TÜRK HUKUKU VE KRİPTO PARA

Av. Alperen DERECİ

24.04.2021 - 00:04 Yayınlanma

27.12.2022 - 12:16 Güncelleme

Bu çalışmada öncelikle kripto kavramı, kripto paraların ne olduğu ve işbu kavramların Türk Hukuku yönünden etkileri ele alınacaktır.

Öncelikle kripto para ve sanal ticaret kavramlarına yabancı olunması ve bu kavramların hayatımıza yeni dahil olması sebebiyle işbu kavramlar açıklanmaya muhtaç durumdadır. Makalenin ana konusu olan kripto paraların Türk Hukuku’na etkisi ise daha sonra irdelenecektir.

Kripto Para ve Ticaretinin Tarihçesi

Kripto; kelime anlamı olarak “şifrelemek” demektir. [1] İnsanlık; var oluşundan bu yana şifreleme yöntemlerini her konu ve unsurda kullanmıştır. Hayatın merkezi konumunda bulunan paranın da bu şifreleme yöntemlerinden muaf olmaması gerekmekte olup bu hususun açılanması izahtan varestedir. Gelişen teknoloji ile birlikte paranın kullanımı, yönetimi ve hayatımızdaki yeri sürekli bir değişim içindedir.

Adam Smith’in Milletlerin Zenginliği isimli eserinde sıklıkla bahsettiği “Serbest Piyasa Ekonomisi”, modern bankacılık sistemi ile hayatımıza iyice nüfuz etmiş olup birbirinin varlığından dahi haberdar olmayan milyonlarca insan arasında adeta görünmez bir bağ meydana gelmiştir.

Makalenin konusu olan kripto paranın en kısa tanımı ise sanal olarak şifrelenmiş paradır. Alternatif bir tanım olarak sanal döviz denmesinin de bir sakıncası bulunmamaktadır. Bankacılık sisteminin aksine “merkeziyeti bulunmayan” kripto para sistemi ile merkeziyetsizlik kavramı doğmuştur.

Merkeziyetsiz bir kavramdan anlaşılan husus, tabiri caizse yatay bir ikna mekanizmasıdır. Bankacılık sisteminde bulunan merkeziyetçiliğin aksine birtakım makamların onayı ile gerçekte var olmayan paranın varlığı için tek etken diğer insanların buna inanmasıdır. Özetle kripto paralar, herhangi bir otorite tarafından kontrol edilemeyen, aracı kurumun olmadığı, merkezi olmayan sanal para birimleridir.

Kripto para değerleri ise ismini aldığı şifrelenmiş olan blockhain isimli karmaşık sanal zincirlerde bulunur. Satoshi Nakamoto tarafından 2008 yılında oluşturulan Bitcoin, ilk merkeziyetsiz kripto para olma unvanını almıştır. Bitcoin ve diğer kripto paraların kökeni olan kripto yani şifreleme özelliği ise değeri olduğuna inanılan sanal paranın şifrelenmiş bir şekilde muhasebe defterlerine kaydedilmesi ile oluşmaktadır. Dijital olarak saklanabilen ve havale edebilen kripto paralar, karışık şifreleme yöntemleriyle oluştuğu için kripto ismiyle anılmaktadır. Günümüzde neredeyse 5000 kadar altcoin bulunmaktadır. [2]

Altcoin kavramı ise Bitcoin’e alternatif herhangi bir kripto para birimini ifade etmek için kullanılır. Kripto paraların transferi ise genel anahtar anlamına gelen public key ile yapılmaktadır.

Yukarıda da belirtildiği üzere bu sistem, şifreli ve güvenli bir şekilde kripto para transferlerinin yapılmasına imkan sağlamaktadır. Bitcoin ya da altcoin ile yapılan her ilk işlemde, o işleme özel bir anahtar oluşturulur. Onlarca yıldan beri kullanılan para birimlerinin üretimi rezerv ile ilgilidir. Ancak kripto para sisteminin yapısı ise daha karmaşık olup yukarıda da açıklandığı üzere bu birimler, kripto para üreticileri tarafından üretilmektedir.

Örneğin Bitcoin madenciliği, Bitcoin üretim işlemidir. Finansal transferleri sağlayan, yapılan finansal işlemleri onaylayan ve yeni Bitcoin’lerin üretimini sağlayan bir yapıdır.

Bitcoin madenciliği (BTC Mining), Blockchain (Blok Zinciri) denilen yapı ile işler. Zincirde yapılan bütün işlemler kayıt altında tutulur ve Bitcoin madencilerinin çözmeye çalıştıkları problemlerle Bitcoin üretme işlemi gerçekleşir. Ayrıca çözülen şifreli kodlar için madencilere BTC verilir.

Peki gerçekte var olmayan ve üreticileri tarafından sınırsız bir şekilde üretime açık olan kripto paranın denetimi nasıl olur?

Bu konu ile ilgili bazı ülkelerin düzenlemeleri mevcuttur. Nitekim kontrol edilemez ve takip edilemez bir mekanizma olan bu hayali para varlığı ile birçok devlet yakından ilgilenmeye başlamıştır. Şifreleme yöntemi kara para aklama için adeta biçilmiş kaftandır. İlk başta Çin, 2014 yılında kripto para kullanımını yasaklamıştır. [3] Başta Amerika olmak üzere bunun yanı sıra birçok Avrupa ülkesi, bitcoin (BTC) kullanımı ile ilgili vergilendirme işlemleri ve düzenlemeler yapmıştır. [4]

- Birleşik Devletler: Bitcoin gibi birçok kripto parayı para biriminden ziyade mülk olarak tanımlıyor. Kripto para işlemi yapan vatandaşlar, alış ve satış fiyatı arasındaki fark üstünden vergi ödeyebiliyor. [5]

- İngiltere: Bitcoin şu an dikkate alınmıyor. Bankadan gelen son üç aylık raporlarda, Bitcoin açıkça hariç tutuldu. Ancak son günlerde bu hususla ilgili düzenlemeler yapılacağının sinyalleri verildi. [6]

- Fransa: Bitcoin sistemi, özel bir yasa veya yönetmelik ile düzenlenmedi ancak bitcoin, Merkez Bankası tarafından eleştirildi ve Bitcoin kullanıcıları uyarıldı. Ancak Mart 2020’de Bitcoin (BTC), para birimi olarak resmen tanındı. [7]

- Almanya: Bitcoin, yabancı bir para birimi gibi değer görüyor. Ancak herhangi bir kanun ya da yasal bir düzenleme bulunmuyor. Ancak Alman federal meclisi Bundestag'dan geçen yasaya göre bankaların Bitcoin (BTC) ve diğer kripto paraların satışı ve saklaması için destek başlatması bekleniyor. [8]

- Yunanistan: Ülkede Bitcoin kullanımı yapılsa da hükümet, şimdilik bu para birimini görmezden geliyor. Ancak halk nezdinde oluşan ilgi sebebiyle Bitcoin ATM’leri kurulması gündemde yer alıyor. [9]

- Danimarka: Danimarka'nın Finanstilsynet (finansal Denetim Otoritesi), Bitcoin'i bir para birimi olarak reddeden ve Bitcoin kullanımını düzenlemeyeceğini belirten bir bildiri yayınladı. Ancak geçtiğimiz günlerde Bitcoin Vergisi için düzenlemeye gidildi ve vergilendirme yapıldı. [10]

- Rusya: Şu anda Rusya’da Bitcoin kullanımını özel olarak düzenleyen hiçbir yasal işlem yok; ancak bir Rus hukuk firması, Rus rublesinin Rusya’da yasaya göre özel bir ödeme aracı olduğu göz önüne alındığında bir şeyler satın almak için kullanmanın yasadışı olabileceğini düşünüyor. Ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ülkedeki kripto para birimlerine etkili bir şekilde yasal statü sağlayan kripto para tasarısı “On Digital Assets”ı imzaladığı bildirildi. [11]

- Hindistan: Yasada henüz açık bir düzenleme yok, ancak bankalar; halkı Bitcoin ile ilgili "siber güvenlik saldırıları ve kara para aklama riskleri" konusunda uyardı. Son günlerde Hindistan; kripto para birimlerini yasaklayan, ülkede ticaret yapan veya hatta bu tür dijital varlıkları elinde tutan herkese para cezası veren bir yasa önerecek. [12]

- Hong Kong: Resmi bir düzenleme şimdilik yok, ancak Hazine Sekreteri mevcut yasaların dolandırıcılık veya kara para aklama için kullanılmasını yasakladığını söyledi. [13]

- Güney Kore: Şimdilik herhangi bir yasal düzenleme mevcut değil. Güney Kore'nin finansal makamları gelecek yıldan itibaren kripto para birimi ticaretine gelir vergisi uygulamak için harekete geçiyor [14]

- Singapur: Singapur Merkez Bankası, kripto para birimlerinin altının bir değer deposu olarak yerini alabileceğini söyledi. [15]

- Avustralya: Avustralya Vergi Ofisi (ATO), konu ile ilgili Bitcoin’in “para veya yabancı bir para birimi olmadığını” savunmuştu ve Bitcoin’i GST’ye de (Goods and Services Tax – Varlıklar ve Hizmetler Vergisi) tâbi tutarak vergilendirme gerçekleştirdi. [16]

- Belçika: Hükümet, Bitcoin ve sanal para kullanımına ilişkin herhangi bir düzenleme yapmaya tedbirli yaklaşıyor. Maliye Bakanı, Bitcoin sistemi ile ilgili hükümet müdahalesinin şu anda gerekli görünmediğini belirtti. Ancak vergi daireleri bitcoin piyasası üzerinde denetim yapmak istiyor. [17]

- Avrupa Bankacılık Otoritesi: Bitcoin’e yönelik herhangi bir düzenleme yapılmadığı için tüketicilerin korunmadığını ve paralarını kaybetme riski altında olduğunu ve tüketicilerin sanal para birimleri kullanırken vergilerden hala sorumlu olabileceğini belirtmiştir.

- Brezilya: Ekim 2013'te Bitcoin ve elektronik para birimleri için bir yasa çıkardı.

Özetle dünyanın çoğu yerinde Bitcoin ve diğer sanal para birimlerine şüpheyle yaklaşılmakta olup bu hususun kanuni olarak düzenlenmesi gerektiği ve devletlerin kontrolü altında olması gerektiğine dair bir görüş birliği bulunmaktadır.

Ülkemizde ise bu konu, 16.04.2021 tarihli ve 31456 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik ile düzenlenmiştir. [18]

Evvelemirde dünya piyasası yönünden önem arz eden bir konunun Yönetmelik ile düzenlenmesi şaşırtıcı bir gelişmedir. Nitekim Hans Kelsen’in Normlar Hiyerarşisi’nde de belirttiği üzere normlar birbiri ile ilişkili olup geçerliliğini bir üst normdan almaktadır. Yönetmelik ile yapılan işbu düzenlemenin geçerliliğini ise Dayanak isimli başlık altında düzenlenen 2. maddeden aldığı anlaşılmaktadır. İşbu maddede: “Bu Yönetmelik, 14/1/1970 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun 4 üncü maddesinin üçüncü fıkrasının (I) numaralı bendinin (f) alt bendi ile dördüncü fıkrası ve 20/6/2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanunun 12 nci maddesinin üçüncü fıkrası ile 18 inci maddesinin altıncı fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır.” denmektedir.

Ancak daha önce var olmayan ve hayatımıza yeni giren bir sistem olan kripto varlıkların, kanuni bir dayanağı olmadan Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ve diğer kanunlardan geçerlilik almak suretiyle yönetmelik ile düzenlenmesi üzücü bir gelişmedir. Öncelikle kripto para ve sanal paralarla ilgili kanuni bir düzenleme yapılarak genel bir kural konulmalı, ilgili kanunlara ekleme yapılarak bu husus yasal bir zemine oturtulmalı, bunun akabinde detaylar ise yönetmelik ile düzenlenmelidir. Mezkur yönetmeliğin içeriği irdelendiğinde ise; 3/(1) maddesinde: “Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder.” denmek suretiyle kripto paranın tanımı yapılmıştır.

Aynı maddenin devam fıkralarında: “(2) Kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaz. (3) Kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz.” denilmek suretiyle kripto varlıklar ile ödeme yapılamayacağı hususu düzenlenmiştir. Ödeme Hizmetlerinin Sunulmasında ve Elektronik Para İhracında Kripto Varlıkların Kullanılmaması başlıklı 4. maddede: “(1) Ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz. (2) Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez.” denmektedir.

Mezkur yönetmelik irdelendiğinde kripto para kullanımının yasak olmadığı ancak kripto varlıklar ile doğrudan ya da dolaylı bir şekilde ödeme yapılamayacağı düzenlenmiştir. Nitekim dünya piyasasına yeni giren bu varlıklar ile ilgili tedbir alınması gayet yerinde bir karardır. Ancak mezkur hükümler, maalesef kripto varlıkların Türk Hukuku açısından arz ettiği değeri açıklamamaktadır.

Yukarıda da izah edildiği üzere kripto varlıklar; kanuni bir çerçevede detaylandırılarak açıklanmalı, dünya ile eşdeğer bir şekilde bu paralar ile ödeme yapılıp yapılmayacağı, menkul bir kıymet sayılıp sayılmayacağı belirtilmek suretiyle İcra-İflas Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu açısından ne şekilde hükme esas alınacağının yasal dayanağı oluşturulmalıdır.

Bilindiği üzere İcra-İflas Kanunu’nda bulunan Alacaklar ve üçüncü şahıs elinde haczedilen mallar hakkında başlıklı 89. maddesinde: “Hamiline ait olmıyan veya cirosu kabil bir senetle müstenit bulunmıyan alacak veya sair bir talep hakkı veya borçlunun üçüncü şahıs elindeki taşınır bir malı haczedilirse icra memuru; borçlu olan hakiki veya hükmi şahsa bundan böyle borcunu ancak icra dairesine ödiyebileceğini ve takip borçlusuna yapılan ödemenin muteber olmadığını veya malı elinde bulunduran üçüncü şahsa bundan böyle taşınır malı ancak icra dairesine teslim edebileceğini, malı takip borçlusuna vermemesini, aksi takdirde malın bedelini icra dairesine ödemek zorunda kalacağını bildirir (Haciz ihbarnamesi).Bu haciz ihbarnamesinde, ayrıca 2, 3 ve 4 üncü fıkra hükümleri de üçüncü şahsa bildirilir.” denmektedir. [19]

Uygulama nezdinde ise; bankaların, kripto para hesaplarına ilişkin 89/1 haczi olarak bilinen ve yukarıda yer alan maddeye binaen haciz yapılmasını istemeye başladığı görülmektedir. Şüphesiz ki kripto para ya da sanal para olarak isimlendireceğimiz bu sistem, hayatımıza daha da artan bir nüfuzla etki edecek olup işbu hususun kanuni bir düzenleme ile yasal sınırlarının çizilmesi gerekmektedir.

Geçtiğimiz günlerde İstanbul’da yer alan İcra Hukuk Mahkemesi’nin kararında: “Kripto paraların emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği, dolayısıyla haczedilebileceği anlaşıldığından..” denmek suretiyle ülkemizde ilk defa kripto paraların haczedilebileceği kararı verilmiştir. [20]

SONUÇ

Yukarıda yer alan mahkeme kararı ve İcra İflas Kanunu ve Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik bir bütün olarak irdelendiğinde; kripto para kullanmanın şimdilik ülkemizde yasak olmadığı, her ne kadar ödeme aracı olarak kullanılamayacağı belirtilse de emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilerek bir çeşit dijital döviz ve sanal para olarak nitelendirilebilmesi hasebiyle haczedilebileceği anlaşılmaktadır.

KAYNAKÇA:

1. Andy Greenberg (20 Nisan 2011). "Crypto Currency". Forbes.com

2. https://www.statista.com/statistics/863917/number-crypto-coins-tokens/

3. The Big Picture Behind the News of China's Bitcoin Bans". Bitcoin Magazine

4. https://www.forbes.com/sites/kashmirhill/2014/01/31/bitcoins-legality-around-the-world/?sh=4d0eac433ccd

5. https://www.bankrate.com/investing/long-term-capital-gains-tax/

6. https://www.gov.uk/government/news/ambitious-plans-to-boost-uk-fintech-and-financial-services-set-out-by-chancellor

7. https://www.pymnts.com/blockchain/bitcoin/2020/french-court-says-bitcoin-is-money/

8. https://www.handelsblatt.com/finanzen/maerkte/devisen-rohstoffe/kryptowaehrungen-neues-geldwaeschegesetz-banken-duerfen-bitcoin-verwahren/25276392.html?ticket=ST-2465245-qVUjpV9LVw9tcMAwe7E6-ap2

9. https://www.atmmarketplace.com/news/greece-concerned-over-bitcoin-atms/

10. https://news.bloombergtax.com/daily-tax-report/denmarks-tax-agency-collected-5-million-from-crypto-investors

11. https://gowlingwlg.com/en/insights-resources/articles/2020/a-new-russian-digital-assets-law/

12. https://www.reuters.com/article/uk-india-cryptocurrency-ban-idUSKBN2B60QP

13. https://forkast.news/cryptocurrency-hong-kongs-regulations-exchanges-investors/

14. http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20210423000286

15. https://www.thenationalnews.com/business/markets/cryptocurrencies-could-replace-gold-as-a-store-of-value-bank-of-singapore-says-1.1152438

16. https://www.aph.gov.au/Parliamentary_Business/Committees/Senate/Economics/Digital_currency/Report

17. https://news.bitcoin.com/belgian-tax-authority-going-crypto-investors/

18. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm

19. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2004.pdf

20. https://www.diken.com.tr/menkul-kiymet-kabul-edildi-turkiyede-kripto-paralara-haciz-yolu-acildi/