1- Evlat Edinmenin Tanımı ve İlgili Yasal Düzenleme
Evlat edinme durumu evlat edindirilmeye uygun olan çocukla, durumu evlat edinmeye uygun kişi/eşler arasında hukuki bağlar sağlanarak, çocuk- ebeveyn ilişkisinin kurulmasıdır.[1]
Evlat edinme, 4271 Sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) madde 305 ile 320 arasında; Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanunda, Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzükte ve 145 sayılı Evlat Edinme Yönergesinde düzenlenmiştir.
2- Evlat Edinmenin Şartları
A- Eşler Açısından Aranan Şartlar
I- Eşlerin Birlikte Evlat Edinme Zorunluluğu
4271 Sayılı TMK madde 306’da açıkça belirtildiği üzere yalnızca eşler birlikte evlat edinebilirler ve eşlerin birlikte evlat edinmesi yasal zorunluluktur. Ancak bu şartın bazı istisnaları mevcuttur. İstisnai haller B-II başlığı altında incelenmiştir.
Adı geçen kanun maddesi uyarınca eşlerin birbirlerinin çocuğunu evlat edinmesi de mümkündür. Eşlerden biri, en az iki yıldır evli olmaları ya da kendisinin otuz yaşını doldurmuş olması şartıyla diğer eşin çocuğunu evlat edinebilir.
II- Eşlerin En Az Beş Yıldan Beri Evli Olmaları Veya Otuz Yaşını Doldurmuş Bulunmaları Zorunluluğu
4271 Sayılı TMK madde 306’da eşlerin birlikte evlat edinebilmesinin bir diğer şartı da, en az beş yıldır evli olmaları ya da otuz yaşını doldurmuş olmaları olarak belirtilmiştir.
B- Tek Başına Evlat Edinmede Aranan Şartlar
I- Yaş Şartı
4271 Sayılı TMK madde 307’de, kişilerin tek başına evlat edinebilmeleri için 30 yaşını doldurmuş olmaları gerektiği düzenlenmiştir.
II- Eşlerin Tek Başına Evlat Edinmesi
Şayet evlat edinmek isteyen eş otuz yaşını doldurmuş ise, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunu bilinmemesi durumunda ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşaması durumunda tek başına evlat edinebilir. Fakat bu durumda evlat edinmek isteyen eşin birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi gerekmektedir.
C- Küçüğün Evlat Edinilmesinde Aranan Şartlar
Küçük, on sekiz yaşını doldurmayan çocuktur.
I- Bir Yıl Süreyle Bakma Zorunluluğu
4271 Sayılı TMK madde 305 fıkra 1 uyarınca, küçüğün evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması şarttır.
II- Hakkaniyete Uygun Olma Zorunluluğu
4271 Sayılı TMK madde 305 fıkra 2 uyarınca, evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı şekilde zedelenmemesi gerekir.
III- Evlat Edinen ve Evlat Edinen Arasında Yaş Farkı Olması Zorunluluğu
4271 Sayılı TMK madde 308 fıkra 1 uyarınca, evlat edinilenin ile evlat edinenden en az on sekiz yaş küçük olması şarttır.
IV- Küçüğün Rızası
4271 Sayılı TMK madde 308 fıkra 2 uyarınca, ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızası olmadıkça evlat edinilemez. 4271 Sayılı TMK madde 308 fıkra 3 uyarınca, vesayet altındaki küçüğün ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir.
V- Ana-Babanın Rızası ve Küçüğün Doğumunun Üzerinden Altı Hafta Geçmesi
4271 Sayılı TMK madde 309 uyarınca, küçüğün ana ve babasının rızasını gerektirir. Verilen rıza, evlât edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlât edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerlidir. Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilir.
4271 Sayılı TMK madde 310 fıkra 1 uyarınca, küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden rıza verilemez. Burada amaç, biyolojik ebeveyn ile küçük arasında ilişki kurulma ihtimalini es geçmemektir. Aynı maddenin 2 ve 3. fıkrasında rızanın, tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabileceği yani rızadan vazgeçilebileceği ancak geri alınan rızadan sonra yeniden rıza verilmesi halinde bu rızanın kesin olduğu vurgulanmıştır.
İstisnai hallerde ana ve babadan birinin rızası aranmaz. Bu haller 4271 Sayılı TMK madde 311’de sıralanmıştır. Buna göre; kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmeyenlerden veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun olanlardan rıza alınması gerekmez. Ek olarak, küçüğe karşı özen yükümlülüğünün yeterince yerine getirilmemesi halinde rıza aranmaz.
VI- Evlat Edinmenin Küçüğün Yararına Bulunması
4271 Sayılı TMK madde 305 fıkra 2 uyarınca, evlât edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması gerekir. Evlat edinmenin küçüğün yararına olup olmadığı hakimin takdirindedir.
D- Ergin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesinde Aranan Şartlar
I- Evlat Edinenin Alt Soyunun Muvafakati
4271 Sayılı TMK madde 313 uyarınca evlat edinenin alt soyunun muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlat edinilebilir. Bu muvafakatin açık olması gerektiğinden zımni muvafakatler dikkate alınmaz.
II- Evli Kimse Eşinin Rızası
4271 Sayılı TMK madde 313 uyarınca evlat edinilecek kimse evli ise eşinin rızası zorunlu bir unsurdur. Evlat edinilecek kimse evli değil ise diğer hususlar küçüğün evlat edinilmesiyle aynı koşullara tabidir.
III- Diğer Şartlar
4271 Sayılı TMK madde 313 uyarınca;
1- Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç kimse evlat edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmelidir.
2- Ergin veya kısıtlı, evlat edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş olmalıdır.
3- Diğer haklı sebepler mevcut ve evlat edinilen, en az beş yıldan beri evlat edinen ile aile halinde birlikte yaşamalıdır.
Yukarıda sayılan hallerin kümülatif halde sağlanıyor olması gerekli değildir. Bunlardan bir tanesinin sağlanıyor olması yeterlidir.
3- Evlat Edinmenin Sonuçları
4271 Sayılı TMK madde 314 uyarınca; ana ve babaya ait olan haklar ve yükümlülükler evlât edinene geçer. Evlat edinilen, evlat edinenin mirasçısı olur. Ancak evlat edinen, evlat edinilenin yasal mirasçısı olmaz. Evlat edinilen küçük ise evlat edinenin soyadını alır. Evlat edinen isterse çocuğa yeni bir isim verebilir. Ergin olan evlat edinilen, evlat edinilme sırasında dilerse evlat edinenin soyadını alabilir. Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır. Evlat edinilenin, miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlat edinilenin naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Bu sayede evlat edinilen biyolojik ana babasının da mirasçısı olur.
4- Evlatlık İlişkisinin Sona Ermesi
4271 Sayılı TMK madde 317 uyarınca; yasal sebep bulunmaksızın rıza alınmamışsa, rızası alınması gereken kişiler, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde zedelenmeyecekse, hâkimden evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler.
4271 Sayılı TMK madde 318 uyarınca; Evlat edinme rıza hariç diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir. Noksanlıklar bu arada ortadan kalkmış veya sadece usule ilişkin olup ilişkinin kaldırılması evlâtlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecek olursa, bu yola gidilemez.
Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasına dair dava açma süresi 4271 Sayılı TMK madde 319 bir senelik hak düşürücü süreye tabidir. İlgili süre evlatlık ilişkisinin kaldırılması sebebinin öğrenilmesinden itibaren başlar.
5- Başvuru Süreci
Evlat edinme sürecinde evlat edinecek kişiler sırası ile aşağıdaki işlemleri yapmalıdır;
1- Evlat edinme koşullarını sağlamak
2- İlgili mercilere başvurmak
Evlat edinme için 4271 Sayılı TMK’nın aradığı şartları sağlayan, evlat edinmek isteyen kimseler iki farklı yol ile evlat edinme işlemini gerçekleştirebilir.
I- Çocuk Esirgeme Kurumuna Başvurmak[2]
Türkiye’de yaşayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ikamet ettiği ildeki Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne veya ilk başvuru için E-Devlet üzerinden; yurt dışında ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, bulunduğu ülkenin ülkelerarası evlat edinme merkezi makamı/yetkili birimi üzerinden başvuruda bulunabilir.
Evlat edinme birimi başvuru randevusunda, evlat edinmek isteyen kişilerin uygun koşullara sahip olup olmadığını değerlendirilir. Kişilerin evlat edinme hususunda uygun koşullara sahip olup olmaması durumuna göre görüşmelere devam edilir. Yapılacak görüşmede; evlat edinilecek küçüklerin özellikleri, evlat edinmenin sosyal ve hukuki sonuçları ile evlat edinme koşulları hakkında kapsamlı olarak bilgilendirme yapılır.
Hazırlanması istenilen belgelerin, başvuru tarihinden itibaren en geç iki ay içinde tamamlanarak teslim edilmesi gerekmekte olup bu süre içinde belgelerini sunmayanların başvuruları işleme konulmaz.
Belgelerin incelenmesi sonucunda dosya işlemlerinin devam etmesine karar verilmesi halinde evlat edinmek isteyen kimse hakkında sosyal inceleme süreci başlatılır. İl müdürlüğü evlat edinme birimi tarafından haberli habersiz ziyaretler gerçekleştirilir.
Sosyal inceleme sürecinde evlat edinilecek çocuk için uygun ebeveyn olma durumu ve koşulları ayrıntılı olarak incelenir ve değerlendirilir.
İl müdürlüğü ve kuruluş arasında yapılacak ortak değerlendirme sonucu uygun görülmesi halinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü arasında “Evlat Edinme Geçici Bakım Sözleşmesi” imzalanır. Gerekli iş ve işlemlerin tamamlanmasını takiben çocuk yerleştirilir.
II- Mahkeme Aracılığıyla Evlat Edinme
4271 Sayılı TMK m.315’te düzenlendiği üzere; dava evlat edinenin oturma yerinde, birlikte evlat edinme durumunda ise eşlerden birinin oturma yeri mahkemesinde açılır. Bu dava Aile Mahkemelerinde, Aile Mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise Asliye Hukuk Mahkemelerinde açılır. Mahkemenin vereceği karar ile evlatlık ilişkisi kurulmuş olur.
Evlat edinenin evlat edinme başvurusu yaptıktan sonra ölmesi veya ayırt etme gücünü kaybetmesi evlat edinmeye engel olmaz. Ancak bunun için evlat edinmenin diğer koşullarının ölüm veya ayırt etme gücünün kaybı durumundan etkilenmemesi gerekmektedir.
4271 Sayılı TMK m.316 uyarınca, evlât edinen ile edinilenin evlatlık ilişkisine uygunluğunun belirlenebilmesi için araştırmalar yapılır. Evlat edinenin alt soyunun olması halinde, onların da evlat edinme ile ilgili görüşleri ayrıca değerlendirilir.
Stj. Av. Yağmur Nisa AKSU
&
Av. Ayşenur SARİ
-------------
[1] Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, “Evlat Edinme Hizmeti” https://www.aile.gov.tr/sss/cocuk-hizmetleri-genel-mudurlugu/evlat-edinme-hizmeti/ (Erişim Tarihi 15.02.2023).
[2] Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, “Evlat Edinmek Üzere Nereye Başvurabilirim?”, https://www.aile.gov.tr/sss/cocuk-hizmetleri-genel-mudurlugu/evlat-edinme-hizmeti/ (Erişim Tarihi: 16.02.2023).
