Türk cumhuriyetleri ile Türkiye arasındaki hukuki işbirliği, bağımsızlıkların ilan edildiği 1991 yılından bu yana gelişen ve derinleşen bir süreçtir. Bu süreçte Türkiye, Türk cumhuriyetlerine hukuk alanında akademik işbirliği, öğrenci değişimi, burs imkanı, teknik destek ve danışmanlık sağlamıştır. Ayrıca, Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasında ikili ve çok taraflı anlaşmalar imzalanmış ve ortak kurumlar oluşturulmuştur.
Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasındaki hukuki işbirliğinin örnek olarak aşağıdakiler sayılabilir:
Türkiye, Azerbaycan ile 1992 yılında, Kazakistan ile 1993 yılında, Kırgızistan ile 1992 yılında, Türkmenistan ile 1996 yılında, Özbekistan ile 1996 yılında aralarında imzalanan "Hukuki Yardımlaşma Anlaşması" ile ülkeler arasında ceza ve hukuk davalarında hukuki yardımlaşma sağlanmıştır. Ayrıca, aynı ülkelerle "Yargısal İşbirliği Anlaşması" imzalanarak yargısal işbirliğinin kapsamı genişletilmiştir.
Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasında 1992 yılında Ankara'da kurulan Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) çerçevesinde "EİT Hukuki İşler Komitesi" oluşturulmuştur. Bu komite, EİT üyesi ülkeler arasında hukuki işbirliğini geliştirmek için çalışmalar yapmaktadır.
Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasında 1992 yılında Ankara’da kurulan Türk Konseyi (Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi) çerçevesinde “Türk Konseyi Hukuk İşleri Çalışma Grubu” oluşturulmuştur. Bu grup, Türk Konseyi üyesi ülkeler arasında hukuki işbirliğini geliştirmek için çalışmalar yapmaktadır.
Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasında 1996 yılında Bakü’de kurulan TÜRKPA (Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi) çerçevesinde “TÜRKPA Hukuk ve Siyasi İşler Komisyonu” oluşturulmuştur. Bu komisyon, TÜRKPA üyesi ülkeler arasında hukuki ve siyasi işbirliğini geliştirmek için çalışmalar yapmaktadır.
Türkiye ile Türk cumhuriyetleri arasında 2010 yılında İstanbul’da kurulan TÜRKSOY (Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi) çerçevesinde “TÜRKSOY Hukuk Komitesi” oluşturulmuştur. Bu komite, TÜRKSOY üyesi ülkeler arasında kültür ve sanat alanında hukuki işbirliğini geliştirmek için çalışmalar yapmaktadır.
Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi, Türk cumhuriyetleri ile Türkiye arasındaki hukuki işbirliği, çok yönlü ve dinamik bir nitelik taşımaktadır. Bu işbirliği, hem ikili hem de çok taraflı düzeyde yürütülmekte ve hem devletler hem de sivil toplum kuruluşları tarafından desteklenmektedir. Bu işbirliği, aynı zamanda, Türk cumhuriyetleri ile Türkiye arasındaki siyasi, ekonomik, kültürel ve insani ilişkilerin de temelini oluşturmaktadır.
