SANIĞIN DURUŞMADA HAZIR BULUNMAMASI

Kural olarak ceza yargılama sistemimizde sanık olmadan duruşma yapılamaz. Bu kural 5271 sayılı CMK m. 193 hükmünde düzenlenmiştir.[1]

CMK m. 193/1 hükmüne göre; yasanın istisna olarak gösterdiği haller saklı olmak koşuluyla hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılmaz. Sanığın gelmemesi için geçerli nedeni yoksa sanığın zorla getirilmesine karar verilmelidir.

Yasanın istisna olarak gösterdiği halleri şu şekilde özetleyebiliriz:

1. İstisna; Mahkûmiyet dışında bir karar verilmesi hali: Sanık hakkında, toplanan delillere göre mahkûmiyet dışında bir karar verilmesi gerekebilir. Bu durumda hâkim mahkûmiyet dışında bir karar verilmesi gerektiği sonucuna ulaşırsa, sorgusu yapılmamış olsa bile dava sanığın yokluğunda bitirilebilecektir (CMK m.193/2).[2]

2. İstisna; Sanığın sorguya çekilmiş olması ve artık hazır bulunmasına mahkemece gerek görülmemesi: Sanık yargılamayı takip etmez, kaçar veya ara vermeyi izleyen oturuma gelmezse, önceden sorguya çekilmiş ve artık hazır bulunmasına mahkemece gerek görülmezse, dava yokluğunda bitirilebilir (CMK m. 194/2).

3. İstisna; Suç, yalnız veya birlikte adlî para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise: Suç, yalnız veya birlikte adlî para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise; sanık gelmese bile duruşma yapılabilir. Bu gibi hâllerde sanığa gönderilecek davetiyede gelmese de duruşmanın yapılacağı yazılır. (CMK m. 195)

4. İstisna; Sanığın yüzüne karşı suç ortaklarından birinin veya bir tanığın gerçeği söylemeyeceğinden endişe edilirse: Sanığın yüzüne karşı suç ortaklarından birinin veya bir tanığın gerçeği söylemeyeceğinden endişe edilirse, mahkeme, sorgu ve dinleme sırasında o sanığın mahkeme salonundan çıkarılmasına karar verebilir (CMK m. 200/1).

5. İstisna; Sanığın duruşma düzenini bozması: Davranışları nedeniyle, hazır bulunmasının duruşmanın düzenli olarak yürütülmesini tehlikeye sokacağı anlaşıldığında sanık, duruşma salonundan çıkarılır. Mahkeme, sanığın duruşmada hazır bulunmasını dosyanın durumuna göre savunması bakımından zorunlu görmezse, oturumu yokluğunda sürdürür ve bitirir. Ancak, sanığın müdafi yoksa, mahkeme barodan bir müdafi görevlendirilmesini ister. Oturuma yeniden alınmasına karar verilen sanığa, yokluğunda yapılan işlemler açıklanır (CMK m. 204).

Sanığın duruşmadan bağışık tutulması

Sanığın duruşmadan bağışık tutulması ile ilgili kurallar CMK m, 196 hükmünde düzenlenmiştir.

Sanığın mahkemece sorgusunun yapılması: Mahkemece sorgusu yapılmış olan sanık veya bu hususta sanık tarafından yetkili kılındığı hâllerde müdafii isterse, mahkeme sanığı duruşmada hazır bulunmaktan bağışık tutabilir (CMK m. 196/1).[3]

CMK m 196/1 hükmünde, mahkemece sorgusu yapılmış olmak şartıyla sanığın veya bu hususta sanık tarafından yetkili kılındığı hâllerde müdafisinin istemi ile duruşmada hazır bulunmaktan bağışık tutulabileceği kabul edilmiştir.

İstinabe suretiyle sorguya çekilebilme: Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir (CMK m. 196/2).[4]

Bu düzenlemeye göre, alt sınırı beş yıldan az hapis cezasını gerektiren bir suçtan yargılanan sanığa, sorgusundan önce ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulduktan sonra istinabe suretiyle sorguya çekilebilecektir. Alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı ise sanıkların sorgusunun mutlaka yargılamayı yapan mahkemece gerçekleştirilmesi zorunludur.[5]

Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilmelidir.

Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir.

Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulmalıdır (CMK m. 196/2).[6]

İstinabe suretiyle alınan ifade yani sorgu tutanağı duruşmada okunmalıdır (CMK m. 196/3).[7]

Görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması

Hâkim veya mahkemenin zorunlu gördüğü durumlarda, aynı anda görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle yurt içinde bulunan sanığın sorgusu yapılabilir veya duruşmalara katılmasına karar verilebilir (CMK m. 196/4).[8]

Yüzyüzelik ve silahların eşitliği ilkeleri adil yargılanma hakkının önemli konuları arasında yer almaktadır. Bu nedenle sanığın yargılandığı mahkemede bizzat hazır bulunup ifade vermesi savunma hakkı açısından çok önemlidir.

CMK m. 196/4 hükmünde bu ilkeye istisna olacak şekilde SEGBİS ile ifade alma olanağı getirilmiştir.[9] Fakat savunma hakkının gereği olarak sanık yargılandığı mahkemenin huzurunda bizzat savunma yapmak istiyorsa bu durum engellenmemelidir. Başka bir söylemle kişi SEGBİS ile savunma yapmak zorunda bırakılmamalıdır.[10]

Yargılamada teknoloji kullanımı son derece doğal ve yararlı bir uygulamadır.

Örneğin; yol tutuklaması ile yakalanan kişi 24 saat içinde yetkili mahkeme huzuruna çıkarılamıyorsa, yetkili mahkeme veya hâkim tarafından SEGBİS yoluyla dinlenilip bu kişinin serbest bırakılması veya mahkeme huzuruna gelemeyecek derecede hasta olan bir tanık veya sanığın aynı yöntemle dinlenilmesi mümkündür. Bu durum kişi hak ve özgürlüğüne veya ceza yargılama ilkelerine aykırı olmayacaktır.

Örneğin; sanığın istemesi ve/veya zorunluluk bulunması hâlinde, müdafiinin hukuki yardımı başta olmak üzere, çelişmeli yargı, silahların eşitliği ilkelerine uygun bir şekilde davranılması şartıyla sanığın SEGBİS yardımıyla savunmasının alınması veya duruşmalara katılması hukuka aykırı olmayacaktır.

SEGBİS kullanımında hangi hallerde yasaya aykırı olabilir?

Sanık SEGBİS aracılığıyla savunma yaparken bazı durumlar hukuka aykırı sayılabilir.

Örneğin; SEGBİS kullanımında sanık müdafii yardımından mahrum bırakılmışsa bu durumda sanığın savunma hakkı kısıtlanmış olacaktır. Yine sanığın yokluğunda tanık dinlenmişse veya tanığa doğrudan soru sorma olanağı sağlanmamışsa savunma hakkı kısıtlanmış olacaktır.[11]

Örneğin; sanığın tensip ara kararıyla duruşmada hazır olması cezaevinden talep edilmesine ve yargılandığı mahkeme ile sanığın bulunduğu cezaevinin mahkemenin bulunduğu yerde olmasına karşın, sanığın ifadesinin SEGBİS ile alınmasını gerektiren zorunlu hallerin neler olduğu belirtilmeden ve sanığa mahkemede ifade vermek isteyip istemediği hatırlatılmadan yargılama yapılarak, tek celsede mahkumiyet hükmü kurulması hukuka aykırı olacaktır.

Bu durumun sanığın savunma hakkını kısıtladığı söylenebilir. Yargıtay bu şekildeki uygulamaları 5271 sayılı CMK m. 289/1-h hükmü gereğince resen dikkate alınması gereken hukuka kesin aykırılık hali olarak görmekte ve bu kurala aykırı hareket edilmesini bozma nedeni yapmaktadır.[12]

Hastalık veya disiplin önlemi ya da zorunlu diğer nedenlerle yargılamanın yapıldığı yargı çevresi dışındaki bir hastahane veya tutukevine nakledilmiş olan sanığın durumu: Burada sanığın sorgusu yapılmış olmalıdır. Şayet sanığın sorgusu yapılmış ise hazır bulundurulmasına gerek görülmeyen oturumlar için getirilmemesine mahkemece karar verilebilecektir (CMK m. 196/5).[13]

Sanığın yurt dışında bulunması

Yurt dışında bulunan sanığın, belirlenen duruşma tarihinde hazır bulunmasının zorluğu halinde, bu tarihten önce duruşma açılarak veya istinabe suretiyle sorgusu yapılabilir. (CMK m. 196/6).

Sorgusundan önce sanığa sorulması gereken hususlar

Sorgusundan önce sanığa, ifadesini yargılamayı yapan mahkeme huzurunda vermek isteyip istemediğinin sorulmaması veya sorulması üzerine duruşmadan bağışık tutulmak istemediğini belirtmesine karşın istinabe ile alınan ifadesiyle yetinilmesi savunma hakkının sınırlanması sonucunu doğuracaktır.[14]

Sanığın duruşmada hazır bulunabilmesi

Sanığın duruşmada hazır bulunabilmesi sanık için bir yükümlülük olduğu gibi aynı zamanda bir haktır. Bu hak adil yargılanma hakkı kapsamında değerlendirilmektedir.[15] Sanığın, bu hakkı nasıl kullanacağı konusunda bir iradesi bulunmaktadır. Bu iradenin devre dışı bırakılması söz konusu olamaz. Başka bir söylemle sanığın duruşmada hazır bulunma hakkından feragat etmesi ancak bu hususu açıkça ifade etmesiyle mümkün olabilir.[16] Yargıtay’da bu şekilde bir uygulamayı benimsemektedir.[17]

Örneğin; E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda başka bir suçtan tutuklu olarak bulunan ve istinabe suretiyle yapılan sorgusu sırasında duruşmadan bağışık tutulma isteğinde bulunmayan SSÇ’nin, hükmün açıklandığı son oturumda hazır bulundurulmayıp yokluğunda yargılama yapılarak mahkûmiyetine karar verilmesi savunma hakkının sınırlandırılması niteliğinde olacaktır.[18]