UYUŞTURUCU KULLANMA SUÇUNDA ERTELEME VE TEDBİR UYGULANMASINA YÖNELİK KARARLARA KARŞI İTİRAZ YOLU VE YETKİLİ MERCİİ SORUNU

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191 inci maddesinde[1] düzenlenmiş olan “Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmak ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanmak” suçundan verilen kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararlarına itiraz edilip edilemeyeceği ve 191 inci madde gereğince hükmedilen tedavi ve denetimli serbestlik tedbirlerinin ihlali nedeniyle dosyanın kapatılmasına ilişkin denetimli serbestlik şube müdürlüğü kararlarına karşı yapılan başvuruların hangi adli merci tarafından inceleneceği, uygulanmasına karar verilen tedbirlerin ertelenmesine, değiştirilmesine, kaldırılmasına veya yerine başka bir tedbir uygulanmasına yönelik taleplerin hangi adli merci tarafından değerlendirilmesi gerektiği hususlarında uygulamada bazı aksaklıklar yaşanmaktadır.[2]

Konuya ilişkin sorunun çözümü için mevzuat hükümlerinin iyi analiz edilmesi gerekmektedir.

İlgili Mevzuat Hükümleri

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesi, 6545 Sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile bazı değişiklikler yapılmıştır.

Bu yasal düzenleme ile, Türk Ceza Kanununun 191 inci maddesi başlığıyla birlikte değiştirilmiştir.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesinin birinci fıkrasında yapılan değişiklikle, kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmak ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanmak suçu için öngörülen hapis cezası, bu suçla daha etkin mücadele etmek ve toplumu uyuşturucuya karşı korumak amacıyla artırılmıştır.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191. Maddesinin mevcut düzenlemesine göre kovuşturma aşamasında karar verilebilen tedavi ve denetimli serbestlik tedbirinin yerine getirilmesinde birtakım sorunlarla karşılaşılmıştır. Bunlardan en önemlisi, aynı kişi hakkında birden fazla tedbir kararı verilebilmesi ve yükümlülüklerin ihlal edilmesine rağmen yargılamaya devam edilmek suretiyle cezaya hükmolunmamasıdır.

Bu nedenle, kovuşturma aşamasında verilebilen denetimli serbestlik kararının, uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi hakkında tedavi işlemlerine bir an önce başlanabilmesi için, soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı tarafından verilmesi sağlanmaktadır.

Bu suçtan dolayı başlatılan soruşturmada şüpheli hakkında Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesindeki şartlar aranmaksızın, beş yıl süreyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilebilmektedir.

Cumhuriyet savcısı, bu durumda şüpheliyi, erteleme süresi zarfında denetimli serbestlik tedbiri kapsamında kendisine yüklenen yükümlülüklere uygun davranmadığı veya yasakları ihlal ettiği takdirde ortaya çıkabilecek sonuçlar konusunda uyaracaktır.

Buna göre kişi hakkında uygulanacak erteleme süresi beş yıl iken, denetimli serbestlik süresi ve gerekmesi halinde uygulanacak tedavi süresi en fazla iki yıl olabilecektir.

Kişinin, denetimli serbestlik veya erteleme süresi zarfında,

a) Kendisine yüklenen yükümlülüklere veya uygulanan tedavinin gereklerine uygun davranmamakta ısrar etmesi,

b) Tekrar kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alması, kabul etmesi veya bulundurması,

c) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanması,

halinde, hakkında kamu davası açılacak ve yargılamaya devam edilecektir.

Erteleme süresi zarfında kişinin kullanmak için tekrar uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alması, kabul etmesi veya bulundurması ya da kullanması ihlal nedeni sayılacak ancak bu İhlal ayrı bir soruşturma ve kovuşturma konusu yapılmayacaktır.

İhlalin tekrarlanması halinde ise yeniden kamu davasının ertelenmesi kararı verilemeyecek ve kişi hakkında doğrudan soruşturma ve kovuşturma yapılması söz konusu olacaktır. Diğer bir ifadeyle, tedavi ve denetimli serbestlik hükümleri, bir kişi hakkında ancak bir kez uygulanabilecektir.

Şüpheli erteleme süresi zarfında yükümlülüklere aykırı davranmadığı ve yasakları ihlal etmediği takdirde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilecektir.

Ayrıca, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191. Maddesinde suçun vasfının yargılama aşamasında değişmesi durumunda uygulamada çıkabilecek tereddütlerin önlenmesi amacıyla da değişiklik yapılmıştır.

Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ve uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma suçlarından yapılan kovuşturma evresinde, suçun 191 inci madde kapsamına girdiğinin anlaşılması halinde, sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilecektir.

Böylelikle, soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı tarafından verilen tedavi ve denetimli serbestlik kararlarının, kovuşturma aşamasında suçun vasfının değişmesi durumunda mahkeme tarafından verilmesi sağlanmaktadır.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 171 inci maddesinde; Cumhuriyet Savcısının kamu davasını açıp açmama veya kamu davasının ertelenmesine karar verip vermeme konusundaki takdir yetkisi düzenlenmiştir.[3]

Belirtmek gerekir ki, uyuşturucu kullanma suçlarında, şüpheli hakkında Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesindeki şartlar aranmaksızın kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilebilmektedir. TCK’nin 191. Maddesinde yer alan şartların varlığı erteleme kararı için yeterli sayılmaktadır.

5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanununun, “Şikâyet ve itiraz” kenar başlıklı 18 inci maddesinin birinci fıkrasında; Müdürlükler ile koruma kurullarının idarî nitelikteki eylem ve işlemlerine karşı infaz hâkimliğine şikâyette bulunulabileceği hüküm altına alınmıştır.

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin, “Şikâyet ve itiraz” kenar başlıklı 48 inci maddesinin birinci fıkrasında; Yükümlüler ile kanuni temsilcileri, infaz hizmetlerinin yürütülmesi sırasında müdürlükçe hazırlanan denetim planları ve raporları ile müdürlükçe yapılan uyarılar gibi işlem ve eylemlerin kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile genelgelere aykırı olduğu gerekçesiyle müdürlüğe itirazda veya infaz hâkimliğine şikâyette bulunabilecekleri ifade edilmiştir.

Yukarıda da belirtildiği üzere, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 191 inci maddesinde “Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmak ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanmak” suçu düzenlenmiş ve yasal düzenleme uyarınca, Cumhuriyet savcısı tarafından şüpheli hakkında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinde sayılmış olan koşullar aranmaksızın kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilebilmesi mümkün hale getirilmiştir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191 inci maddesi gereğince verilen kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararlarının uygulanmasında, yine 191 inci maddenin dokuzuncu fıkrasında yer alan açık hüküm gereğince 191 inci maddede aksine hüküm bulunmayan hallerde 5271 sayılı Kanunun 171 inci maddesi hükümleri kıyasen uygulanabilmektedir.

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri uygulanmasına ilişkin kararlara itiraz mercii (Sulh Ceza Mahkemesi)

5271 sayılı Kanunun 171 inci maddesinde, kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararına itiraz hakkı “suçtan zarar gören” kişiye verilmiştir. Bu hüküm kıyasen uygulanmak suretiyle 5237 sayılı Kanunun 191 inci maddesi gereğince verilen ve şüpheliye yükümlülük yükleyen kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri uygulanmasına ilişkin kararlara karşı da “şüpheli” tarafından itiraz edilebileceği, itiraz merciinin de “sulh ceza hâkimliği” olduğu Yargıtay tarafından kabul edilmektedir.[4]

TCK'nun 191. maddesinin 2. fıkrası gereğince verilen "kamu davasının açılmasının ertelenmesi" kararı, CMK'nun 171. maddesinde yer alan "kamu davasının açılmasının ertelenmesi" kararından farklı olduğundan, adil yargılama ilkesi ve suçsuzluk karinesi gereğince, CMK'nun 171. ve 173. maddelerinde suçtan zarar gören için tanınan "kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararına itiraz" hakkıyla ilgili hükümlerin, TCK'nun 191. maddesinin 2. fıkrası kapsamında verilen kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararına karşı "şüpheli" için de kıyas yolu ile uygulanması gerekmektedir.[5]

Şüphelinin tedavi ve denetimli serbestlik tedbirlerine uymaması üzerine verilen kararlara (yükümlülük ihlali-ısrar şartı) karşı itiraz mercii

Soruşturma aşaması

Öte yandan, Cumhuriyet savcısı tarafından kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmesi sonrasında, şüphelinin tedavi ve denetimli serbestlik tedbirlerine uymaması üzerine denetimli serbestlik şube müdürlüğünce şüpheli hakkındaki denetimli serbestlik dosyasının kapatılmasına ve dosyanın Cumhuriyet başsavcılığına iadesine dair kararlara karşı, denetimli serbestlik şube müdürlüğünün söz konusu işleminin, Yargıtay kararlarında da kabul edildiği üzere adli işlem olması ve dosyanın soruşturma aşamasında bulunması nedeniyle Cumhuriyet savcısına itiraz edilmesi mümkündür.

Kovuşturma aşaması

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 191 inci maddesi gereğince tedavi ve denetimli serbestlik kararlarına mahkemece hükmedilmesi halinde ise; söz konusu tedbirlerin ihlali halinde verilecek denetimli serbestlik şube müdürlüğünün dosya kapatma kararlarına karşı yapılan itirazlara ise ilgili mahkemece bakılması gerekmektedir.[6]

Denetimli serbestlik kararlarının değiştirilmesi, durdurulması veya kaldırılması ile ilgili talepler

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği’nin (DSHY) 45/1 maddesine göre, denetimli serbestlik kararının değiştirilmesi, kaldırılması veya uygun olan başka karar verilmesi için şu şartların bulunması gerekir:

1) Yükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi,

2) İnfazının mümkün olmaması,

3) Yükümlünün tutuklanması, hapis cezasının infazına başlanması veya askere alınması nedeniyle infazının imkânsız hale gelmesi,

4) 5395 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca tedbirden beklenen yararın elde edilmesi,

5) Hapis cezasından daha ağır sonuçlar doğurması.

Yukarıda belirtilen hallerde kanunda aksine bir düzenleme yoksa, vaka sorumlusunun önerisi üzerine komisyon tarafından ilgili mahkemeden denetimli serbestlik kararının değiştirilmesi, kaldırılması veya uygun olan başka karar verilmesi talep edilebilir.

Denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına karar verilen hükümlüler hakkında belirlenen yükümlülüklerin değiştirilmesine komisyon tarafından karar verilir. (DSHY md. 45/2)

Yükümlünün cezaevinde olması veya askere alınması

Yükümlülüklerin yerine getirilmesi sırasında yükümlünün işlediği bir suç nedeniyle; tutuklanması veya mahkûm olduğu hapis cezasının infazına başlanması ya da askere alınması durumunda mahkemece aksine bir hüküm de verilmez ise yükümlülüğün yerine getirilmesi durdurulur. (DSHY md. 45/3)

Yükümlü denetim süresi içerisinde serbest bırakılır veya askerlik hizmeti sona ererse yükümlülüğün yerine getirilmesine devam edilir. Denetim süresinin sonunda yükümlünün mahpusluk halinin veya askerlik durumunun devam etmesi durumunda dosya kapatılarak mahkemesine gönderilir.

Ceza infaz kurumunda veya askerlikte geçirilen süreler denetim süresinden sayılır. Bu süre içinde rehberlik kapsamında verilen yükümlülüğün yerine getirilmesinde mahkemeye verilecek raporlar ceza infaz kurumu ile işbirliği içerisinde hazırlanır. Hâkime gönderilecek rapora esas olmak üzere üç ayda bir kişinin gelişimi ve davranışları hakkında ceza infaz kurumu idaresinden bilgi istenir. (DSHY md. 45/3)

Şikâyet ve itiraz

İnfaz hizmetlerinin yürütülmesi ilgili kararlara karşı itiraz veya şikâyet yolu

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği’nin (DSHY) 48/1 maddesine göre, Yükümlüler ile kanuni temsilcileri, infaz hizmetlerinin yürütülmesi sırasında müdürlükçe hazırlanan denetim planları ve raporları ile müdürlükçe yapılan uyarılar gibi işlem ve eylemlerin kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile genelgelere aykırı olduğu gerekçesiyle müdürlüğe itirazda veya infaz hâkimliğine şikâyette bulunabilmeleri mümkündür.

Şikâyet süresi

Yükümlü, hakkındaki işlem ve eylemleri öğrendiği tarihten itibaren on beş gün, her halde işlem ve eylemlerin yapıldığı tarihten itibaren otuz gün içinde şikâyet yoluyla infaz hâkimliğine müracaat edebilecektir. (DSHY md. 48/2)

Şikâyetin Usulü

Şikâyet, dilekçe ile doğrudan infaz hâkimliğine yapılabileceği gibi; Cumhuriyet başsavcılığı veya denetimli serbestlik müdürlüğü aracılığıyla da yapılabilir.

Doğrudan infaz hâkimliğine yapılmayan başvurular hemen ve en geç üç gün içinde infaz hâkimliğine gönderilir.

Sözlü yapılan şikâyet, tutanağa bağlanır ve tutanağın bir sureti başvurana verilir. (DSHY md. 48/3)

Şikâyetin yürütülmekte olan işlemlere etkisi

Şikâyet yoluna başvurulması, yapılan işlem veya faaliyetin yerine getirilmesini durdurmaz.

Ancak, infaz hâkimi giderilmesi güç veya imkânsız sonuçların doğması ve işlem veya faaliyetin açıkça hukuka aykırı olması koşullarının birlikte gerçekleşmesi durumunda işlem veya faaliyetin ertelenmesine veya durdurulmasına karar verebilir. (DSHY md. 48/4)

İtiraz ve şikâyet yolunda başvurulacak merciler

Müdürlük işlemlerine karşı yapılan itirazlar komisyon tarafından, koruma kurulu kararlarına karşı itirazlar koruma kurulu tarafından incelenerek sonuçlandırılır.

Kararlara karşı infaz hâkimliğine şikâyette bulunulabilir. Müdürlük işlemlerine ve koruma kurulu kararlarına yapılan itirazlar şikâyetteki usullere tabidir. (DSHY md. 48/5)

Başvuru hakkı ve süresinin hatırlatılması zorunluluğu

Yükümlüyle ilgili yapılan işlemeler nedeniyle yapılan başvuru üzerine verilecek karar ve işlemlere ilişkin yazışmalarda veya belgelerde, yükümlülerin şikâyet ve itiraz hakkı ile süresi açıkça belirtilir. (DSHY md. 48/6)

Belirtmek gerekir ki, 5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanununun 18 inci maddesinin birinci fıkrası ile Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin 48 inci maddesinin birinci fıkrası gereğince; denetimli serbestlik şube müdürlüğünün şüphelinin yükümlülüklerine uymaması nedeniyle dosyasının kapatılması dışında kalan idari nitelikteki kararlarına karşı, örneğin müdürlükçe hazırlanan denetim planları ve raporları ile müdürlükçe yapılan uyarılar gibi işlem ve eylemlerinin kanun, tüzük ve yönetmelik hükümleri ile genelgelere aykırı olduğu ileri sürülerek denetimli serbestlik müdürlüğüne itirazda bulunulması veya infaz hâkimliğine şikâyette bulunulması mümkündür.

Denetimli serbestlik kararlarının değiştirilmesi, durdurulması veya kaldırılması ile ilgili talepler ile ilgili başvuraların, denetimli serbestlik tedbirine başlangıçta hangi makam karar vermiş ise, o makamın bu konuyu değerlendirmesi gerekir.

Vaka sorumlusunun önerisi üzerine komisyon tarafından ilgili mahkemeden veya savcılıktan denetimli serbestlik kararının değiştirilmesi, kaldırılması veya uygun olan başka karar verilmesi talep edilebilir.

Özetle, denetimli serbestlik uygulanmasına mahkeme karar vermişse, mahkemeden; savcılık vermiş ise, savcılıktan Denetimli serbestlik kararlarının değiştirilmesi, durdurulması veya kaldırılması konusunda bir karar vermesi istenir. Bu konudaki kararlar kesin niteliktedir.

Denetimli serbestlik tedbirinin ertelenmesi talepleri

Kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verildikten sonra, kararda hükmedilen denetimli serbestlik tedbiri ve/veya tedavi ile ilgili uygulamalar güvenlik tedbiri niteliğinde olduğundan, hapis cezalarında geçerli olan infazın ertelenmesi hükümlerinin burada uygulanması mümkün değildir.

.