25 Ağustos 2017 tarihinde çıkarılan 694 sayılı Kanun Hükmünde Kararname[1] şimdiye kadar çıkarılmış bulunan diğer KHK’lerden farklılık gösterdi. Bunun en temel sebebi kuşkusuz 694 sayılı KHK’nin Türk hukukunun temel mevzuatları niteliği taşıyan pek çok kanunda değişiklik getirmiş olmasıdır. Konumuz itibariyle Ceza Muhakemesi Kanununda yapılan ve soruşturma evresinin kapsamı bakımından önemli bir yenilik olarak görünen değişikliklerden söz etmek gerekmektedir.
Özelikle 15 Temmuz Darbe girişimi ve daha sonrasında ortaya çıkan yargılamalar birçok bakımdan soruşturma ve kovuşturma organlarına büyük zorluklar yaşatmaya devam ediyor. Bu noktada özellikle Cumhuriyet Savcılıklarını en çok uğraştıran hususlardan biri de asılsız ihbarlar olarak göze çarpıyor. Mevcut CMK uygulaması altında ihbara konu basit şüphe altındaki her kişiye ‘şüpheli” sıfatının verilmesinin özellikle basın aracılığıyla kişi hak ve özgürlükleri temelinde yarattığı gelişmeler 694 sayılı KHK m.145 ile CMK’nin ilgili 158. Maddesinde düzenleme yapılmasının asıl sebebi olarak göze çarpıyor.
Ceza Muhakemesi Kanununun “İhbar ve Şikayet” başlıklı 158. Maddesinin değişiklikten sonraki hali aşağıdaki şekildedir:[2]
İhbar ve şikâyet (Madde 158)
“ (1) Suça ilişkin ihbar veya şikâyet, Cumhuriyet Başsavcılığına veya kolluk makamlarına yapılabilir.
(2) Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan ihbar veya şikâyet, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(3) Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında Türkiye'nin elçilik ve konsolosluklarına da ihbar veya şikâyette bulunulabilir.
(4) Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılan ihbar veya şikâyet, gecikmeksizin ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(5) İhbar veya şikâyet yazılı veya tutanağa geçirilmek üzere sözlü olarak yapılabilir.
(6) (Ek: 15/8/2017-KHK-694/145 md.) İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı 173 üncü maddedeki usule göre itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir.
(7) Yürütülen soruşturma sonucunda kovuşturma evresine geçildikten sonra suçun şikâyete bağlı olduğunun anlaşılması halinde; mağdur açıkça şikâyetten vazgeçmediği takdirde, yargılamaya devam olunur.”
Yeni düzenlemeyle birlikte ceza hukuku bakımından şikayet edilen her kişiye şüpheli sıfatı verilmeyecek ve yapılacak değerlendirmeler sonucunda soyut, asılsız veya dayanaktan yoksun kabul edilen bu tür ihbar ve şikayetler özel bir kayıt altında tutulacaktır. Hedeflenen bu özel kayıt sistemi sayesinde şikayete konu kişinin kimlik bilgilerinin üçüncü kişilerle öğrenilmesinin önünde geçilerek, soruşturma evresinin temel prensiplerinden olan gizliliğin de gerçekleştirilmesi sağlanabilecektir. Yeni düzenleme AİHM içtihatlarında da sıkça yer bulan ve temeli masumiyet karinesine dayanan şüphelinin lekelenmeme hakkının soruşturma evresi açısından gerçekleşmesine de hizmet edebilecektir.
Yapılan değişiklikle soruşturma açılmasına gerek görülmeyen ihbar ve şikayetler bakımından daha önce Ceza Muhakemesi Kanunu'nda yer almayan bir karar türü olarak "Soruşturmaya Yer Olmadığı" kararı verilebilmesine imkan tanımış bulunmaktadır. İhbar sahibinin bu karar üzerine itiraz etmesi halinde soruşturma yapılmasına ilişkin ikinci bir değerlendirme yapılacak ve yargılama faaliyeti buna göre devam edecektir.
Düzenlemenin bir diğer etkisini de devam eden soruşturmalar bakımından göstereceği söylenebilir zira her soruşturmanın beraberinde getirdiği yargısal faaliyet de göz önünde bulundurulduğunda yargının özellikle savcılıklar özelinde iş yükünün hafifletilmesine de katkıda bulunacaktır.
Masumiyet Karinesi gerek Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında gerekse de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde güvence altına alınmış temel bir insan hakkıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ve Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu hak ihlali kararlarının önemli bir kısmını da masumiyet karinesi temelinde kişinin soruşturma ve kovuşturma evreleri sırasında lekelenmeme hakkı oluşturmaktadır. Özellikle suç şüphesi altındaki kişinin ifadesinin alınması ve bunun basına yansıması kişinin daha sonrasında toplum nezdinde hemen bir suçlu gibi algılanmasına ve kişisel yaşantısına önemli zararlar verebilmektedir. Esasında temelde soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcılıklarının çeşitli önlemler almak yoluyla buna önem göstermesi ve toplumun da bu konuda bilinçlendirilmesi hakkın özünün gerçekleştirilmesi bakımından önem taşımaktadır.
Ceza Muhakemesi Hukukunda CMK 172’de düzenlenen “Kovuşturmaya Yer Olmadığı” Kararı ya da halk arasında “Takipsizlik” kararı esasen Cumhuriyet Savcılığı tarafından yürütülen bir soruşturma çerçevesinde şüpheli hakkında yeterli şüphe oluşturacak delilin elde edilemediği takdirde verilen bir karar türüdür. Bu karar soruşturma işlemlerinin sona erdirildiği anlamını taşımaktadır. 694 sayılı KHK ile hukukumuza dahil olan “Soruşturma Yapılmasına Yer Olmadığı” Kararı ise ihbar ve şikayeti alan soruşturma makamının henüz soruşturma işlemleri (ifade alma vs.) başlamadan yapacağı bir ön değerlendirme neticesinde soruşturma işlemlerini başlatmamak noktasında verebileceği bir karardır. Bu noktada bu yeni karar türünün ceza muhakemesindeki etkileri uygulamalar sayesinde görülecektir.
FATİH ÖZDEMİR
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KAMU HUKUKU YÜKSEK LİSANS ÖĞRENCİSİ
Özelikle 15 Temmuz Darbe girişimi ve daha sonrasında ortaya çıkan yargılamalar birçok bakımdan soruşturma ve kovuşturma organlarına büyük zorluklar yaşatmaya devam ediyor. Bu noktada özellikle Cumhuriyet Savcılıklarını en çok uğraştıran hususlardan biri de asılsız ihbarlar olarak göze çarpıyor. Mevcut CMK uygulaması altında ihbara konu basit şüphe altındaki her kişiye ‘şüpheli” sıfatının verilmesinin özellikle basın aracılığıyla kişi hak ve özgürlükleri temelinde yarattığı gelişmeler 694 sayılı KHK m.145 ile CMK’nin ilgili 158. Maddesinde düzenleme yapılmasının asıl sebebi olarak göze çarpıyor.
Ceza Muhakemesi Kanununun “İhbar ve Şikayet” başlıklı 158. Maddesinin değişiklikten sonraki hali aşağıdaki şekildedir:[2]
İhbar ve şikâyet (Madde 158)
“ (1) Suça ilişkin ihbar veya şikâyet, Cumhuriyet Başsavcılığına veya kolluk makamlarına yapılabilir.
(2) Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan ihbar veya şikâyet, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(3) Yurt dışında işlenip ülkede takibi gereken suçlar hakkında Türkiye'nin elçilik ve konsolosluklarına da ihbar veya şikâyette bulunulabilir.
(4) Bir kamu görevinin yürütülmesiyle bağlantılı olarak işlendiği iddia edilen bir suç nedeniyle, ilgili kurum ve kuruluş idaresine yapılan ihbar veya şikâyet, gecikmeksizin ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
(5) İhbar veya şikâyet yazılı veya tutanağa geçirilmek üzere sözlü olarak yapılabilir.
(6) (Ek: 15/8/2017-KHK-694/145 md.) İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı 173 üncü maddedeki usule göre itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır. Bu fıkra uyarınca yapılan işlemler ve verilen kararlar, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından görülebilir.
(7) Yürütülen soruşturma sonucunda kovuşturma evresine geçildikten sonra suçun şikâyete bağlı olduğunun anlaşılması halinde; mağdur açıkça şikâyetten vazgeçmediği takdirde, yargılamaya devam olunur.”
Yeni düzenlemeyle birlikte ceza hukuku bakımından şikayet edilen her kişiye şüpheli sıfatı verilmeyecek ve yapılacak değerlendirmeler sonucunda soyut, asılsız veya dayanaktan yoksun kabul edilen bu tür ihbar ve şikayetler özel bir kayıt altında tutulacaktır. Hedeflenen bu özel kayıt sistemi sayesinde şikayete konu kişinin kimlik bilgilerinin üçüncü kişilerle öğrenilmesinin önünde geçilerek, soruşturma evresinin temel prensiplerinden olan gizliliğin de gerçekleştirilmesi sağlanabilecektir. Yeni düzenleme AİHM içtihatlarında da sıkça yer bulan ve temeli masumiyet karinesine dayanan şüphelinin lekelenmeme hakkının soruşturma evresi açısından gerçekleşmesine de hizmet edebilecektir.
Yapılan değişiklikle soruşturma açılmasına gerek görülmeyen ihbar ve şikayetler bakımından daha önce Ceza Muhakemesi Kanunu'nda yer almayan bir karar türü olarak "Soruşturmaya Yer Olmadığı" kararı verilebilmesine imkan tanımış bulunmaktadır. İhbar sahibinin bu karar üzerine itiraz etmesi halinde soruşturma yapılmasına ilişkin ikinci bir değerlendirme yapılacak ve yargılama faaliyeti buna göre devam edecektir.
Düzenlemenin bir diğer etkisini de devam eden soruşturmalar bakımından göstereceği söylenebilir zira her soruşturmanın beraberinde getirdiği yargısal faaliyet de göz önünde bulundurulduğunda yargının özellikle savcılıklar özelinde iş yükünün hafifletilmesine de katkıda bulunacaktır.
Masumiyet Karinesi gerek Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında gerekse de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde güvence altına alınmış temel bir insan hakkıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ve Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu hak ihlali kararlarının önemli bir kısmını da masumiyet karinesi temelinde kişinin soruşturma ve kovuşturma evreleri sırasında lekelenmeme hakkı oluşturmaktadır. Özellikle suç şüphesi altındaki kişinin ifadesinin alınması ve bunun basına yansıması kişinin daha sonrasında toplum nezdinde hemen bir suçlu gibi algılanmasına ve kişisel yaşantısına önemli zararlar verebilmektedir. Esasında temelde soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcılıklarının çeşitli önlemler almak yoluyla buna önem göstermesi ve toplumun da bu konuda bilinçlendirilmesi hakkın özünün gerçekleştirilmesi bakımından önem taşımaktadır.
Ceza Muhakemesi Hukukunda CMK 172’de düzenlenen “Kovuşturmaya Yer Olmadığı” Kararı ya da halk arasında “Takipsizlik” kararı esasen Cumhuriyet Savcılığı tarafından yürütülen bir soruşturma çerçevesinde şüpheli hakkında yeterli şüphe oluşturacak delilin elde edilemediği takdirde verilen bir karar türüdür. Bu karar soruşturma işlemlerinin sona erdirildiği anlamını taşımaktadır. 694 sayılı KHK ile hukukumuza dahil olan “Soruşturma Yapılmasına Yer Olmadığı” Kararı ise ihbar ve şikayeti alan soruşturma makamının henüz soruşturma işlemleri (ifade alma vs.) başlamadan yapacağı bir ön değerlendirme neticesinde soruşturma işlemlerini başlatmamak noktasında verebileceği bir karardır. Bu noktada bu yeni karar türünün ceza muhakemesindeki etkileri uygulamalar sayesinde görülecektir.
FATİH ÖZDEMİR
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ KAMU HUKUKU YÜKSEK LİSANS ÖĞRENCİSİ
---------------------------------------------------
[1] Kanun Hükmünde Kararnamenin tamamı için: http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/09/20170903.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/09/20170903.htm
[2] Kanunun tamamı için: http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5271.pdf
[2] Kanunun tamamı için: http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5271.pdf
