İDDİANAMEDE BİR OLAYIN AÇIKLANMASI SIRASINDA BİR BAŞKA OLAYDAN SÖZ EDİLMESİ

Uygulamada bazen iddianame metninde bir olay anlatılırken bu olayla ilgili başka bir olaydan bahsedilmesi halinde metinde geçen diğer olayla ilgili kamu davasının açılmış sayılıp sayılmayacağı hususu tartışmalara neden olmaktadır.

Bu sorunun giderilmesi açısından iddianame metninde yer verilen olayların nasıl anlatılması gerektiği sorusunun cevaplandırılması gerekmektedir.

Ceza yargılaması ve ceza davası kavramları

Ceza yargılaması için kamu davasının açılması gerekir. Yani bir kişi hakkında bir iddianame düzenlenmelidir. Başka bir söylemle, mahkemelerce bir yargılama faaliyetinin yapılabilmesi ve hüküm kurulabilmesi için yargılamaya konu edilecek eylemle ilgili yöntemine uygun olarak açılmış bir ceza davasının varlığı şarttır.

5271 sayılı CMK m. 170/1 hükmüne göre; ceza davası, dava açan belge niteliğindeki icra ceza mahkemesine verilen şikâyet dilekçesi, son soruşturmanın açılması kararı gibi istisnai hükümler dışında kural olarak Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenecek bir iddianame ile açılmaktadır.

Yani ceza davasının varlığı için iddianame düzenlenmesi gerekmektedir.

İddianame anlatımı nasıl olmalıdır?

İddianame anlatımında iki hususa dikkat etmek gerekir:[1]

1) İddianamede, yüklenen suçu oluşturan olaylar, mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanmalıdır.

2) İddianame metninde yüklenen suçu oluşturan olaylar ve suçun delilleriyle ilgisi bulunmayan bilgilere yer verilmemelidir.[2]

İddianamede mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği, yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri mevcut delillerle ilişkilendirilerek yüklenen suçu oluşturan olaylar gösterilmelidir.[3]

CMK m. 225’e göre; hüküm ancak iddianamede unsurları gösterilen suça ilişkin fiil ve faili hakkında kurulmalıdır.

Cumhuriyet savcısı soruşturma evresinde elde ettiği kanıtlardan ulaştığı sonuca göre iddianameyi düzenler ve bu şekilde CMK m. 225/1 hükmü gereğince kovuşturma aşamasının sınırlarını tayin eder.[4]

Bu bakımdan iddianamede yüklenen suçun unsurlarını oluşturan fiil/fiillerin nelerden ibaret olduğunun hiçbir duraksamaya yer bırakmayacak biçimde açıklanması zorunludur.

Burada önemli olan sanığın, iddianameden üzerine atılı suçun ne olduğunu hiçbir kuşkuya yer vermeyecek şekilde anlaması ve buna göre savunmasını yapabilmesidir. Burada ayrıca sanığın ileri sürülen iddialara karşı lehine olan kanıtlarını da sunabilmesi gerekmektedir.[5]

Bu nedenle İddianamede, sanığa isnat edilen ve suç sayılan maddi fiiller açıkça göstermelidir. İddianamede hukuki nitelendirmesi yapılan eylemin yasada karşılığı olan suç ve cezası hakkında bilgiler de bulunmalıdır.[6]

Bu yüzden, bir olayın açıklanması sırasında başka bir olaydan söz edilmesinin o olay hakkında dava açıldığını göstermeyecektir. Burada dava konusu yapılacak eylemin iddianamede bağımsız olarak anlatılması ve sevk maddesinin belirtilmesi gerekecektir.[7]

Yargılamanın ve hükmün kapsamı

İddianame ile birlikte ceza davası açılmış olacaktır. Bu aşamada karşımıza iki temel kural çıkmaktadır. Mahkemeler bu iki temel kuralla bağlıdır. Bu kurallar şunlardır (CMK m. 225)

1) Hüküm, ancak iddianamede unsurları gösterilen suça ilişkin fiil ve faili hakkında verilir.

2) Mahkeme, fiilin nitelendirilmesinde iddia ve savunmalarla bağlı değildir.

CMK m. 225 hükmü uyarınca hangi fail ve eylemi ile ilgili kamu davası açılmış ise, ancak o fail ve eylemle ilgili yargılama faaliyeti icra edilip hüküm verilmelidir.

Kovuşturma aşamasının sınırları

Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresinde topladığı delillerden ulaştığı sonuca göre iddianameyi hazırlar. Yani iddianame hazırlamakla görevli iddia makamını Cumhuriyet savcısı temsil eder. Düzenlenen iddianame ile CMK m. 225/1 gereğince kovuşturma evresinin sınırları tespit edilir.

Bu yüzden iddianame çok açık ve anlaşılabilir düzeyde olmalıdır. İddianamede bir kişiye yüklenen suçun unsurlarını oluşturan eylemler çok açık bir şekilde anlatılmalıdır. Bu konuda herhangi bir şekilde duraksamaya yol açabilecek tarzda açıklama yapılmamalıdır.

İddianamede açıklanan ve suç oluşturduğu iddia olunan eylemin dışına çıkılması mümkün değildir. İddianamede açıklanmayan, davaya konu edilmeyen eylem veya olaydan dolayı yargılama yapılması ve açılmayan davadan hüküm kurulması hukuka aykırı olacaktır.

Bir olayın açıklanması sırasında bir başka olaydan söz edilmesi

Yargıtay, bir olayın açıklanması sırasında bir başka olaydan söz edilmesi, o olay hakkında dava açıldığını göstermeyeceğini, iddianamede dava konusu yapılan eylemin bir başka olaya dayalı olmadan, bağımsız olarak açıklanması gerektiğini bazı kararlarında ifade etmektedir.[8]

Burada önemli olan husus şudur: Sanık, İddianameden üzerine atılı suçun ne olduğunu hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde anlamalı, buna göre savunmasını yapabilmeli ve delillerini buna göre sunabilmelidir.

Sonuç hükmün sınırı

Hâkim, ancak hakkında dava açılmış bir fiil ve kişi ile ilgili yargılama yapabilir. Yani ceza davasına konu edilen somut uyuşmazlık hakkında hüküm kurabilir.[9]

Sanığa isnat edilen suça ilişkin eylemin açık ve bağımsız bir şekilde gösterilmesi zorunluluğu

Bir olayın açıklanması sırasında başka bir hadiseden söz edilmesinin o hadise hakkında da dava açıldığını göstermez. Bu nedenle iddianamede dava konusu yapılan fiilin açıklıkla ve bağımsız olarak gösterilmesi gerekir.

Mahkemeler iddianamede belirtilen olay ile bağlıdır. Bu yüzden davasız yargılama olmaz ilkesi uyarınca da açılmayan bir davadan dolayı hüküm kurulamaz. Bu kuralın aksine yapılacak bir uygulama, hangi eylemden dolayı dava açıldığı ve hangi iddiaya karşı savunma yapılacağı hususunda karışıklığa neden olacaktır.

Suçun niteliğinin değişmesi

Suçun niteliğinin değişmesi durumunda CMK m. 226/1 hükmü uygulanmalıdır.[10] Suçun niteliği değişmemişse ek savunma hakkı verilerek hüküm kurulamaz.

Örneğin; iddianamede sadece görevi yaptırmamak için direnme suçundan kamu davası açılmıştır. Bununla birlikte hakaret suçundan yöntemine uygun olarak açılmış bir dava bulunmamaktadır. Bu durumda sanığa ek savunma hakkı tanınmak suretiyle bu suçtan da mahkûmiyet hükmü kurulması kanuna aykırı olacaktır.[11]

Uygulama örnekleri

Örneğin; iddianamede suçun adı ve sevk maddesi yazılmıştır, ancak sanığın cinsel eyleminin ne olduğuna ilişkin iddianamede açık bir anlatım yoktur. Yani sanığa yüklenen suçu oluşturan olaylar mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanmamıştır. Örnek olayda sanığın eyleminin somut olayın özelliklerine göre çocuğun basit cinsel istismarı suçunun veya sarkıntılık suretiyle çocuğun basit cinsel istismarı suçunun oluşumuna neden olması mümkündür. Örnek olayımızda açık bir şekilde iddianamede sanık hakkında TCK’nın 103/1. maddesi uyarınca eylem anlatılmamış ise yöntemine göre açılmış bir kamu davasının bulunmadığı ileri sürülebilecektir.[12]

Örneğin; Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen iddianamede eylem, “zorla soyundurduğu ve zorla elleri ile müştekinin göğüslerini okşadığı ve yine zorla cinsel organı ile müştekinin cinsel organına sürttüğü” şeklinde anlatılmıştır.

İddianame içeriğinde vücuda organ veya sair bir cisim sokma suretiyle nitelikli cinsel saldırı suçunu oluşturabilecek açık bir anlatıma yer verilmemiştir.

Bu örnek olayda sanık hakkında vücuda organ veya sair bir cisim sokma suretiyle nitelikli cinsel saldırı suçundan açılmış bir dava bulunmamaktadır.[13]

Örneğin; iddianame içeriğine göre sanık hakkında kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan dolayı kamu davası açılmamıştır. Bu örnek olayda dava konusu edilen olaylar çocuğun nitelikli cinsel istismarı, tehdit ve şantaj olaylarıdır. Bu olayların açıklanması sırasında kişiyi hürriyetinden yoksun kılma olayından söz edilmesi kamu davası açıldığı anlamına gelmeyecektir.

İddianamede dava konusu yapılan eylem bir başka olaya dayalı olmadan bağımsız olarak açıklanıp belirtilmesi gerekir. Yani hangi eylemden dolayı dava açıldığı ve hangi iddiaya karşı savunma yapılacağı hususunda karışıklığa neden olunmamalıdır.[14]

Örnek olayımızda, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan usulen kamu davasının açılması sağlanmadan ek savunma hakkı verilmekle yetinmek suretiyle mahkûmiyet kararı verilmesi hukuka aykırı olacaktır.[15]

Örneğin; sanık hakkında tefecilik suçundan açılmış bir dava yoktur. Bu durumda bu suçla ilgili suç duyurusunda bulunulması gerekecektir. Suç duyurusu sonrası dava açılması halinde bağlantılı davalar birleştirilmelidir. Bundan sonra sanığın hukuki durumunun tayin ve takdiri gerekecektir. Örnek olayımızda bu işlemler yapılmadan CMK m. 225/1 hükmüne aykırı şekilde iddianame kapsamı dışına çıkılarak her iki suçtan da beraat kararı verilmesi hukuka aykırı olacaktır.[16]