Evlat edinmeye ilişkin Medeni Kanun’da aranan şartlar kişiler arası evlat edinme ve kurum aracılığıyla evlat edinmede benzerlik gösterir. Evlat edinmeye ilişkin genel şartlar; evlat edinilenin en az bir yıllık bakılmış ve eğitilmiş olması ile evlat edinmenin küçüğün yararına olmasıdır. Diğer aranan şartlar tek başına evlat edinmede veya eşlerin birlikte evlat edinmesi halinde farklılıklar göstermektedir. Daha önceki yazılarımızda Kişiler Arası Evlat Edinme[1] konusu ile Küçüklerin Evlat Edinilmesi İle Ana ve Babanın Rızasının Aranmamasını[2] incelemiştik. Bu yazımızda kurum aracılığıyla evlat edinme süreci hakkında detaylı bilgi verilecektir.
İlgili Mevzuat ve Görevli Kurum
Kurum aracılığıyla evlat edinmeye ilişkin düzenlemeler Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzükte yer almaktadır. Tüzükte mahkemece Sosyal Hizmetler Kanununun 22’inci maddesi uyarınca hakkında korunma kararı alınan veya ailesi tarafından evlat edinilmesine rıza gösterilen küçükler ile evlat edinmesinde hukuki engeli bulunmayan kişiler arasındaki kurum aracılığıyla evlat edinmeye ilişkin hususlar düzenlenmektedir. Aracılık faaliyetlerini yürütmekle görevli kurum Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüdür. Kurum aracılğıyla evlat edinmek isteyenler aşağıda ayrıntılı şekilde anlatılan başvuru sürecini takip ederek evlat edinmek için Kuruma başvuruda bulunmalıdır.
Yurt dışında ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları, kabul eden devletin (evlat edinmek üzere başvuranın ikamet ettiği Devletin) merkezi makamına (evlat edinme konusunda yetkili otoriteye) başvuruda bulunmalıdır. Türkiye’de bir yıldan fazla süreyle oturma izni almış yabancı ülke vatandaşları, merkezi makama gönderilmek üzere bulundukları yerin Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne başvurabilir.
Evlat Edinmeye İlişkin Başvuru Süreci
Evlat edinme başvurusunda bulunabilme hakkı, kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olup evlat edinmek isteyen kişinin bizzat kendisinin veya yetkili yasal temsilcisinin başvuru yapması gerekir. Evlat edinme davasında olduğu gibi evlat edinme başvurusunda da vekilin genel vekaletnamesi yeterli olmayıp özel yetki aranır. “Evlat edinme başvurusu, evlat edinenin vekili eliyle yapılmıştır. Evlat edinme münhasıran şahsa bağlı haklardan olup, müteveffa tarafından verilen vekaletnamede vekile bu hususta açık bir yetki verilmemiştir. Vekaletnamesinde "evlat edinme" hususunda yetkisi bulunmayan vekilin müvekkili adına genel dava vekaletnamesiyle yaptığı evlat edinme başvurusu, sonradan evlat edinen tarafından icazet verilmedikçe sonuç doğurmaz…” (YARGITAY 2. HD 17/03/2004 tarihli E. 2004/2243 K. 2004/3324 sayılı kararı). “… evlat edinme işlemleri şahsa bağlı haklardan ise de bu hak evlenme gibi bizzat kullanılması gereken mutlak şahsa bağlı haklardan değildir (YARGITAY 2. HD 19/6/1998 tarihli E. 1998/6444 K: 1998/7815 sayılı kararı).
Evlat edinmek isteyenler yerleşim yerindeki Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne randevu alarak şahsen ve dilekçe ile başvuru yapabilir. Eşler evlat edinmek istiyorsa başvuruda her ikisinin de birlikte bulunması gerekir.
Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte evlat edinmeye ilişkin başvuru yapma imkanı kolaylaştırılmıştır. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü'ne gitmeden e-devlet üzerinden gerçekleştirilebilmektedir. Evlat edinmek için yasal şartları taşıyanlar e-devlet üzerinden Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın “Evlat Edinme Hizmeti” uygulamasından gerekli kimlik ve adres bilgilerini doldurarak evlat edinmeye ilişkin başvuru yapabilirler.
Evlat edinme başvurusundan sonra evlat edinilecek küçüklerin özellikleri ile evlat edinmenin sosyal ve hukuki sonuçları hakkında sosyal çalışmacı tarafından evlat edineceklere bilgi verilir ve ilk görüşme formu doldurulur.
Başvuruda bulunanlardan evlat edinmek için gerekli olan belgeleri tamamlaması için iki ay süre verilir. Bu belgeler; nüfus kayıt örneği, sabıka ve arşiv kaydı, gelir durumunu ve sosyal güvenlik durumunu gösterir belgeler, ikametgah, öğrenim durumunu gösteren belgeyle birlikte ayrıntılı sağlık kurulu raporu ve yabancı ülke vatandaşları için oturma izin belgesidir. Bu belgelerin tamamlanması ile birlikte küçüğün yerleştirilmesine ilişkin sıraya girilir. Başvuru sahiplerinin belgeleri teslimini takip eden altı ay içinde yerleşim yerinde sosyal hizmetler personeli tarafından ziyarette bulunulur ve sosyal inceleme başlatılır. En az beş görüşme yapılarak bu görüşmelerin sonuçları değerlendirilerek kapsamlı bir sosyal inceleme raporu hazırlanır. Rapor sonucunda evlat edinme başvurusu uygun bulunanlara yazılı bildirimde bulunulur.
Geçiçi Bakım Sözleşmesinin İmzalanması
Evlat edinilecek küçüğün evlat edinme başvurusu kabul edilen kişilerin yanına yerleştirilmesinden önce imzalanan sözleşmeye geçici bakım sözleşmesi denir. Bu sözleşmenin imzalanmasından itibaren evlat edinilecek küçük, en az bir yıl süreyle bakım ve eğitimi için uygun görülen kişi veya eşlerin yanına yerleştirilir.
Evlat edinecek kişilerin yanına yerleştirilen küçük, evlat edinecek kişi veya eşlerin küçüğü eğitme yeteneği, aile ilişkileri, sağlığı, küçükle olan ilişkilerindeki gelişmeler ile sosyal ve ekonomik koşullardaki değişimleri yönünden sosyal çalışmacılarca izlenir ve izleme sonuçları üçer aylık dönemler şeklinde rapora bağlanır. Bir yıllık izleme süresi sonunda sosyal inceleme raporu hazırlanır.
Evlat Edinmeye İlişkin Mahkeme Süreci
Sosyal inceleme raporuna göre evlat edinme talepleri uygun görülenlere, sonuç ve evlat edinme kararı alınması için mahkemeye başvurmaları gerektiği hususu İl Müdürlüğünce yazılı olarak evlat edinene bildirilir. Sosyal inceleme raporuna göre evlat edinmeleri uygun görülmeyenlerin talepleri reddedilir. Ret kararı aleyhine yazılı bildirimden itibaren 15 gün içinde itiraz edilmesi gerekir. Bu itiraza ilişkin bir ay için kesin karar verilir.
Geçerli bir mazeret olmaksızın evlat edinme kararı alınması için iki ay içinde mahkemeye başvuru yapılmaması halinde İl Müdürlüğü küçüğün geri alınmasına karar verir. Evlat edinmeye ilişkin mahkeme başvurusunun olumsuz sonuçlanmaması ve ilgili sürelerin daha iyi takip edilebilmesi için bu konuda tecrübeli bir avukat aracılığıyla mahkeme sürecinin yürütülmesi büyük önem arz etmektedir. Söz konusu dava Aile Mahkemesinde görülür. Aile Mahkemesinin bulunmadığı yerlerde Asliye Hukuk Mahkemesine başvurulur. Evlat edinenin veya birlikte evlat edinme söz konusu ise eşlerden birinin oturma yerindeki mahkeme yetkilidir.
Yargıtay kararlarında hasımsız olarak olarak açılan evlat edinme davalarının reddedildiği görülmektedir. Ergin olan kişinin evlat edinilmesi söz konusu ise ona karşı husmet yöneltilerek taraf teşkili sağlanmalı (YARGITAY 2. HD 23/3/2009 2008/18825 2009/5221) değilse anne-baba veya vasisi davalı olarak gösterilmelidir.
Kurum aracılığıyla evlat edinmeye ilişkin mahkeme başvurusunun ardından küçüğe kayyum atanması için sosyal hizmet görevlisine mahkeme tarafında verilen dosya numarasının bildirilmesi gerekir. Çocuğu temsilen kayyum duruşmaya gelinceye kadar mahkemece tanıkların dinlenilmesine geçilmez. Kayyum duruşmaya gelmeden evlat edinmeye ilişkin karar verilmeyecektir.
Dava dilekçesinde tanık isimleri ile adres bilgilerinin yazılması, küçüğe evlat edinen tarafından verilmek istenen ismin belirtilmesi önem arzetmektedir. Kurum tarafından evlat edinecek kişilere teslimden önce açılan evlat edinmeye rıza vermeye ilişkin mahkeme kararının evlat edinme davasında sunulması gerekir.
Evlâtlık ilişkisinin kaldırılması
Türk Medenî Kanununun 317’nci maddesine göre, kanuni sebep bulunmaksızın rıza alınmamışsa, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde zedelenmeyecekse, rızası alınması gereken kişiler, hâkimden evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler. Bu talebin küçüğün menfaatini ağır biçimde zedeleyip zedelemeyeceğine ilişkin olarak Kurum tarafından hazırlanan sosyal inceleme raporu ve diğer belgelerden oluşan dosya ilgili mahkemeye sunulur. Küçüğün ayırt etme gücüne sahip olması halinde, kendisiyle yapılan görüşmeye ilişkin rapor da mahkemeye iletilir.
Türk Medenî Kanununun 318 inci maddesine göre, evlât edinme esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili, evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir.
Ankara Barosu
Av. Halil İbrahim ÇİÇEK
Stj. Av. Ali TUNCER
------------------------------
[1] https://www.hukukihaber.net/kisiler-arasi-evlat-edinme-makale,5512.html
[2] https://www.hukukihaber.net/kucuklerin-evlat-edinilmesi-ile-ana-ve-babanin-rizasinin-aranmamasi-karari-makale,6599.html
