Cumhurbaşkanının daha önce iki defa aday olup seçildiği ve Anayasa m.101/2’nin ikinci cümlesinde yer alan “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.” hükmü ve bu hükümde yer alan “en fazla iki defa” ibaresi sebebiyle yeniden, yani üçüncü kez seçilemeyeceğine dair bir görüş bulunmaktadır. Esasen Anayasa m.101/2’nin ikinci cümlesinde aday olabilme sayısı ile ilgili sınırlama bulunmayıp, en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilme yönünde kısıtlama getirildiği görülmektedir. Anayasa m.101/2’nin gerekçesinde; “Bu maddeyle, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve görev süresinin 5 yıl olması ile bir kişinin iki defadan fazla Cumhurbaşkanı seçilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.” denilerek, Cumhurbaşkanının aday olabilme ve seçilmesi sayıları arasında fark gözetilmediği anlaşılmaktadır.
Anayasa m.116/2 uyarınca; “Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır”.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu incelendiğinde; Kanunun “Seçim dönemi, seçim döneminin başlangıcı ve seçimlerin tamamlanması” başlıklı 3. maddesinin 2. fıkrasına göre; “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Ancak Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir”. 6271 sayılı Kanunun bu hükmüne göre; Meclis kararıyla seçime gidildiğinde ikinci kez seçilen Cumhurbaşkanının, üçüncü defa aday olup seçilebilmesi mümkünken, Anayasa m.116/2 gereğince Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, TBMM genel seçimi ile birlikte yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminde üçüncü kez aday olup seçilebilmesinin önü kapatılmıştır. Her ne kadar Cumhurbaşkanlığı adaylığı için sayı sınırı getirilmemişse de, iki defa seçilen Cumhurbaşkanının tekrar aday olması durumunda, Yüksek Seçim Kurulu tarafından bu adaylık, Anayasa m.101/2 ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m.3/2 uyarınca reddedilecek ve ikinci kez seçilmiş Cumhurbaşkanı üçüncü defa seçilebilmek amacıyla aday olamayacaktır.
Anayasa m.116/2’ye göre; Cumhurbaşkanı da seçimlerin yenilenmesine karar verebilir ki, TBMM genel seçimi ile birlikte yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimi için ayrı bir şartın gerçekleşmesine gerek bulunmamaktadır, yani TBMM tarafından Cumhurbaşkanının seçim yenileme kararının kabulüne de ihtiyaç yoktur. İkinci defa seçilen Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi haline, üçüncü kez aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkün değildir. Anayasa ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu hükümleri açık olup, bu konuda bir tartışma yoktur. TBMM seçimlerin yenilenmesine karar verdiğinde ise, ikinci defa seçilen Cumhurbaşkanının üçüncü kez seçilebilmesi için aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkündür.
Ancak güncel durumda; mevcut Cumhurbaşkanının kendisi tarafından yenilenecek seçimlerde veya seçimlerin vaktinde, yani 24 Haziran 2023 tarihi esas alınarak yapılaması halinde, tekrar Cumhurbaşkanı adayı olabilmesi ve seçilebilmesi mümkün müdür? Esas tartışma konusu budur.
16 Nisan 2017 tarihinden sonra kabul edilen yeni yönetim sistemiyle, bu değişiklik öncesinde eski yönetim sistemine göre birinci kez seçilen Cumhurbaşkanı, görev süresini tamamlayamadan yeni yönetim sistemine göre aday olmuş ve kabul edilen yeni sistemde birinci kez Cumhurbaşkanı/Devlet Başkanı seçilmiştir.
Bir görüşe göre; Cumhurbaşkanı eski ve yeni sistemlere göre birer kez seçilmekle, “en fazla iki defa” seçilebilme şartını tüketmiştir. Ayrıca, “yeni yönetim sistemi” kabulü ile de Cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olup seçilmesinin önü açılamaz. Çünkü 2017 değişikliğinde, üçüncü defa aday olup seçilebilmenin önünü açan bir geçici hüküm bulunmamaktadır, yani bu konuda Anayasa Geçici Madde 21’de herhangi bir hükme veya ibareye yer verilmemiştir. Cumhurbaşkanının tekrar aday olabilmesi ile ilgili geçici hüküm unutulmuş da olabilir, ancak bu unutulma Cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olabilmesinin önünü açmayacaktır. Anayasadan “Cumhurbaşkanı” sıfatı kaldırılarak yerine “Devlet Başkanı” kavramı getirilmediği gibi, “Andiçmesi” başlıklı Anayasanın 103. maddesinde Cumhurbaşkanının görevine başlarken TBMM önünde ettiği yemin içeriğinde de değişikliğe gidilmemiştir. Bu durumda Cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi veya seçimlerin 24 Haziran 2023 tarihi itibariyle zamanında yapılması hallerinde, en fazla iki defa aday olup seçilebilme yasağı gündeme gelecektir. 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m.3/2’nin ikinci cümlesinde; “Ancak Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.” ibaresi karşısında, “normlar hiyerarşisi” ilkesi ve Anayasa m.101/2’de yalnızca “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir” ifadesine dayanılarak, Kanun düzenlemesinin Anayasa ile çeliştiği, Anayasada Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin nasıl ve neden yapılacağı hakkında herhangi bir ayırımın yapılmadığı, bu nedenle 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasının uygulamaya yansımaması gerektiği ve Cumhurbaşkanının üçüncü defa aday olamayacağı ileri sürülebilir.
İkinci görüş ise, Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilebilmekle ilgili birinci görüşte bahsedilen yasakla karşı karşıya gelebilmesi mümkün değildir. Çünkü Cumhurbaşkanı üçüncü kez değil, yeni yönetim sistemine göre ikinci defa aday olacaktır. Buna ek olarak; ilk seçildiğinde Cumhurbaşkanı, kendi iradesi dışında Cumhurbaşkanlığı görev süresini tamamlayamamıştır. Anayasada bir geçici hükmün varlığı aranmaksızın ve değişikliğe gidilmeksizin, Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilmesinin önünde hukuki bir engel bulunmadığı sonucuna varılmalıdır. Cumhurbaşkanının yemin içeriğinin değiştirilmemesi, tekrar aday olup seçilmesine engel değildir. Yeni yönetim sisteminde; parlamenter sistem, yani Başbakanın Meclisten bir milletvekili olabilmesi ve Bakanlar Kurulu oluşturması kaldırılmış ve yerine sorumlu, görev ve yetkileri yeniden tanımlanmış, Başbakanın yerine halk tarafından seçilen “Cumhurbaşkanı/Devlet Başkanı” sıfatı kabul edilmiştir. Yönetim sistemi değişikliği ve halk tarafından ilk seçildiğinde süresini tamamlayamaması, Cumhurbaşkanı Başkanlığı seçiminin Cumhurbaşkanı tarafından yenilenmesi veya seçimlerin zamanında yapılması hallerinde, Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilebilmesine mani olmayacaktır. Bunun için Anayasada ayrı bir hükme ihtiyaç olmadığı gibi, Cumhurbaşkanının yeniden seçilmesinin sağlanması amacıyla Anayasa hüküm eklenmesine de ihtiyaç yoktur.
24 Haziran 2018 tarihinde birlikte yapılan milletvekilliği ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan, 10 Ağustos 2014 tarihinde ilk kez yapılan halk oylaması ile beş yıl için Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanının görev süresi 10 Ağustos 2019 tarihinde sona ereceği halde, yönetim sisteminde yapılan Anayasa değişikliği nedeniyle ilk görev süresini tamamlayamadan ikinci kez 24 Haziran 2018 tarihinde Cumhurbaşkanlığı seçimine gidilmiş ve mevcut Cumhurbaşkanı, bu defa Başkanlık Sisteminin Cumhurbaşkanı olarak ilk kez seçilmiştir. Cumhurbaşkanı yeni sistemde ilk kez seçildiğinden, yapılacak erken veya yeni seçimde tekrar aday olabilme hakkına sahip olup yeniden seçildiğinde, Anayasanın 116. maddesinin 3. fıkrası uyarınca, ikinci döneminde TBMM tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, son kez Cumhurbaşkanı adayı olabilecektir. Bunun sebebi de, Cumhurbaşkanının yeni sisteme göre 2018 yılında ilk kez seçilmesinden kaynaklanmaktadır.
Esasen bu tartışmaya, Anayasa m.101/2 ve 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasında yer alan “en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir” ibaresi yol açmaktadır. Kanaatimizce bu ibare; yeni yönetim sisteminde geriye etkili değil, ileri etkili olarak tatbik edilmeli, Cumhurbaşkanı adayı aleyhine uygulanmamalı, Anayasanın yürütme organı ile ilgili 101 ila 122. maddelerinde önemli değişikliklerin yapıldığı 6771 sayılı Kanunla getirilen Başkanlık Sistemi için kabul edilmelidir. Yeri gelmişken; “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” ibaresinin Anayasada yer almadığını, esasen bu ibarenin karma parlamenter sistem de denilen yarı başkanlık sistemine daha uygun düştüğünü, ancak 16 Nisan 2017 tarihli referandumla Anayasada yapılan değişiklikle getirilen yeni sistemin Başkanlık Sistemi olduğunu ifade etmek isteriz.
Mevcut Cumhurbaşkanı ile ilgili Anayasanın Geçici 21. maddesinde tekrar aday olup seçilmesi ile ilgili lehte ve aleyhte bir hüküm yer almaktadır. Yeniden aday olma ve seçilme hakkında Geçici 21. maddede bir hüküm öngörülmemesi, Cumhurbaşkanının aleyhine yorumlanamaz.
Elbette bu tartışma; yeni yönetim sisteminde kuvvetler ayrılığı veya ayrılmış kuvvetlerin erklerce paylaşılması, yasama ve yürütme arasında denge, Milletin iradesini temsil eden Meclisin ve milletvekillerinin kanun hazırlayıp çıkarmada ve denetim yetkilerinin etkinliği ile yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı konusunda yaşanan sorunlar, Anayasada ve uygulamada düzeltilmesi gerekenler dışında kalan bir başka soruna ilişkindir.
Son söz;
Temel meselemiz, en iyi Anayasaya veya kanunlara sahip olmanın ötesinde, bunları doğru, dürüst ve eşit bir şekilde uygulanıp uygulanmadığıdır. Bir başka ifadeyle; en iyi Anayasaya sahip olabilirsiniz, fakat zihniyette, samimiyette ve uygulamada sorunlar varsa, yani şu veya bu gerekçe ile Anayasayla güvence altına alınan temel hak ve hürriyetler hayata geçirilemiyorsa, o zaman bu sorunun çözümü yeni Anayasa hazırlamaktan veya Anayasayı değiştirmekten geçmez. Çünkü Anayasalar küçük olur, deyim yerindeyse yenilip içilmezler, karın doyurmazlar ve sahaya inip sorun çözmezler. Bir hukuki ve siyasi metin olan Anayasa, toplumsal asgari müştereklerde birleşmiş toplum mutabakatını, kuruluş felsefesini ve devletin niteliklerini gösterir. Elbette bunlar; ülke, birey ve toplum için en iyilerden oluşmalı, daha da önemlisi tüm topluma ve vatandaşlara eşit bir şekilde uygulanmalı, bireyler anayasanın güvencesi altına olan hak ve güvenliklerini kullanabilmelidir.
>> Kurucu İrade ve Yeni Anayasa
>> Erken ve Ara Seçim Formülleri, Yasama Dokunulmazlığı Sorunu
>> Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi
(Bu köşe yazısı, sayın Prof. Dr. Ersan ŞEN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
