Gençlik çocuk adalet sisteminin temel fikir ve amacı; adalet mekanizması ile bir şekilde karşı karşıya gelen gençlerin, özel durumlarına uygun muameleye tabii tutulmaları, her durumda yararlarının gözetilmesi, korunması ve adalet mekanizmasının yıpratıcı süreçlerinden en az zarar ile çıkmalarıdır[1]. Gençlik adalet sistemi gençlerin haklarının ve güvenliğinin lehinde davranır ve onların fiziksel ve ruhsal sağlıklarına destek olur. Bir çocuğun hapsedilmesi başvurulacak en son tedbirdir. Gençler için kurallar ırk, renk, cinsiyet, yaş, dil, din, milliyet, siyasal veya başka bir fikir, kültürel inanç veya uygulama, mülkiyet, doğum veya aile statüsü, etnik veya toplumsal köken ve özgürlük gibi sebeple ayrımcılık yapılmaksızın, tarafsızlık ile uygulanır. Gençlerin dini ve kültürel inançlarına bunları uygulamalarına ve manevi değerlerine saygı gösterilir.[2]
Gençlik ceza adalet sisteminin temel ilkesi olan onarıcı adalet ilkesinin de önünde yer alan, gençler için önleyici ceza hukuku çalışmaları, gençlere ceza hukuku bilinci kazandırarak gençlerin suç işlemelerini önlemeyi veya asgari düzeye indirmeyi amaçlamaktadır. Gençlere hangi eylemlerin suç olduğunu, hangi suçları işlediklerinde ne kadar ceza alacaklarını öğreterek gençlerde ceza hukukuna ilişkin farkındalık yaratmak suretiyle gençlerin suç işlemekten kendilerini alıkoymaları veya çekinmeleri sağlanmaya çalışılacaktır. Uygulamaya yönelik ceza hukukunun temel kavramları gençlere öğretilerek hem gençlik dönemlerinde hem de yetişkinlik dönemlerinde faydalanabilecekleri ceza hukuku bilinci oluşturulup, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Toplum içinde yaşayan farklı bakış açıları olan insanları ideolojiyle barış içinde yaşatamazsınız. Ancak hukuk güvenliğini sağlayan evrensel hukuk ilkeleri ile farklı köken, mezhep veya dinden olan insanları barış içinde birlikte yaşatabilirsiniz. Demokrasilerde birlikte yaşayabilme becerisi kendiliğinden ortaya çıkmaz. Demokratik bir hukuk devletinde birlikte yaşayabilmek için, insanların doğuştan sahip oldukları temel hak ve özgürlükler gençlere öğretilmeli ve hayat boyu beslenerek geliştirilmelidir. Demokratik bir hukuk devletinde gençlerin temel hak ve özgürlükleri öğrenmeleri ve içselleştirebilmeleri için en küçük yaşlardan itibaren eğitilmeleri gerekmektedir. Gençlere, günlük yaşamda karşılaşabilecekleri ceza hukukunu ilgilendiren sorunların çözümüne katkı sağlayacak davranış biçimleri kazandıracak nitelikte, geleneksel usullerden farklı bir eğitim ile toplumsal barışın bozulmamasının temin edilmesi gerekmektedir.
Gençler için ceza hukuku projesi; hak, hukuk ve adalet kavramlarının öğrenciler tarafından benimsenmesi amacıyla geliştirilmiştir. “Gençler İçin Ceza Hukuku Eğitimi ” aracılığıyla gençlerde sorunları ele alma, hukuk bilinci kazanma, özgürlüklerini, haklarını bilme ve haklara eşlik eden sorumlulukları tanıma, haklarını arama konusunda cesaret gösterme, hak arama yolları ile ne zaman ve nasıl harekete geçilmesi gerektiğini öğrenme, hakların hukukla güvence altına alındığını bilme, adalet sistemi ve uygulayıcılarını tanıma ile uzlaşma kültürünü oluşturma konularında duyarlılık geliştirilmesi beklenmektedir. Bununla beraber günlük yaşamda makul olma, diğer bireylerin haklarına saygı gösterme, adil olma, adalete güvenme ve hukukun üstünlüğünü kabul etme gibi olumlu tutumların da geliştirilmesi hedeflenmektedir[3].
Gençler için ceza hukuku eğitim projesinin temel fikir ve amacı; adalet ve hukuk sistemi içerisinde yaşayan gençlerin, öğretmenleri ve ebeveynleri aracılığıyla özel durumlarına uygun bir eğitime tabii tutulmalarının sağlanmasıdır. Gençlere verilen eğitim, onların gelişimlerini en fazla ölçüde sağlayacak düzeyde olmalıdır. Eğitim, gençlerin hoşgörüsünü, kendi kültürüne ve farklı kültürlere saygısını, ayrımcılığa karşıtlığını, doğaya saygısını arttıracak biçimde düzenlenir.
Gençlerin Anayasa ve uluslararası sözleşmelerden kaynaklanan kendilerine özgü hak ve özgürlükleri bulunmaktadır. Gençlerin fiziksel, sosyal, kültürel ve fikirsel ihtiyaçlarını önceleyen bir eğitim ve hukuk politikası geliştirilmelidir. Her durumda gençlerin yararlarının gözetilmesi, korunması, hukuk ve adalet sitemlerinin yıpratıcı süreçlerinden en az zararla çıkmaları sağlanmalıdır. Modern hukuk ve adalet sistemlerinde, gençlerin doğuştan elde ettikleri hak ve özgürlükleri kavrayarak içselleştirip tam olarak hayata geçirilebilmesi için eğitim hizmetlerden hukuk alanına kadar uzanan hukuk ve adalet eğitimini ilköğretime sokan bilimsel ve kurumsal yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.
Gençler için ceza hukuku eğitimi ile gençlerin başkalarına saygı ve sorumluluk anlayışları geliştirilerek temel hak ve özgürlüklerinin korunması amaçlanmıştır. Gençlere haklarının neler olduğu anlatılarak hak ve özgürlüklerin uygulamaya geçilmesi sağlanarak gençlerin ve toplumun mutlu olacağı bir yaşam hedeflenmektedir.
Gençler için ceza hukuku eğitimi ile hukuk güvenliğinin yaşamsal önemi konusunda gençlerde bilinçlendirme sağlanmak suretiyle ırk, renk, cinsiyet, yaş, dil, din, milliyet, siyasal veya başka bir fikir, kültürel inanç veya uygulama, mülkiyet, doğum veya aile statüsü, etnik veya toplumsal köken ve özgürlük gibi sebeple ayrımcılık yapılmaksızın, yeryüzündeki herkes için bir yaşam güvencesi amaçlanmaktadır. Gençlere başkalarının hak ve özgürlüklerinin başladığı noktalarda kendi hak ve özgürlüklerinin demokratik toplumun gereklerine uygun bir şekilde sınırlama getirilmesinin toplumsal barışı ve gelişmeyi sağlayacağı öğretilmelidir.
Gençler için ceza hukuku eğitiminin diğer bir amacı ise, gençlerin, toplumun geleceğini belirleyen en önemli insan kaynağı olduğuna göre, insan haklarının yetişkinlik döneminde kullanılabilmesi, gençlerin haklarının korunup güvence altına alınması ile mümkün olabilir[4]. Bu nedenle hukuk ve adalet bilinci eğitiminin çocukluktan başlayarak yetişkinlik dönemlerinde birey olarak insan haklarına saygılı tutumlar geliştirmelerini sağlamaktır. Hukuk toplumun oksijenidir. Hukuk olmazsa toplum ölür. Hukukun çocuk yaşlarda öğretilerek vicdanlı bireylerin artırılması çağdaş bir demokratik bir toplum olmamızı hızlandıracaktır.
Gençler için ceza hukuku eğitimi ile yolsuzluk, ahlaki çöküntü, fiziksel ve siber savaş, çevrenin bozulması, kirlilik, ötekileştirme, ırkçılık, kökten dincilik ve ırka dayalı milliyetçilik, teknoloji bağımlılığı kavramlarının tehlikeleri veya zararları gençlere öğretilerek insan haklarına saygılı ve vicdanlı birey olma bilinci oluşturulup, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının geliştirilmesi hedeflenmektedir.
İnsan hakları mücadelesinin temel amacı, yeryüzünde yaşayan herkese saygın bir yaşam güvencesi sağlamaktır. Peki, ama bu nasıl sağlanacak? Rahat ve güvenli bir yaşam sürenler için anlam ifade eden şeyler toplumun alt sınırlarında yaşayanlar için hiçbir anlam ifade etmeyebilir. İnsan hakları sorunlarıyla başa çıkabilmenin yollarından birincisi “saygı” sözcüğüdür. Bunun anlamı, her iki tarafın da görüşlerini gerçekten dinlemek ve duymaktır. İkincisi ise “sorumluluktur”. "Sorumluluk", kendi haklarımı güvence altına almakla, onları sorumluluk bilinciyle, başkalarının kendi haklarından mahrum olmalarına neden olmayacak biçimde kullanmak arasındaki dengeyi bulmaktır[5].
Gençler için ceza hukuku eğitimi, gençlerin temel haklarının değerinin anlaşılmasına katkıda bulunur. Demokratik kurumları güçlendirir. Gençlere yönelik olumsuz tavırların değiştirilmesini sağlar. Tehlike altındaki gençlere yönelik önyargı ve zarar verici kültürel uygulamalarla savaşma ve bunları ortadan kaldırmaya katkıda bulunur[6]. Toplumda ana babalar, öğretmenler ve işverenler gibi yetişkinlerin de gençlerin üzerinde serbestçe tasarruf da bulunabilecekleri nesneler değil, doğdukları andan itibaren yetişkinlerle aynı haklara sahip bireyler, diğer bir ifadeyle, hak özneleri olduğu bilincinin gelişmesini sağlar. Toplumda ana baba ve öğretmenlerin eğitim ve disiplin konularında sınırsız yetkileri olmadığı, olayın dışındaki öğretmen, komşu, akraba gibi kişilerin gençlere kötü davranmasına seyirci kalmayıp yetkili makamlara başvurmaları bilincini yerleştirir[7]. Gençler için ceza hukuku eğitimi, gençleri ayrımcılık, dayak, hakaret, cinsel istismar ve sömürü, zorla çalıştırma gibi kötü muamelelerden korur. Eğer gençlerin kurallarla ve kanunlarla ilgili bir sorunu olursa, gençlerin kendilerini savunmasına yardımcı olur[8].
Gençler için ceza hukuku eğitimi alan bir genç, hukuk kurallarına uymasının bir sorumluluk ve ödev olduğunu öğrenir. Bunun sonucunda; başkalarının haklarına saygı duymayı, adaletli olmayı ve insanlara eşit muamelede bulunmayı benimser. Bu bilinç toplumda yaşayan bireylerin huzurlu ve güvenli bir ortamda yaşamasına imkân tanır[9].
DOÇ. DR. CENGİZ APAYDIN
İSTANBUL ANADOLU CUMHURİYET SAVCISI
CEZA HUKUKU BİLİNCİ TV
HUKUK VE ADALET BİLİNCİ TV
cezahukukubilinci.org
---------------
[1] Çocuk Adalet Sistemi Çalışanları Eğitim Programı, Hukukçular için Eğitim Kitabı, Ankara 2013, s. 60.
[2] Çocuk Adalet Sistemi Çalışanlar Eğitim Kurumu, Uluslararası Çocuk Mevzuatı, Kasım 2013 Ankara, s. 51-52
[3] Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Hukuk ve Adalet Dersi Öğretim Programı, s.7.
[4] Kaboğlu, İbrahim Ö, Çocuklar ve Anayasa, Tekin Yayınevi, İstanbul 2018, s. 51.
[5] Robinson, Mary, Hakların İçin Ayağa Kalk, Önsöz, s. 4.
[6] Bkz. Akyüz, Emine, Çocuk Hukuku, Çocukların Hakları ve Korunması, güncelleştirilmiş 6. Baskı, Pegem Akademi, Ankara 2018, s. 17.
[7] Akyüz, s. 17.
[8] “Çocuk Hakları İnsan Haklarıdır”, Mucize Reklamcılık Matbaacılık Tasarım Hizmetleri, Ankara 2013, s. 12.
[9] Ünal, Fatma/Kılıç, Muharrem/ Topçu, Ersin/ Aydın, Ufuk /Çolak, Kerem/ İnan, Kubilay/ Aydın, Salih/ Demir, Sadi, Hukuk ve Adalet Öğretim Materyali, Çağlayan Matbaası, Devlet Kitapları, Birinci Baskı, İzmir 2018, s. 32.
