Bedelsiz devir veya yola terk işlemleri, imar izni almak isteyen malikler için uygulamada zorunlu hale gelebiliyor. Ancak taşınmazın kamu amacına uygun kullanılmaması, malikin haklarını gündeme getiriyor.
GİRİŞ
İdareler, kamu hizmetleri için taşınmazlara ihtiyaç duyar. Bu taşınmazlar bazen kamulaştırma gibi zorlayıcı yöntemlerle, bazen de malikin rızasıyla alınır. Rızaya dayalı yöntemlerden biri de bedelsiz devir veya yola terk olarak bilinir. Bu yöntemde malik, taşınmazını kamu hizmeti için idareye bağışlar. Ancak uygulamada, taşınmaz yıllar sonra farklı bir amaçla kullanılabiliyor ya da satışa konu olabiliyor. Bu durum, malikin haklarını gündeme getiriyor.
BİRİNCİ BÖLÜM: BEDELSİZ DEVİR / YOLA TERK İŞLEMİ
1. İdarenin Mal Edinme Yöntemleri
Türkiye’de kamu hizmetleri için idareler çeşitli yollarla mal edinebiliyor. Bunlar, kamu gücü kullanılarak edinilenler (kamulaştırma, istimval, devletleştirme, DOP) ve rızaya dayalı yöntemler (satın alma, bağışlama) olarak ikiye ayrılır.
2. Kamulaştırma
Kamulaştırma, idarenin kamu yararı amacıyla özel mülkiyetteki taşınmazı satın alarak mülkiyetine geçirmesidir (Anayasa m.46). Bu yöntem, malikin taşınmazla olan hukuki ilişkisini sonlandırır.
3. İstimval
İstimval, olağanüstü durumlarda taşınır veya taşınmazların geçici kullanım hakkını idareye veren bir yöntemdir. Normal şartlarda maliklerin rızası gerekir. Bu yöntem için özel kanuni düzenleme şarttır.
4. Düzenleme Ortaklık Payı (DOP)
DOP, imar planı çerçevesinde taşınmazların bir kısmının kamuya devredilmesini sağlar. Malikin mülkiyetinden çıkan alanın maddi karşılığı genellikle taşınmazdaki değer artışı ile sağlanır.
5. Bedelsiz Devir / Yola Terk
İdare, imar izni verirken taşınmazın bir kısmının kamu hizmetine tahsis edilmesini isteyebilir. Bu durumda malik, taşınmazını idareye bağışlar veya yola terk eder.
Hukuki Niteliği
Yola terk işlemi, Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen yüklemeli bağışlama niteliğindedir. Malik, taşınmazı belirli bir kamu amacına tahsis edilmesi şartıyla devreder.
Devir Amacına Uygun Kullanmama
Taşınmaz devrin amacına uygun kullanılmazsa, malikin iade veya tazminat hakkı doğabilir. AİHM’in Karaman/Türkiye Kararı ve Anayasa Mahkemesi kararları, malikin bu durumda hak talep edebileceğini kabul eder.
İKİNCİ BÖLÜM: MÜLKİYET HAKKI KAPSAMINDA DEVİR AMACINA AYKIRILIK
Mülkiyet hakkı, sahibine taşınmaz üzerinde en geniş yetkiyi verir. Bedelsiz devirle malik mülkiyeti kaybeder. Ancak taşınmaz amacına uygun kullanılmadığında, malikin meşru beklentisi doğar ve TBK kapsamında iade veya tazminat talep edebilir.
Sonuç
İdareler, kamu hizmetlerini aksatmamak için taşınmazlara ihtiyaç duyar. Taşınmaz ediniminde kamu gücüne dayalı yöntemler (kamulaştırma, istimval, DOP) ve rızaya dayalı yöntemler (satın alma, bağış) kullanılır. İmar iznine başvuran malik, taşınmazının bir bölümünü bedelsiz devretmeye veya yola terk etmeye zorlanabilir. Bu işlemle malik ile idare arasındaki hukuk ilişkisi sona erer.
Ancak taşınmaz, devrin amacına uygun kullanılmazsa, malik TBK kapsamında iade veya tazminat talebinde bulunabilir. AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararları, malikin devrin amacına aykırılık durumunda meşru bir beklentiye sahip olduğunu ve bu hakkın korunması gerektiğini vurgular. Bu nedenle idareler, devralınan taşınmazları devrin amacına uygun kullanmalı veya başka bir kamu yararına tahsis edilecekse malike tazminat sağlamalıdır. Böylece hem kamu hizmeti aksatılmamış olur hem de malikin hakları korunmuş olur.
Kaynakça
BİLGEN Pertev, Kamulaştırma Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1999
GEMALMAZ Haydar Burak, Mülkiyet Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 6, 2018
GİRİTLİ İsmet - BİLGEN Pertev - AKGÜNER Tayfun - BERK Kahraman, İdare Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2011
GÜNDAY Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara, 2013
OĞUZMAN M. Kemal, SELİÇİ Özer, OKTAY-DEMİR Saibe, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul 2016
ZEVKLİLER Aydın, GÖKYAYLA K. Emre, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Turhan Kitabevi, Ankara. 2019
AİHM Başvuruları: Karaman v. Turkey, App. No. 6489/03, 15 January 2008; Sağlık İnşaat Turizm Sanayi Taahhüt ve Ticaret LTD. ŞTİ. v. Turkey, App. No. 55549/11, Admissibility Decision of 7 April 2015
Bireysel Başvurular: Habibe Kalender ve Diğerleri Başvurusu, No. 2013/3845, 1/12/2015; Kemal Yeler ve Ali Arslan Çelebi Başvurusu, No. 2012/363, 15/04/2014; Mahmut Duran ve Diğerleri Başvurusu, No. 2014/11441, 1/2/2017; Nusrat Külah Başvurusu, No. 2013/6151, 21/4/2016; Özel Arel Eğitim Kurumları A.Ş. Başvurusu, No. 2016/3592; Süleyman Oktay Uras ve Sevtap Uras Başvurusu, No. 2014/11994, 9/3/2017
