HAGB KARARLARINA KARŞI YARGILANMANIN YENİLENMESİ YASA YOLUNA GİDİLMESİ VE ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR

HAGB kararlarına karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmesi gerekip gerekmediği veya gidilmişse yeniden verilen kararlarının mahiyeti konusunda tartışmalar yaşanmaktadır. Buradaki temel sorunlar şunlardır:

1) HAGB kararlarının hüküm niteliğinde olup olmadığı sorunu?

2) HAGB kararlarına karşı olağanüstü kanun yoluna gidilip gidilemeyeceği ve bu anlamda yargılamanın yenilenmesi yasa yolunun mümkün olup olmadığı?

3) HAGB kararı verildikten sonra Yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmiş ise dava zamanaşımının ne şekilde uygulanacağı ve ortaya çıkan sorunların ne şekilde çözüme kavuşturulması gerekeceği?

4) HAGB kararına karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmiş ve bu yasa yolunda yine aynı karar verilmiş ise 1. HAGB kararının mı yoksa yargılamanın yenilenmesi sonucu verilen 2. Kararın mı geçerli olacağı ve denetim süresinin hangi aşamadan itibaren hesaplanması gerekeceği?

HAGB kararlarının hüküm niteliğinde olup olmadığı sorunu

Sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş ise kurulan hüküm henüz hukukî bir sonuç doğurmamaktadır.

Sanık, denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenmediği ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüklere uygun davranıldığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılacak ve sanık hakkında davanın düşmesine karar verilecektir.

Sanık tarafından denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenmesi hâlinde ise CMK m. 231/11 hükmü gereğince mahkemece geri bırakılan hükmün açıklanmasına karar verilecektir.

Bu aşamadan sonra HAGB hükme dönüşecek, yani hüküm sıfatıyla hukuken varlık kazanacaktır. HAGB kararının hükme dönüşmesinden sonra olağan ve olağanüstü yasa yolları denetimine tâbi olabilecektir.

Bu nedenle henüz hukuken varlık kazanmayan hüküm yönünden olağanüstü kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesine karar verilemeyecektir.[1]

HAGB, sanık hakkında kurulan mahkûmiyet hükmünün hukuki bir sonuç doğurmamasını ifade etmektedir.[2]

HAGB, 5271 sayılı CMK m. 223 hükmünde gösterilen, davayı sonuçlandıran ve uyuşmazlığı çözen bir hüküm niteliğinde değildir.[3]

HAGB, Hükmün açıklanması, düşme kararı verilmesi veya yeni bir mahkûmiyet hükmü kurulması durumunda, yasa yolu denetimine (İstinaf/temyiz) incelemesine konu olabilecektir.[4]

CMK m. 311 ve devamı hükümlerinde düzenlenen yargılamanın yenilenmesi, ancak kesin hükümlere karşı başvurulabilecek olağanüstü bir yasa yoludur. Hüküm niteliğinde bulunmayan HAGB kararına karşı yargılamanın yenilenmesi talebinin, CMK m. 318/1 hükmü gereğince kabule değer olmaması nedeniyle reddine karar verilmesi gerekir.[5]

HAGB kararlarına karşı olağanüstü kanun yoluna gidilip gidilemeyeceği ve bu anlamda yargılamanın yenilenmesi yasa yolunun mümkün olup olmadığı sorunu

Kesinleşmiş bir hükümle sonuçlanan davanın hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülebilmesi için 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 311. maddesi uyarınca şu şartların varlığı gerekir:

a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılması,

b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılması,

c) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş olması,

d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılması

e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olması,

f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması.

Yukarıda belirtilen durumların varlığı hallerinde yargılanmanın yenilenmesi yoluna gidilmesi mümkündür.[6]

Kesinleşen bir hükümle neticelenen dava hükümlü lehine olmak üzere CMK m. 311. hükmünde belirtilen şartların varlığı halinde yeniden görülebilecektir.

Yargılamanın yenilenmesi için kesinleşmiş bir hüküm bulunması gerekir.

CMK m. 223/1 hükmüne göre “hüküm” niteliğindeki kararlar şunlardır:

1) Beraat,

2) Ceza verilmesine yer olmadığı,

3) Mahkûmiyet

4) Güvenlik tedbirine hükmedilmesi,

5) Davanın reddi

6) Düşme kararı.

Yukarıda belirtilen kararlar “hüküm” niteliğindedir.

Bu nedenle HAGB kararı, "hüküm" olarak nitelendirilemez.

HAGB kararı, sanık hakkında bir hukuki sonuç doğurmayacaktır. Kesinleşen hüküm niteliğinde olmayan "hükmün" açıklanmasının geri bırakılması kararına karşı olağanüstü kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmesi mümkün değildir.[7]

Yargılanmanın yenilenmesi yasa yolunda dava zamanaşımı

"Muhakemenin iadesi" kurumu 1412 sayılı CMUK m. 327 ve devamı hükümlerinde düzenlenmiştir.

Buna karşılık, 5271 sayılı CMK m. 311 ve devamı hükümlerinde “yargılamanın yenilenmesi” kurumu tanımlanmış ve kurala bağlanmıştır.[8]

Yargıtay Ceza Dairelerinin temyiz yargılaması sonunda verdikleri kararlar kesindir. Bununla birlikte, bazı durumlarda kesinleşmiş hükümlere yönelik olarak olağanüstü kanun yollarına gidilebilmesi mümkündür.[9]

Olağanüstü yasa yolları, kesinleşmiş hükümlere karşı başvurulan istisnai nitelikte yasa yollarıdır.

Yargıtay Ceza Dairesince bir hükmün onanması, o hükmün kesinleşmesi anlamına gelmektedir. Burada kesinleşme anına kadar işleyen dava zamanaşımı bu aşamada sona erecektir.[10]

Yargılanmanın yenilenmesi yasa yolunda zamanaşımının işleyip işlemeyeceği hususu uygulamada bazen tartışmalara neden olabilmektedir.

"Dava zamanaşımı" başlıklı 5237 sayılı TCK m. 66/5 hükmüne göre; aynı eylem nedeniyle tekrar yargılanmayı gerektiren durumlarda, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlayacaktır.[11]

5237 sayılı TCK hükümlerine göre; TCK m. 66/5 hükmü gereğince aynı eylemden dolayı tekrar yargılanmayı gerektiren hallerde zamanaşımı söz konusu olacaktır; ancak zamanaşımı yargılamanın yenilenmesi talebinin kabulünden itibaren yeni baştan işlemeye başlayacaktır. Bu nedenle, yargılamanın yenilenmesinde zamanaşımının mümkün olduğu söylenebilir.[12]

Yargılamanın yenilenmesinde eski hükmün iptal edilip failin daha az bir ceza ile cezalandırılmasına karar verilmesi hali dışında 765 sayılı TCK hükümlerine göre dava zamanaşımı söz konusu olamayacaktır.

Buna karşılık, 5237 sayılı TCK m. 66/5 hükmüne göre, yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna başvurulması halinde dava zamanaşımı hükümlerinin uygulanması mümkündür.[13]

Yargılamanın yenilenmesi yasa yolunda, suç tarihinde yürürlükte bulunan 765 sayılı TCK hükümlerine göre yargılamanın yenilenmesi aşamasında eski hükmün iptal edilip failin daha az ceza ile cezalandırılmasına karar verilmesi hali dışında dava zamanaşımı söz konusu edilemeyecektir.

Dava zamanaşımının yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edildiği tarihten itibaren yeni baştan işlemeye başlaması

Buna karşılık sonradan yürürlüğe giren 5237 sayılı TCK m. 66/5 hükmü gereğince, dava zamanaşımının yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edildiği tarihten itibaren yeni baştan işlemeye başlayacaktır.[14]

Örneğin; hükümlünün sabit olan suçuna ilişkin olarak 6831 sayılı Kanunun 93/2. maddesinde belirlenen cezanın miktarına göre asli dava zamanaşımı 5237 sayılı TCK m. 66/1-e hükmü gereğince 8 yıl, kesintili dava zamanaşımı ise TCK m. 67/4 hükmü gereğince 12 yıldır.[15]

TCK m. 67/2-(a), (b) ve (c) bentlerinde sayılan kesme nedenlerinin yargılamanın yenilenmesine konu olabilecek bir ceza davasında gerçekleşmesi mümkün gözükmemektedir. Bununla birlikte, TCK m. 67/2- (d) bendinde belirtilen kesme nedeni yargılamanın yenilenmesinde söz konusu olabilecektir.

Bu nedenle yargılamanın yenilenmesi talebi kabul edildikten sonra yapılan duruşma sonucunda CMK m. 323/1. maddesine göre önceki mahkûmiyet hükmünün onaylanmasına karar verilmesi durumunda sonuçları itibarıyla mahkûmiyete hükmedilmiş olacaktır. Buradaki kararın TCK m. 67/2-d hükmünde belirtilen zamanaşımının kesme nedenleri arasında sayılan "mahkûmiyet kararı verilmesi" olarak kabul edilmesi gerekir.[16]

Örneğin; yerel mahkemece muhakemenin iadesi talebinin kabul edildiği 19.11.2004 tarihinden, önceki hükmün onanmasına karar verildiği 16.07.2008 tarihine kadar 8 yıllık asli dava zamanaşımının, Genel Kurul inceleme tarihi itibarıyla da 12 yıllık uzatmalı dava zamanaşımının gerçekleşmediği anlaşılmaktadır.[17]

HAGB kararına karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmesi halinde ortaya çıkan sorunlar

HAGB kararına karşı yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna gidilmesi mümkün değildir. Çünkü HAGB bir hüküm değildir ve yargılamanın yenilenmesi yasa yolu ancak hüküm niteliğindeki kararlara karşı gidilebilen bir yasa yoludur.

Bu kuralların varlığına rağmen HAGB kararına karşı yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna gidilmiş ise yasa yolu neticesinde verilen kararın niteliği burada tartışma konusu yapılmalıdır.

Bu aşamada karşımıza çıkan ve değerlendirilmesi gereken kavram “yok hükmünde” kavramıdır.

Bu nedenle daha önce verilmiş bir kararla ilgili olarak yönteme aykırı aynı veya başka bir adli makam tarafından verilen kararların yok hükmünde olup olmayacağı tartışma konusu yapılmalıdır.

Bu sorunun çözümü açısından Yargıtay uygulaması değerlendirmeye alınmalıdır.

Aynı konuda daha önceden karar verilmesi

Yargıtay, bir konuda daha önce karar verildikten sonra, aynı konuda tekrar karar verilmesi halinde verilen ikinci kararı yok hükmünde saymaktadır.[18]

Örneğin; müsadere konusunda karar verildikten sonra aynı konuda ikinci kez karar verilmesi halinde, verilen ikinci karar yok hükmünde sayılacaktır.[19]

Örneğin; Sanık hakkında kamu malına zarar verme suçundan verilen mahkûmiyet kararının temyiz edilmeksizin kesinleşmesinden sonra, mahkeme tarafından aynı kamu malına zarar verme suçundan verilen karar, hukuki değerden yoksun ve yok hükmünde kabul edilecektir.

Yargıtay, bu durumda, hukuken varlık kazanmayan bir kararın temyiz davasına konu edilmesinin mümkün olmadığını ifade etmektedir.[20]

Yargıtay, daha önce temyiz talebi konusunda bir karar verildikten, aynı konuda tekrar karar verilmesi halinde, bu ikinci kararı yok hükmünde saymaktadır.[21]

Yargıtay, bir suçtan verilen kararın kesin nitelikte olması ve kesinleşmesi halinde, aynı konuda verilen ikinci hükmün hukuki değerden yoksun ve yok hükmünde olduğunu bazı kararlarında ifade etmektedir.[22]

Örneğin; sanık hakkında mala zarar verme suçundan kesin nitelikte adli para cezasının verildiği, bu kararın kesinleştiği ve bu kesinleşmeden sonra sanığın denetim süresi içinde işlediği hırsızlık suçundan dolayı hükmün açıklandığı olayda, mala zarar verme suçundan kurulan bu ikinci hükmün hukuki değerden yoksun ve yok hükmünde olduğu, hukuken varlık kazanmayan ve infazı kabil olmayan bir kararın temyiz davasına konu edilmesinin de mümkün olmadığı gözetilmelidir.[23]

Örneğin; mala zarar verme suçundan şikâyet yokluğu nedeniyle düşme kararı verilmesi ve kararın temyiz edilmeden kesinleşmesi halinde, hüküm açıklanırken mala zarar verme suçundan yeniden hüküm kurulması hukuka aykırı olacaktır.[24]

Yargıtay, bu olayda bu suç hakkında yeniden kurulan hükmün yok hükmünde olduğunu ve taraflara temyiz hak ve yetkisini kazandırmayacağını dile getirmektedir.[25]

Örneğin; Sanık hakkında atılı eylem nedeniyle, Yargıtay tarafından idari para cezası yönünden yapılan incelemede gerçekleşen zamanaşımı nedeniyle idari para cezası verilmesine yer olmadığına dair karar verilmiş olması halinde, bu karardan sonra mahkemece verilen ret kararı hukuki değerden yoksundur. Bu kararın yok hükmünde olduğu gözetilmelidir.[26]

Hüküm verildikten sonra talep üzerine karar verilmesi halleri

Mahkeme, yargılama sonunda hüküm vermek sureti ile dosyadan el çekmektedir. Yerel mahkeme, esas hakkında karar verdikten sonra, talep üzerine tekrar dosyayı ele alarak karar veremez.[27]

Örneğin; mahkeme sanık hakkında karar verdikten sonra, kurulan hükümdeki hesap hatasının giderilmesine ilişkin talep üzerine verdiği ek karar yok hükmünde sayılacaktır.[28]

HAGB kararı sonrasında hükmün açıklanması

Sanık hakkında HAGB kararı verildikten sonra, ihlal nedeniyle hükmün açıklanması sırasında yeniden farklı hüküm kurulması halinde, verilen yeni hüküm hukuka aykırı olacak ve yok hükmünde sayılacaktır.[29]

Mahkemece tavzihine karar verilen hata “maddi yanılgı” veya “yazım hatası” olarak değerlendirilip tavzih yoluyla düzeltilebilecek hatalardan değilse, önceki hükümden farklı bir şekilde karar verilmesi hukuka aykırı olacaktır.[30]

HAGB kararları bir hüküm olmadığına göre yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna gidilmesi mümkün değildir. Bu yasağa rağmen yönteme aykırı bir şekilde HAGB kararına karşı lehe olmak üzere yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna gidilmiş ve aynı şekilde karar verilmiş olması halinde hangi HAGB kararının dikkate alınacağı ve denetim süresinin hangi andan itibaren işlemeye başlayacağı hususu cevaplandırılması gereken bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Örneğin; A hakkında HAGB kararı verildikten sonra sanık lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmiş ve daha sonra yine aynı şekilde HAGB kararı verilmiştir. Birinci HAGB kararı ile başlayan denetim süresi 2. HAGB kararı ile ortadan kalkacak mıdır?

2. HAGB kararından sonra bir suç işlenmesi halinde denetim süresinin başlama anı 1. HAGB kararına göre mi yoksa 2. HAGB kararına göre mi belirlenecektir?

Kanaatimizce, sanık hakkında HAGB kararı verildikten sonra sanık lehine de olsa yargılamanın yenilenmesi yasa yoluna gidilemez. Bu emredici kurala rağmen yönteme aykırı bir şekilde yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmiş ve 2. Kez aynı şekilde aynı olayla ilgili olarak sanık hakkında HAGB kararı verilmiş ise verilen 2. HAGB kararı yok hükmündedir.

Şayet burada 1. HAGB kararı ile başlayan 5 yıllık denetim süresi[31] geçtikten sonra ve 2. HAGB kararındaki denetim süresi içinde işlenen yeni suç nedeniyle denetim süresi, 2. HAGB kararı yok hükmünde olduğundan 1. HAGB kararına göre belirlenmelidir.

Bu durumda 1. HAGB kararına bağlı olarak başlayan denetim süresi içinde sanığın yeni bir suç işleyip işlemediğine bakılmalıdır. Burada denetim süresi geçtiyse hüküm açıklanmamalıdır.

(Bu köşe yazısı, sayın Dr. Suat ÇALIŞKAN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)

-------------------

[1] Y.15.CD, E: 2020/9949, K: 2021/3274, T: 22.03.2021.