KORONAVİRÜS SÜRECİNİN İNŞAAT HUKUKUNA ETKİSİ

Çin’den başlayıp bütün dünyaya yayılan koronavirüs, ülkemizde de birçok sektörün oldukça ağır mali ve hukuki yükümlülükler ile karşı karşıya gelmesine neden oldu.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün pandemi (salgın hastalık) ilan etmesinin ardından hem uluslararası alanda uçuşların durdurulması hem de sosyal mesafenin korunmasının güç olduğu şantiye gibi alanlarda çalışmaların durdurulması ya da yavaşlatılması nedeniyle inşaat sektöründe hem malzeme temini hem de faaliyetlerin durma noktasına gelmesi gibi sorunlar yaşanmaya başlandı.

Bu durum, hem iş sahibi hem de yüklenici bakımından oldukça önemli bir sorun teşkil etmekte. Ancak inşaatın sözleşmede belirtilen sürede tamamlanamayacağının anlaşılması halinde iş sahibinin TBK m. 473/1 hükmüne dayanarak sözleşmeden dönebilmesi[1] ya da gecikilen süre için ceza koşulu talep etmesi gibi birçok sorunla karşı karşıya kalma tehlikesi olan yüklenicinin hukuki sorumluluğu çok daha fazla.

İnşaat sözleşmelerinde iş sahibine göre en azından sayıca çok daha fazla yükümlülüğü olan yüklenicinin üstlendiği işte uzman olduğu kabul edilmektedir[2]. İnşaatın tarafların sözleşmede kararlaştırdığı tarihte, eksiksiz ya da ayıpsız olarak tamamlanmasını tehlikeye düşüren ciddi bir durumun ortaya çıkması halinde, yüklenicinin dürüstlük kuralı ve TBK m. 472/3 hükmü uyarınca iş sahibine derhal bildirimde bulunması gerekmektedir[3].

Yüklenicinin bildirimde bulunma yükümlülüğü dürüstlük kuralının bir gereğidir ve yüklenicinin özen ve sadakat borcunun somut bir görünümü niteliğindedir. [4]. Zira inşaat sözleşmesi ile yüklenici, inşa işini yapma borcunun üstlenilmesine ek olarak işi yaparken özen gösterme borcunu da yüklenmektedir[5].

Kural olarak, yüklenicinin bildirim yükümlülüğü hem inşaatın gereği gibi ifasını tehlikeye düşüren hallerden haberdar olduğu hem de bu durumu bilmediği ancak bilmesi gerektiği hallerde bulunmaktadır[6].

Yüklenicinin alt yüklenicisinin ya da TBK m. 116 anlamında yardımcı kişilerinin olması durumunda[7], bu kişiler ifayı tehlikeye düşüren durumlardan haberdar ise yüklenicinin de haberdar olduğu, en azından haberdar olması gerektiği kabul edilmektedir[8].

Dolayısıyla, koronavirüs nedeniyle lojistik vb. alanlarda yaşanan sorunlar malzeme temin edilememesi ya da malzemelerin geç temin edilmesine bağlı olarak zarar görmesi nedeniyle yükleniciyi olumsuz olarak etkiliyorsa, sosyal mesafenin korunabilmesi için inşaat alanında aynı anda çalışan işçi sayısını azaltması gerekiyorsa yüklenicinin iş sahibine derhal bildirimde bulunması gerekmektedir. Nitekim kanunda, bildirimin yapılacağı zaman 3 gün içinde vb. nesnel şekilde sınırlandırılmamış ancak yüklenicinin ifayı tehlikeye düşürecek durumu öğrenmesinden itibaren “hemen” bildirim yapması öngörülmüştür[9].

Uygulamada sıklıkla görüldüğü üzere, yüklenicinin tacir sıfatını taşıması halinde, TTK m. 18/2 uyarınca basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi gerekmekte[10] ve gerekli tedbirleri alması gerekmektedir.

TBK’da bildirimin yapılması için şekil şartı öngörülmediğinden, yazılı ya da sözlü şekilde bildirim yapılması mümkündür[11]. Taraflar, sözleşme ile yapılacak olan bildirimler bakımından şekil şartı kararlaştırsa dahi bu TBK m. 17 anlamında geçerlilik şartı değildir. Ancak ispat kolaylığı bakımından bildirimin yazılı şekilde özellikle de noter vasıtasıyla yapılmasında fayda vardır. Koronavirüs süreci nedeniyle bazı günlerde sokağa çıkma yasağı olması veya noter gibi kalabalık olması muhtemel bir yere gitmenin tercih edilmemesi halinde yüklenicinin teknolojik imkanları kullanarak -taraflar tacir olsa dahi[12]- e-mail yoluyla bildirimde bulunması mümkündür[13]. Yüklenici bildirim yapıldığını tanık ile de ispat edebilecektir[14]. Ancak, bildirimin içeriği ve amacı açıkça belirtilmeli, muhatap iş sahibince anlaşılabilir nitelikte olmalıdır.

Bildirim, iş sahibine yöneltilmelidir. Ayrıca, iş sahibinin yetkili temsilcilerine yapılacak bildirim de geçerlidir. Temsilcinin, bildirimi iş sahibine iletmediği ya da ciddiye almadığının anlaşıldığı durumlarda ekstra ve makul olmayan bir masraf gerektirmiyorsa ayrıca iş sahibine de bildirim yapılmalıdır[15]. İş sahibinin yetkili olmayan yardımcısına bildirim yapılması halinde TBK m. 46-47’de düzenlenen yetkisiz temsil[16] hükümleri uygulama alanı bulacaktır. Dolayısıyla, iş sahibinin yetkili olmayan yardımcısına yapılan bildirim kural olarak geçerli değildir. Doktrinde, temsil etkisi olmayan ifa yardımcısının bildirimi iş sahibine iletmesi halinde de bildirimin geçerli olacağı kabul edilmektedir[17].

Bildirim yükümlülüğü, yalnızca ifayı tehlikeyi düşüren durumlar bakımından değil aynı zamanda inşaatın zamanında ve ayıpsız olarak tamamlanıp teslim edilmesi için gereken masrafların artması halinde de yerine getirilmelidir. Zira, böyle bir durumda yaklaşık bedelin aşılması ve sözleşmenin değişen koşullara uyarlanması hususları tartışma alanı bulacaktır. Bu nedenle, bildirim iş sahibinin -varsa- gereken düzenlemeleri yapmasına izin verecek nitelikte olmalıdır.

Yüklenicinin bildirim yükümlülüğünün ihlali, inşaatın zamanında ya da ayıpsız olarak teslimini tehlikeye düşürecek durumun varlığını iş sahibine bildirmemesi ya da zamanında bildirmemesi şeklinde ortaya çıkabilir[18].

Bildirim yükümlülüğünü zamanında ya da hiç yerine getirmeyen yüklenici, inşaatın zamanında tamamlanamaması ve ayıplı olmasından sorumlu olacaktır[19]. Bu durumda yüklenicinin tazmin yükümlülüğünün kapsamı belirlenirken, TBK m. 472 uyarınca bildirim yükümlülüğünü yerine getrmiş olsaydı iş sahibinin olacağı durum ile hâlihazırdaki durumu arasındaki fark esas alınmalıdır.

İnşaatın meydana getirilmesi, yükleniciden kaynaklanmayan, bir diğer ifadeyle iş sahibinden, iş sahibinin riziko alanından ya da mücbir sebepten kaynaklanan bir sebeple gecikirse yüklenici süre uzatım talebinde bulunabilecektir. Ancak, inşaatın zamanında ya da gereği gibi ifa edilmesi tehlikesinin olduğunu iş sahibine bildirmeyen yüklenici, süre uzatımı talep edebilmek hakkını kaybetmektedir.

KAYNAKÇA

Akkanat H./ Çekin M. S, 2017. Taşeronun Hukuki Durumu, İnşaat Hukuku ve Uygulaması, 1. Baskı, İstanbul 2017, s. 45-61.

Akkaş, A. H., İş Sahibinin İfa Zamanından Önce Sözleşmeden Dönme Hakkı (TBK md. 473/I), Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 1, s. 253-269.

Akyol, Ş., 2009. Türk Medeni Hukukunda Yetkisiz Temsil, 1. Baskı. İstanbul.

Altaş, H., 2002. Eserin Teslimden Önce Telef Olması (BK m. 368). 1. Baskı, Ankara

Aral, F./Ayrancı, H., 2019. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 12. Baskı, Ankara.

Atamulu, İ., 2014, Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesinin Müteahhidin Temerrüdü Sebebiyle Sona Ermesi, Ankara.

Avcı, A., 2015. Türk Borçlar Kanununda Yüklenicinin Sadakat ve Özen Borcu, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 119, s. 365-394.

Baygın, C., 1999. Türk Hukukuna Göre İstisna Sözleşmesinde Ücret ve Tabi Olduğu Hükümler, 11. Baskı, İstanbul.

Büyükay, Y., 2014. Eser sözleşmesi, Ankara, 2. Baskı.

Dirikkan, H., 2002. Tacirler Arası İhbar ve İhtarlar, Dokuz Eylül Ünivrsitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, s. 40.

Eren, F., 1996. İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin Borçları Ve Bu Borçların Yerine Getirilmemesinin Sonuçları, İnşaat Sözleşmeleri (Yönetici-İşletmeci-mühendis ve Hukukçular için ortak seminer), Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayını, s. 49-103.Eren F., 2017. Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara.

Ergezen M., 2007. İstisna Sözleşmesinde Tarafların Sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkı, Ankara. Şenocak Z., 2002, Eser Sözleşmesinde Ayıbın Giderilmesini İsteme Hakkı, Ankara.

Erman H., 2010, Arsa Payı İnşaat Sözleşmesi, 3. Baskı, İstanbul.

Gauch, P./Carron, B., 1999. Le contrat d’entreprise.

Gökyayla, K. E., 2002., Eser Sözleşmesinde Müteahhidin Sadakat ve Özen Borcu, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Kemal Oğuzman’a Armağan, Y. 1, S. 1, s. 789.

Güleç, Ş., 2009, Eser Sözleşmesinde Beklenilmeyen Haller Nedeniyle Feshi. Ankara.

Gümüşsoy Karakurt, G., 2017. Eser sözleşmesinde yüklenicinin borca aykırılığının önceden belli olması, 1. Baskı, İstanbul.

Gündoğdu, F., 2014. Eser Sözleşmesinde İş Sahibinin Vadeden Önce İşi Başkasına Yaptırma Hakkı (TBK m. 473 f.2), 1. Baskı, İstanbul.

İpek, E., 2007. Eser Sözleşmesinde Müteahhidin Özen Borcu, İstanbul Barosu Dergisi, C. 81, S. 2, s. 542.

Kurt, L. M., 2011. Eser Sözleşmelerinde Süre Uzatımı, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 27, S. 1, s. 197.

Seçer, Ö., 2016. İnşaat Sözleşmesinde Yüklenicinin Bildirim Borcu, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Özer Seliçi’nin Anısına Armağan, C. 11, S. 145-146, s. 727-754.

Seliçi Ö., 1978. İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin Sorumluluğu, İstanbul.

Şahin, T., 2012. Eser Sözleşmesinde Yüklenicinin Eseri Teslim Borcunu İfade Temerrüdü, 1. Baskı, Ankara.

Tunç, A., 2016., İş Sahibinin İfa Zamanından Önce Sözleşmeden Dönme Hakkı (TBK md. 473/I), Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 1., s. 253-269

Uçar, A., 2003, İstisna Sözleşmesinde Müteahhidin Ayıba Karşı Tekeffül Borcu, 1. Baskı, Ankara.

Ürem, M., 2017. Yüklenicinin İşe Zamanında Başlama ve İşi Gecikmeksizin Yürütme Borcuna Aykırılığın Sonuçları (TBK m. 473/1), 1. Baskı, İstanbul.

Yavuz ,C., 2019. Borçlar Hukuku Dersleri Özel Hükümler, 16. Baskı, İstanbul.

Yüce, M. B., 2015. Alacaklı ve Borçlu Açısından İfa Zamanı.(İfa Zamanı), İstanbul.

Yücel, Ö., 2008, Borçlar Kanunu 358/I.Hükmüne Göre Yüklenicinin İşe Zamanında Başlama ve İşi Sürdürme Borcu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 3, s. 779-790.