İDDİANAMENİN İADESİNE KARAR VERİLEMEYECEK HALLER

Burada dört hususun dikkate alınması gerekmektedir.

1) 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/2 maddesinde, suçun hukukî nitelendirilmesi nedeniyle iddianamenin iade edilemeyeceği ifade edilmektedir.

2) İlk iade gerekçesinde gösterilmeyen nedenler ikinci iade kararında gösterilemeyecek ve iddianame tekrar iade edilemeyecektir.

3) Bundan başka, süresinden sonra da iade kararı verilmesi söz konusu olmayacaktır.

4) Yine iddianame düzenlemeye yeterli şüphenin varlığını gösterir somut delillerin varlığına rağmen yeterli şüphe olmadığından söz edilerek iddianamenin iadesi mümkün olmayacaktır.

2.1. İddianamenin iadesinin süresinde yapılmaması

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/1. maddesinde iddianamenin değerlendirilmesi için 15 günlük süre öngörülmüştür. Bu 15 gün içinde iddianame incelenmeli, varsa eksiklik ve hatalar bulunması halinde iade edilmesi gerekir.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/1. Maddesinin 3. Fıkrasında, 15 günlük süre içerisinde iade edilmeyen iddianamenin kabul edilmiş sayılacağı belirtilmektedir.

Örneğin; Cumhuriyet savcısı tarafından 20.03.2019 tarihinde iddianame tanzim edildiği, 26.03.2019 tarihinde mahkemesine tevdii edildiği, hâkim tarafından 11/04/2019 tarihinde saat 00:39’da elektronik imza ile imzalandığı olayda, on beş günlük yasal süreden sonra iddianamenin iade edildiği, iddianamenin ve soruşturma evrakının verildiği tarihten itibaren on beş günlük süre sonunda iade edilmeyen iddianamenin kabul edilmiş sayılacağı gözetilmelidir. Burada artık iddianame iade edilemeyecektir.[1]

Bu nedenle İddianamenin 15 gün içerisinde değerlendirilmesi gerekir. Yapılan inceleme sonunda varsa gerekçeleri gösterilerek iade edilmesi gerekir. Şayet bu süreye uyulmaması halinde 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/3 maddesi gereğince iddianame kabul edilmiş sayılacaktır.[2]

2.2. Kamu davası açmaya yeterli şüphenin varlığını gösterir delillerin bulunması

Soruşturma aşaması sonunda toplanan deliller, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturması halinde, Cumhuriyet savcısı, bir iddianame düzenleyerek kamu davası açabilir.

Örneğin; şüphelinin ifadesi alınmadan dava açılması iddianamenin iadesi nedeni yapılamayacaktır.[3]

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170/2. maddesi gereğince Cumhuriyet Savcısı, kamu davasını açmaya yeterli şüphe oluşturacak delil elde etmesi halinde iddianame düzenleyecektir.

Örneğin; İmar kirliliğine neden olma suçundan yapılan soruşturma dosyası içinde yapı tatil tutanağının, binanın ruhsata uygun olmadığına ilişkin delillerin bulunmaması nedeniyle iddianamenin iade edilmesi yasaya aykırı olacaktır.[4]

Yukarıda belirtilen örnekteki olayda, olay yeri incelemesi yapılmadan ve bilirkişi raporu aldırılmadan dava açılması iddianamenin iadesi nedeni yapılamayacaktır.[5]

Burada ifade edilen eksiklik 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170/3. maddesine göre iddianamede yer alması zorunlu olan bilgiler kapsamında görülmemektedir.[6]

Örneğin; şüphelinin müştekiyi arayarak tehdit ettiğine dair iddiaya ilişkin olarak ses kayıtlarının analizinin yapılması gerekirken gerekli tespit yapılmadığı gerekçesiyle iddianamenin iadesine karar verildiği olayda Yargıtay, iddianamenin iadesi nedenleri arasında ses analizi yaptırmanın olmadığını, iddianamede gösterilen olaylarla ilgili olarak ibraz edilen deliller ve yargılama sırasında ibraz edilebilecek deliller birlikte değerlendirilerek yargılama sonucuna göre bir karar verilmesi gerekeceği düşüncesiyle iddianamenin iadesini hukuka aykırı bulmuştur.[7]

Örneğin; şüphelilerin dernek karar defterinde tahrifatta bulunduklarından bahisle müştekinin dernek karar defteri fotokopileri üzerinde inceleme yapılması talebi üzerine düzenlenen rapor ve diğer hazırlık kayıtları değerlendirilerek Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen iddianamenin kamu davasının açılması için yeterli olduğu gözetilmelidir. Bu örnek olayda, dernek karar defterindeki tahrifatı dernek üyesi olan şüphelilerden hangilerinin yaptığının tespit edilmediğinden bahisle iddianamenin iadesine karar verilmesi isabetli olmayacaktır.[8]

Örneğin; mahkemece, Uyuşturucu madde ticareti yapmak suçundan şüpheli olarak belirtilen kişinin kim olduğunun tam olarak belirlenmediği, telefonu kullanan kişinin kim olduğu, abonman kaydı sırasında sahte kimlik kullanıp kullanmadığı araştırılıp ve delillerin karartılması ihtimali de bulunmadığından ifadesi de alınarak dava açılması gerektiği gerekçesi ile iddianamenin iadesine karar verilmiştir.

Yargıtay bu olayda, şüpheli hakkında, atılı suçu işlediğine ilişkin yeterli şüphe bulunduğunu, sahte kimlik kullanma olasılığının, bu şüpheyi zayıflattığını ve dava açılmadan önce şüphelinin ifadesinin alınmasının zorunlu olduğunu kabul etmenin mümkün olmadığını ifade ederek iade kararının hukuka aykırı olduğuna hükmetmiştir.[9]

İddianamede yer alan olayın anlatım biçimi ve soruşturma dosyası kapsamı, toplanan delillerin suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturması kamu davası açılması için yeterli görülmektedir.[10]

Adil yargılanma hakkı kapsamında lekelenmeme hakkının ihlali niteliğinde haksız davanın açılmasının engellenmesi için sadece basit bir iddiaya dayanarak şüphelinin savunması alınmadan kamu davası açılmamalıdır.[11]

Bununla birlikte iddiayı doğrular başkaca delillerin varlığı halinde, şüphelinin adresinden temin edilememesi, nerede olduğunun belirlenmemesi halinde hakkında yakalama kararı çıkartılıp makul süre beklendikten sonra savunması alınmasa bile iddianame düzenlenmesi gerektiği dikkate alınmalıdır.

İddianame yer almayan suç konusu ve olaylar dışındaki olaylar ve nedenler iade konusu yapılamaz

Cumhuriyet Savcısının yeterli şüphenin bulunması halinde iddianame konusu yaptığı olay ve suçtan başka suçun varlığından bahsedilip iddianamenin iade edilmesi mümkün değildir. Bu durumda gerekirse ileri sürülen olay veya tespit edilen suç ile ilgili suç duyurusunda bulunulabilmesi mümkündür.[12]

Bundan başka iddianamede şüphelinin atılı suçu işlediğine ilişkin yeterli şüphe oluşturan kanıtların gösterilmesi ve olayın iddianame metninde delillerle ilişkilendirilerek anlatılması yeterli olacaktır.[13]

Örneğin; bilirkişi raporu alınması mahkemenin takdirindedir ve bu işlem bir kovuşturma işlemidir. Bu nedenle bilirkişi raporunun alınmaması iddianamenin iadesi nedeni yapılamayacaktır. Mahkeme, ihtiyaç duyması halinde bilirkişi incelemesi yaptırılabilecektir.[14]

Örneğin; vergi suçlarında fatura asıllarına ulaşarak duruşmada incelenmesi zorunluluğundan vazgeçilmiştir. İddianameye konu eylemin 213 sayılı VUK’un 359/b maddesinde düzenlenen vergi suçunu teşkil ettiği olaylarda, faturaların sahte olduğuna ilişkin dosyada mevcut vergi suçu raporu ve vergi tekniği raporu bulunması halinde kamu davası açılabilecektir. Bu durumda sahtecilik yönünden bilirkişi incelemesi yaptırılmadığından bahisle iddianamenin iadesine karar verilemeyecektir. Bu örnek olayda olduğu gibi mahkemenin tekrar rapor alabilmesi mümkündür. Bu nedenle vergi suçlarında bilirkişi raporu bulunmadığından bahisle iddianamenin iadesine karar verilmemelidir.

Yani suçun sübutuna etki edecek dosyada rapor veya tespit olmasına rağmen, yeniden bilirkişi incelemesi yaptırılması gerektiğinden bahisle iddianamenin iadesi kararı verilemeyecektir.[15]

Her zaman soruşturma konusu olabilecek diğer failinin araştırılmaması gerekçe gösterilerek iddianame iade edilemez. Şayet toplanan deliller şüpheliler hakkında dava açılması için yeterli ise kamu davası açılabilecektir. Burada ele geçmeyen faillerin araştırılmaması hususu iade nedeni yapılamayacaktır.[16]

2.3. Suçun hukuki nitelendirilmesi

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/2 maddesinde suçun hukukî nitelendirilmesi nedeniyle iddianamenin iade edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Bilindiği üzere, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170/3. maddesinde iddianamenin görevli ve yetkili mahkeme hitaben düzenlenmesi gerekmektedir.

Çünkü görevli ve yetkili olmayan mahkemeye hitaben düzenlenen iddianamenin iade edilmesi gerekir.

Bunun yanında, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/2 maddesinde, suçun hukuki nitelendirilmesi ile iddianamenin iade edilemeyeceği kuralı getirilmiştir.

Burada iddianamede gösterilen suçun başka suç oluşturduğu gerekçe gösterilerek iddianamenin iadesine karar verilemeyecektir.

Bu kural, hukuki bir sınıflandırma ve nitelendirme işlemi yapılarak görevli veya yetkili olmadığından bahisle iddianamenin iade edilemeyeceğini işaret etmektedir.

Yani Görev ve yetki konusunda iddianamede açık bir yanlışlık veya çelişki olması halinde iddianamenin iadesinin mümkündür.

Cumhuriyet Savcılığının hukuki nitelendirmesi ile mahkemenin hukuki nitelendirilmesinin farklı olduğu durumlarda ise iddianamenin kabulünden sonra kovuşturma aşamasında görevsizlik veya yetkisizlik kararları ile sorunun çözülmesinin mümkün olduğu gözetilmelidir.

Başka bir söylemle; Cumhuriyet Savcılığınca iddianamede yapılan nitelendirme kabul edilmeyerek görev hususu iade sebebi yapılamaz.[17]

Konuyu örnekle açıklamak faydalı olacaktır.

Örneğin, hırsızlık suçundan Asliye Ceza Mahkemesine yazılan iddianamenin, yağma suçunu oluşturduğu ve görevsiz mahkemeye gönderildiğinden söz edilerek iddianamenin iadesine karar vermek mümkün değildir.[18]

Bununla birlikte, hırsızlık suçunun yağma olarak nitelendirilmesi ve yağma suçundan sevk maddesi yazılan iddianamenin, Ağır Ceza Mahkemesine gönderilmesi durumunda iddianamenin görevli mahkemeye düzenlenmediğinden söz edilerek iade edilmesi mümkün olabilecektir.[19]

Örneğin; İstanbul’da meydana gelen kavga olayının devamı olarak Tekirdağ’da başka bir kavga olayı meydana gelmiş ve her iki olaya ilişkin Tekirdağ’da birlikte yürütülen soruşturma sonunda iddianame düzenlenmiştir.

Burada kesin yetki kuralı olmadığından ilk olay için soruşturma evrakı ayrılarak yetkili mahkemede kamu davası açılması gerektiğinden söz edilerek iddianamenin iadesine karar verilmesi mümkün değildir.

Bu örnek olayda, iddianame kabul edilmeli ve tensip aşamasında veya sanığın sorgusundan önce yetki durumu değerlendirilmelidir.

İddianamenin iadesi kararı verilirken yapılan değerlendirmede, dosya kapsamı ile çelişkili oluşturacak şekilde iade kararı verilmemesi gerektiği mutlaka dikkate alınmalıdır.

Örneğin; zaten KYOK (takipsizlik kararı) verilen bir suçtan ötürü suçun vasıflandırılmasına yol açacak şekilde inceleme yapılması istenmemelidir.

Örneğin; şüphelinin trafik güvenliğini tehlike sokma suçunu işlediği belirtilerek cezalandırılması talep edildiği olayda, mahkeme tarafından şüpheli hakkında taksirle yaralama ve mala zarar verme suçlarından ek kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildiği halde, şüpheli hakkında taksirle yaralama suçundan soruşturmaya devam edildiği ve bu nedenle zarar - tehlike suçu değerlendirmesi yapılması gerektiğinden söz edilerek iddianamenin iadesine karar verilemeyecektir.[20]

2.4. İkinci iddianamenin iadesi kararında başkaca nedenlerin gösterilmesi

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/4 maddesi uyarınca, ilk iddianamenin iadesi kararında belirtilmeyen nedenlere dayanılarak yeniden iddianamenin iadesi yoluna gidilemez.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174/4 maddesi gereğince iddianamenin iadesi kararında hatalı veya eksik tüm yönlerin gösterilmesi gerekmektedir.

Daha sonradan başkaca iade nedeni gösterilmiş olsa dahi, ilk iade kararında gösterilmediği için iddianamenin iadesi konusu yapılamayacaktır.[21]

Örneğin; Cumhuriyet Başsavcılığınca ilk iade nedeni olarak gösterilen eksiklikler giderilerek yeniden iddianame düzenlenmesine rağmen, ilk iade kararında gösterilmeyen nedenlerle ikinci defa iddianamenin iade edilmesi isabetli olmayacaktır.[22]

(Bu köşe yazısı, sayın Dr. Suat ÇALIŞKAN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)