Aileyi ayakta tutan, değerli kılan ve anlamlı hale getiren varlık kadındır. Ailelerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi, yaşam kalitesinin artırılması amacıyla çeşitli düzenlemeler yapılmaktadır.
Uygulamada doğum yapan kadın memurlar, bebekleriyle daha fazla vakit geçirebilmek için ücretsiz izne ayrılmakta ancak bu sürenin yeterli gelmemesi sebebiyle iznin bitimini müteakip 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Ek 43. maddesinde yer alan yarım zamanlı çalışma hakkından istifade etmek için ilgili idareye başvurmakta ancak verilen cevap olumsuz olmaktadır. Ancak kanunen tanınan bu hakkın kullanımını engeller nitelikte verilen ret kararı yazımızda ayrıntısını açıklayacağımız üzere hukuka aykırıdır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 'Doğum sonrası yarım zamanlı çalışma' başlıklı Ek 43. Maddesi ''Doğum yapan memurlar doğum sonrası analık izninin veya 104 üncü maddenin (F) fıkrası uyarınca kullanılan iznin, eşi doğum yapan memurlar ise babalık izninin bitiminden, ilgili mevzuatı uyarınca çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar olan dönemde, ayrıca süt izni verilmeksizin haftalık çalışma saatlerinin normal çalışma süresinin yarısı olarak düzenlenmesini talep edebilirler. Bu kapsamda yarım zamanlı 313 Anayasa Mahkemesinin 7/12/2023 tarihli ve E.:2018/117; K.:2023/212 sayılı Kararı ile bu fıkralar iptal edilmiştir. Kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak on iki ay sonra (4/6/2025) yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmıştır. çalışmaya başlayan memur, aynı çocuk için bir daha bu haktan yararlanmamak kaydıyla başvuru tarihini izleyen ay başından geçerli olmak üzere normal zamanlı çalışmaya dönebilir. Bu fıkra hükmünden yararlanan memura, yarım zamanlı çalışmaya başladığı tarihi izleyen ay başından itibaren, mali haklar ile sosyal yardımlarına ilişkin her bir ödeme unsurunun yarısı esas alınarak ödeme yapılır. Bunların fiili çalışmaya bağlı ödemeleri hakkında ise ilgili mevzuat hükümleri uygulanmaya devam olunur. Derece yükselmesi ile kademe ilerlemesi için aranan süreler açısından bu şekilde çalışılan dönemdeki hizmet süreleri yarım olarak dikkate alınır. Bu kapsamdaki memurun çalışma saatleri ilgili kurum tarafından belirlenir. Bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan eşin münferit olarak evlat edinmesi hâlinde memur olan eşleri de istekleri üzerine çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten veya 104 üncü maddenin (A) fıkrası uyarınca sekiz haftalık izin verilmesi ya da aynı maddenin (F) fıkrası uyarınca izin kullanılması hâlinde bu izinlerin bitiminden itibaren bu fıkra hükümlerinden yararlanır. Yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir. '' hükmünü haizdir.
Doğum yapan memurun kuruma başvurusu genellikle ''henüz bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esaslara ilişkin belirleme yapılmadığı gerekçesiyle'' ret edilmektedir. Kanunen kendisine tanınan bu hakkı kullanan memurun başvurusu, bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esasların henüz belirlenmemiş olması ret gerekçesi olarak kabul edilemez. Zira açıkça kanunla tanınmış hak söz konusu olup, henüz bir düzenleme yapılmamış olması hakkın kullanımına engel teşkil etmemektedir.
İlgili düzenlemede, yarı zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanının yetkili olduğu ve bu kapsamda bir düzenleme bulunmadığından bahisle yapılan başvuru reddedilmiş ise de, doğum yapan ve memur olarak görev yapmakta olan davacının, kendisine kanunen tanınan bu hakkı kullanmasının önünde herhangi bir engel bulunmadığı, kanunen aranan koşulların sağlandığı, haktan yararlandırılma hususunda Cumhurbaşkanlığınca henüz bir düzenleme yapılmamış olması, açıkça Kanunla tanınmış hakkın kullanılmasına engel olamayacağından. (İzmir Bölge İdare Mahkemesi 5. İdari Dava Dairesi 2023 tarihli karar)
Ayrıca kanun metni ile haktan yararlanabileceklerin değil, yararlanamayacak olanların Cumhurbaşkanınca belirleneceği açıkça ifade edildiğinden ana kural memurların bu haktan yararlanmalarıdır. Bu haktan yararlanamayacak memurlar istisnai olarak Cumhurbaşkanınca belirlenecektir.
Her ne kadar ilgili hükümde yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanının yetkili olduğu ve bu kapsamda henüz bir düzenleme yapılmadığı gerekçesiyle yapılan başvuru reddedilmiş ise de, doğum yapan ve memur olarak görev yapmakta olan davacının kendisine kanunen tanınan bu hakkı kullanmasının önünde yasal bir engel bulunmadığı, kanunen aranan koşulların sağlandığı, haktan yararlandırılma hususunda Cumhurbaşkanı tarafından henüz bir düzenleme yapılmamış olmasının açıkça kanunla tanınmış hakkın kullanılmasına engel olamayacağı gibi söz konusu düzenlemenin ne zaman yapılacağı hususunda herhangi bir sürenin de belirlenmediği göz önünde bulundurulduğunda, hakkın belirlilik ilkesine aykırı olarak kısıtlanarak yarım zamanlı çalışma istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı. (Samsun Bölge İdare Mahkemesi 4. İdari Dava Dairesi 2023 tarihli karar)
Cumhurbaşkanına verilmiş yetki olmasın rağmen maddenin yasaya eklenmesi üzerinden uzunca bir süre geçmesine karşın henüz bir düzenleme yapılmamış olması ve bunun ret gerekçesi olarak ileri sürülmesi hakkın belirliliği ilkesine de aykırılık teşkil etmektedir.
Çalışma süresindeki azalmaya bağlı olarak, mali haklarda da azalma olmakta, ödeme unsurunun yarısı esas alınarak ödemeler yapılmaktadır.
Özetlemek gerekirse bu haktan yararlandırılmaya ilişkin usul ve esaslara yönelik olarak henüz bir düzenleme yapılmamış olması açıkça kanunla tanınmış hakkın kullanılmasına engel teşkil edemez. Doğum yapan memurun kendisine kanunen tanınan hakkı kullanmasının önünde yasal bir engel bulunmadığından idarenin verdiği ret kararına karşı iptal davası açılarak bu haktan yararlanılması mümkündür.
