmuştur. Zira aralarında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Toplu Konut İdaresi, TRT Kurumu, Milli Piyango İdaresi’nin de bulunduğu 29 kurum, 5018 sayılı Kanun kapsamından çıkarıldığı için TBMM tarafından denetlenemeyecektir. Bu durum bütçede genellik ilkesine aykırı olduğu gibi yeni kamu mali yönetim ve denetim sisteminin öngördüğü mali saydamlık açısından da olumlu olarak değerlendirilmemektedir. Kanun’un diğer bir olumsuz yanı da bu idareler açısından “özerk bütçe” uygulamasının devam etmesidir. Oysa, 5018 sayılı Kanun’un “Bütçe türleri ve kapsamı” başlıklı 12. maddesinde “genel yönetim kapsamındaki idarelerin bütçeleri, merkezi yönetim bütçesi, mahalli idare bütçesi ve sosyal güvenlik kurumları bütçeleri olarak hazırlanır ve uygulanır. Kamu idaresince bunlar dışında herhangi bir ad altında bütçe oluşturulmaz” denilmesine rağmen, kapsam dışına çıkarılan 29 kuruluş adı konulmamış olsa bile “özerk bütçe” uygulamasına geçmiş olmaktadırlar.[1]
Bu makale, sayın Av. Salih GÜLGELDİ tarafından www.hukukihaber.netsitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.
-----
-----
[1]Söyler, İlhami, Yeni Kamu Mali Yönetim ve Denetim Sistemi Çerçevesinde Sayıştayın Rolü, Sayıştay Dergisi, Sayı:87/ Ekim - Aralık 2012.
