Yükümlülüksüz denetim kavramı, 5237 sayılı TCK’nin 51 inci maddesinin 6. fıkrası gereğince hapis cezasının ertelenmesi, 5271 sayılı CMK’nin 231 ve 5395 sayılı Kanunun 23 üncü maddeleri gereğince hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı (HAGB) verilen, ancak yükümlülük belirlenmeyen ve rehber görevlendirilmeyen denetimli serbestlik ile denetim altına alma tedbirlerine ilişkin kararlarında belirtilen ve yükümlülük belirlenmeyen halleri ifade eden bir kavramdır.
5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 ve 231. maddelerinde 5560 ve 5728 sayılı Kanunlarla yapılan değişiklikler sonucu verilen kamu davasının ayılmasının ertelenmesi ve HAGB ile ilgili karar sayısında yoğun bir artış bulunmaktadır.
Bu kararların infazı ile ilgili olarak bazı sorunlar yaşanmaktadır. Uygulamada dile getirilen uygulama hatalarından bazıları şunlardır:
1) Bu kararlar uyarınca tali karar fişi düzenlenmesi gerekirken, bazı mahkemelerce ceza fişi düzenlendiği görülmektedir.
2) Cumhuriyet başsavcılıkları nezdinde yapılan yazışmalara rağmen, bahse konu tali karar fişlerinin yasa gereği özel bir sisteme kaydedilmesi bağlamında kısmen Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderildiği, kısmen de mahallinde girişlerinin yapıldığı yönünde yakınmalar bulunmaktadır.
3) Dolayısıyla fişlerin tanzim ve takibi yönünden farklı ve yanlış uygulamalara sebebiyet verildiği söylenmektedir.
4) Hatalı uygulamaların iş ve zaman kaybına, birikime, gereksiz yazışma ve masraflara yol açtığı yönünde şikâyetler bulunmaktadır.
Yukarıda belirtilen durumların bulunduğu yönünde yakınmalara neden olunduğu ifade edilmektedir.[1]
Uygulamada, yükümlülük belirlenmeyen ve denetim öngören erteleme ve HAGB kararlarının takip ve infazı ile ilgili yaşanan ve cevaplanması gereken sorulardan bazıları şunlardır.
1) Bu kararların infazının ve yerine getirme fişlerinin Cumhuriyet Başsavcılıklarının hangi birimi tarafından yerine getirilmesi gerekir?
2) Bu tür kararlara ceza fişi mi, yoksa tali karar fişi mi düzenlenecektir?
3) Bu kararların takibi ne zamana kadar ve ne şekilde yapılacaktır?
4) Yerine getirme fişi ne zaman düzenlenerek gönderilecektir?
Bu soruların cevaplanması bağlamında belirtilen kararların infazı sırasında bazı duraksamalar yaşandığı ve takip edilecek yöntemin ne olduğu konusunda tereddütler bulunduğu görülmektedir.[2]
Soruların cevaplandırılması açısından konu ile ilgili mevzuat hükümlerine bakmak faydalı olacaktır.
5237 sayılı TCK’nin 51 inci maddesinde, hapis cezasının ertelenmesi; 5271 sayılı CMK’nin 231 inci maddesinde, hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması, 5395 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinde, çocuklar hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumları hüküm altına alınmıştır.
5237 sayılı TCK’nin 51 inci maddesinin 6. Fıkrasında; Mahkemenin, hükümlünün kişiliğini ve sosyal durumunu göz önünde bulundurarak, denetim süresinin herhangi bir yükümlülük belirlemeden veya uzman kişi görevlendirmeden erteleme kararına konu denetim süresinin geçirilmesine de karar verebileceği ifade edilmektedir.[3]
Yükümlülüksüz denetim ile ilgili olarak, 5275 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde, infazın dayanakları ve kimin tarafından izleneceği; 5352 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında, adli sicile kaydedilecek bilgiler; 6 ncı maddesinde, diğer bilgilerin kaydı; Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde, infaz defteri ile denetimli serbestlik genel defterine ilişkin hususlara dair hükümler, bu kararların infazında ayrıca gözetilmelidir.
140 No’lu Genelge
Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün 28/1/2008 tarihli ve “5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 51 ve 191. Maddelerine İlişkin Kararlara Ait Bildirme Fişleri” konulu (140) No’lu Genelgesine göre bildirme fişleri ile ilgili şu işlemler yapılmalıdır:
Birinci işlem: Türk Ceza Kanununun 51. maddesi gereğince verilen cezanın ertelenmesine ilişkin kesinleşmiş mahkûmiyet kararları ile ilgili olarak bir ceza fişinin düzenlenerek adli sicile kaydedilecektir.
İkinci işlem: Kararda belirtilen süre ve şartların gerçekleşmesi durumunda ceza infaz edilmiş sayılacak ve infaz edilmiş hükümlere ilişkin kayıtlar Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce silinerek arşiv kaydına alınacaktır.
Üçüncü işlem: Bu tür kararların infazının takibi, infazının yapıldığı veya infaz edilmiş sayıldığı tarihten itibaren mutlaka bir yerine getirme fişinin düzenlenerek adli sicile kaydedilmesi gerekir.
141 No’lu Genelge
9.10.2008 tarihli ve “5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 ve 231. Maddelerine İlişkin Düzenlenen Tali Karar Fişleri” konulu (141) No’lu Genelgesine göre şu işlemler yapılmalıdır:
Birinci işlem: 5271 sayılı CMK’nin 171 ve 231. maddeleri gereğince bir suça ilişkin olarak ilk defa verilen ve daha evvel verilmiş herhangi bir mahkûmiyetle ilgisi bulunmayan, kamu davasının açılmasının ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına dair düzenlenecek tali karar fişlerinin Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmeyerek veri giriş işlemi mahallinde yapılmalıdır.
İkinci işlem: Daha önce verilmiş ve kesinleşmiş mahkûmiyet hükümleri ile ilgili olarak, bir ceza fişi ile adli sicili intikal eden kayıtlar hakkında, yeniden değerlendirme sonucu verilen HAGB ile ilgili kararlarla ilgili düzenlenecek tali karar fişlerinin yapılacak değişiklik ve silme işlemlerine esas teşkil etmek üzere Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi gerekir.
Üçüncü işlem: 01.01.2006 tarihli ve 62 sayılı Genelge doğrultusunda 5395 sayılı Kanun ile diğer özel kanunlar gereğince verilen kamu davasının açılmasının ertelenmesine ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına dair düzenlenen tali karar fişleri Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilecektir.
Hapis Cezasının Ertelenmesi
5237 sayılı Kanunun 51 inci maddesi uyarınca; hapis cezası ertelenen hükümlülere denetim süresi içerisinde bir yükümlülük yüklenilebileceği gibi denetim süresi içerisinde herhangi bir yükümlülük belirlenmeden veya uzman kişi görevlendirilmeden de denetim süresinin geçirilmesine karar verilebilecektir.
Denetim süresi belirlenen hükümlü, bu süre içerisinde bir suç işlediği ve bu suçtan mahkûmiyet kararı verildiği takdirde yargılama sırasında getirtilen adli sicil kaydına göre suçun denetim süresi içinde işlenip işlenmediği tespit edilebilecektir.
Bu durumda ertelenen hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine karar verilebilecektir.
5237 sayılı TCK’nin 51 inci maddesinin 7. fıkrasındaki düzenlemeye göre, ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilebilmesi için, denetim süresi içinde işlenen kasıtlı suçtan dolayı hapis veya adli para cezasına veya güvenlik tedbirine hükmedilmesi gerekir.
Ancak denetim süresi içinde işlenen yeni suç kasten işlenmiş bir suç değilse ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilemeyecektir.
Ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilebilmesi için kasıtlı suçun denetim süresi içinde işlenmesi yeterlidir.
Mahkûmiyet kararının da denetim süresi içinde verilmiş olması zorunlu değildir.
İşlenen ikinci suçtan dolayı verilmiş bulunan mahkûmiyet kararının kesinleşmesi gereklidir.
Hapis cezası ertelenmiş olan mahkûmun denetim süresini iyi halli olarak geçirmesi, bu süre zarfında kasıtlı bir suç işlememesi halinde, Türk Ceza Kanununa göre cezası infaz edilmiş sayılacağından ayrıca bir karar verilmesine gerek bulunmamaktadır.
Burada önemli olan konulardan biri de, ceza fişi, tali karar fişi ve yerine getirme fişi kavramlarının neyi ifade ettiği ile ilgilidir. Bu fişler adli sicil kayıtları açısından çok önemlidir. Bu hususun da kısaca açıklanması faydalı olacaktır.
7.9.2005 tarihli ve 25929 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Adli Sicil Yönetmeliğinin “Tanımlar” kenar başlıklı 3 üncü maddesinde ceza fişi, tali karar fişi ve yerine getirme fişi tanımlanmıştır.
Bu yasal düzenlemeye göre;
Ceza Fişi; Türk mahkemelerince verilerek kesinleşen, disiplin cezaları, sırf askerî suçlar ve tazyik hapsi ile idarî para cezası dışında kalan ceza mahkûmiyetleri, fer'i cezalar ve güvenlik tedbirlerinin adlî sicile bildirimi için düzenlenecek fişi ifade etmektedir.
Tâli Karar Fişi, Ceza fişiyle adlî sicile bildirilmiş olan hüküm ve kararlarda değişiklik yapan kararlar ile etkin pişmanlık, kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının bildirileceği fişi ifade etmektedir.[4]
Yerine Getirme Fişi, Hürriyeti bağlayıcı cezalar ile para cezalarının infaz edildiğini, fer'i cezalarda, güvenlik tedbirlerinde sürenin bittiğini, para cezalarının hürriyeti bağlayıcı cezaya çevrildiği hallerde infazın bittiğini bildiren fişi ifade eder.
Cezanın veya Güvenlik Tedbirinin İnfazının Tamamlanması
Adli Sicil Yönetmeliğinin 11 inci maddesinin birinci fıkrasında, Kanunun 9 uncu maddesindeki düzenlemeye paralel bir şekilde cezanın veya güvenlik tedbirinin infazının tamamlanması halinde Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından adli sicildeki bilgilerin silinerek arşiv kaydına alınacağı belirtilmiştir.
SONUÇ
Denetimli serbestlik genel defterine hangi ilamların kaydedileceği, Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde belirtilmektedir. Yükümlülük belirlenmeyen erteleme ve HAGB kararlarının infazında yukarıda belirtilen mevzuat hükümleri dikkate alınmalıdır.
Yükümlülük belirlenmeyen erteleme ve HAGB kararlarının infazında şu hususlar gözetilmelidir:[5]
I. Hapis cezasının ertelenmesi ve infaz işlemleri
Cumhuriyet başsavcılığınca esas kaydının ilgili kısmına şerh düşülmesi
1. 5237 sayılı Kanunun 51 inci maddesinin birinci fıkrasına göre hapis cezası ertelenen ve üçüncü fıkrası gereğince denetim süresine tabi tutulan ve yükümlülük getirmeyen hükümler belirtilmediğinden, herhangi bir yükümlülüğe tabi tutulmadan ve uzman kişi görevlendirilmeden denetim altında tutulmasına ilişkin mahkeme kararının infazının, kararın verildiği yerin Cumhuriyet başsavcılığınca esas kaydının ilgili kısmına şerh düşüldükten sonra bu kararlara ilişkin UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden işlem yapılması gerekir.
Cumhuriyet başsavcılığı ekranına gereğinin yapılması için uyarı verilmesi
2. Mahkemece tayin edilen denetim süresi sonunda Cumhuriyet başsavcılığı ekranına gereğinin yapılması için uyarı verilip sorgulama yapılarak denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlenip işlenmediği kontrol edilmelidir.
Takip ve kontrol işlemleri
3. Bu süre içinde kasıtlı suç işlendiğinin tespiti halinde soruşturma veya kovuşturma safahatı takip edilmelidir. Burada şu durumlar karşımıza çıkabilir:
a) Mahkûmiyet kararı verilmesi ve bu kararın kesinleşmesi: Bu halde 5237 sayılı Kanunun 51 inci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca, ertelenen cezanın kısmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilmek üzere mahkemesine bildirimde bulunulmalıdır.
b) Kovuşturmaya yer olmadığı, beraat, ceza verilmesine yer olmadığı veya düşme kararı verilmesi: Bu kararların kesinleşmesi hallerinde, kesinleşmeyi müteakiben, ancak her halde denetim süresi sonunda yerine getirme fişi düzenlenerek Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi gerekecektir.
c) Kasıtlı suç işlenmediğinin tespiti: Bu halde derhal yerine getirme fişi düzenlenerek Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi gerekecektir.
Belirtmek gerekir ki, yukarıdaki işlemler, Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün (140) No'lu Genelgesi doğrultusunda yerine getirilmelidir.
II. HAGB Kararları ve İnfaz Usulü
(141) No’lu Genelgeye uygun şekilde yerine getirilme esası
1. HAGB kararı verilen ancak bir yükümlülük belirlenmeyen ve denetim altına alınmasına karar verilmeyen çocuklar ve yetişkinler hakkındaki kararların kesinleşmesini müteakip sisteme kaydedilmek üzere düzenlenecek tali karar fişleri hususundaki işlemlerin, Adli Sicil Yönetmeliği ve Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün (141) No’lu Genelgesine uygun şekilde yerine getirilmesi gerekir.
Mahkemece UYAP üzerinden takip edilmesi kuralı
2. Bu kararların takibinin KARARI VEREN MAHKEMECE UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden yapılmalıdır.
Mahkeme ekranına uyarı verilmesi ve kontrol
3. Belirlenen denetim süresi sonunda mahkeme ekranına gereğinin yapılması için uyarı verilip sorgulama yapılarak, denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenip işlenmediği kontrol edilmelidir.
III. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi Kararlarının İnfazı
Cumhuriyet Başsavcılığınca UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden takip
1. Kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilen yükümlülük belirlenmeyen ve denetim altına alınmasına karar verilmeyen çocuklar ile yetişkinler hakkındaki kararların kesinleşmesini müteakip sisteme kaydedilmek üzere düzenlenecek tali karar fişleri hususundaki işlemlerin Adli Sicil Yönetmeliği ile Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün (141) No’lu Genelgesine uygun şekilde yerine getirilmesi ve bu kararların takibinin kararı veren Cumhuriyet başsavcılığınca UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden yapılması gerekir.
Erteleme süresi içinde kasten yeni bir suç işlenip işlenmediğinin kontrol edilmesi
2. Belirlenen erteleme süresi sonunda Cumhuriyet başsavcılığı ekranına gereğinin yapılması için uyarı verilip sorgulama yapılarak, erteleme süresi içinde kasten yeni bir suç işlenip işlenmediği kontrol edilmelidir.
Mahkûmiyet kararının kesinleşmesi halinde
3. Kasıtlı suç işlendiğinin belirlenmesi halinde soruşturma veya kovuşturma aşamaları ve gelişimi izlenerek, mahkûmiyet kararının kesinleşmesi halinde kamu davası açılmalıdır.
Kasıtlı suç işlenmediğinin tespiti halinde
4. Kasıtlı suçla ilgili olarak kovuşturmaya yer olmadığı, beraat, ceza verilmesine yer olmadığı veya düşme kararı verilmesi halleri ile denetim süresi sonunda yapılan kontrolde kasıtlı suç işlenmediğinin tespiti halinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmesi gerekir.
(Bu köşe yazısı, sayın Dr. Suat ÇALIŞKAN tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)
----------------------------------------
[1] Adalet Bakanlığı, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün, “5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 ve 231. Maddelerine İlişkin Düzenlenen Tali Karar Fişleri Hk.” konulu, B.03.0.AİG.0.00.00.03/12 sayılı ve 09/10/2008 tarihli 141 No’lu genelgesi
[2] Adalet Bakanlığı, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün, “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 51 ve 191. Maddelerine İlişkin Kararlara Ait Bildirme Fişleri” konulu, B.03.0.AİG.0.00.00.03/ 11-2182 sayılı ve 22 / 01/2008 tarihli 140 No’lu genelgesi; İnfaz genelgesi, İnfaz Ve Denetimli Serbestlik İşlemleri Hakkında Genelge, Sayı: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011, Kurum: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu.
[3] Yasal düzenlemenin birinci fıkrasında, İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenmesine karar verilebilecektir.
[4] Değişik:RG-20/4/2013-28624.
[5] Adalet Bakanlığı, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün, “5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 ve 231. Maddelerine İlişkin Düzenlenen Tali Karar Fişleri Hk.” konulu, B.03.0.AİG.0.00.00.03/12 sayılı ve 09/10/2008 tarihli 141 No’lu genelgesi Adalet Bakanlığı, Adlî Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün, “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 51 ve 191. Maddelerine İlişkin Kararlara Ait Bildirme Fişleri” konulu, B.03.0.AİG.0.00.00.03/ 11-2182 sayılı ve 22 / 01/2008 tarihli 140 No’lu genelgesi; İnfaz genelgesi, İnfaz Ve Denetimli Serbestlik İşlemleri Hakkında Genelge, Sayı: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011, Kurum: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu.
