Giriş
Türkiye’de erkek çalışanların büyük kısmı, çalışma hayatlarının bir döneminde zorunlu askerlik hizmeti nedeniyle iş hayatına ara vermek zorunda kalmaktadır. Bu durumda en çok merak edilen konular:
- Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?
- İşveren, askerden dönen işçiyi işe almak zorunda mı?
- İşveren sözlü olarak "seni alırım" deyip sonra işe almazsa ne olur?
Bu yazıda, askerlik nedeniyle işten ayrılma durumunun iş hukuku açısından doğurduğu sonuçları, 4857 sayılı İş Kanunu ve 1475 sayılı mülga İş Kanunu’nun 14. maddesi çerçevesinde detaylıca açıklıyoruz.
1. Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi Kıdem Tazminatı Alabilir mi?
Yasal Dayanak:
1475 Sayılı Mülga İş Kanunu'nun 14. Maddesi (Hâlen yürürlükte olan tek maddesi):
“Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla iş sözleşmesini fesheden işçiye, işverence kıdem tazminatı ödenir.”
Yani işçi, sadece askerlik nedeniyle işten ayrıldığını beyan ettiğinde, en az 1 yıl çalışmışsa, kıdem tazminatına hak kazanır.
Bunun için işverenliğe yazılı bir dilekçe verilmesi ve askerlik sevk belgesinin sunulması yeterlidir.
2. İş Sözleşmesi Askerlik Nedeniyle Feshedilir mi, Askıya mı Alınır?
Bu sorunun cevabı, taraflar arasında yapılan iş sözleşmesinde veya işveren beyanlarında “askerlik sonrası işe dönüş” ile ilgili bir hüküm olup olmadığına göre değişir:
-Durum A: İşçi askerlik nedeniyle işten ayrılıyor, taraflar arasında herhangi bir taahhüt yok
Bu durumda iş sözleşmesi feshedilmiş sayılır. İşçi kıdem tazminatına hak kazanır (en az 1 yıl çalışmış olmalı). İşverenin işe alma zorunluluğu yoktur. İşçi, askerlik nedeniyle işten ayrıldığında ihbar süresine uyma zorunluluğu yoktur. İşveren de ihbar tazminatı ödemez. İşçinin askere gitmeden önce kullanmadığı yıllık izinleri varsa, işveren bu izinlerin ücretini işçiye ödemek zorundadır.
İşverene Yazılı Bildirimde Bulunma
İşçi, askerlik nedeniyle işten ayrılacağını işverene yazılı bir fesih dilekçesi ile bildirmelidir.
Dilekçeye askerlik sevk belgesi (celp kâğıdı) eklenmelidir.
Dilekçede kıdem tazminatı talebi açıkça belirtilmelidir.
İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi
İşçi, askerlik nedeniyle iş sözleşmesini tek taraflı olarak feshetmiş olur.
- Durum B: İş sözleşmesinde askerlik sonrası işe dönüşe dair yazılı taahhüt var
Bu durumda sözleşme feshedilmez, sadece askıya alınır. Yani iş ilişkisi sürer. Bu nedenle:
- İşçi kıdem tazminatı alamaz (çünkü ortada fesih yoktur).
- Askerlik sonrası işe dönüş talep eden işçiyi işveren işe almak zorundadır.
- İşe alınmazsa bu durum işverenin haksız feshi olur. İşçi kıdem ve ihbar tazminatlarını talep edebilir.
3. Sözlü Taahhüt Geçerli mi?
İşverenin, işçiye sözlü olarak “askerlikten sonra seni işe alırım” demesi:
- Hukuken bağlayıcı bir sözleşme sayılmaz,
- Ancak ispatlanabiliyorsa (yazışmalar, tanıklar, mesajlar) geçerli delil olabilir,
- İşçi, bu sözlü beyana güvenip kıdem tazminatını talep etmemişse, sonradan bu hakkı talep edebilir.
4. İşveren Askere Giden İşçiyi Geri Almıyorsa Ne Olur?
Önemli durum:
İş sözleşmesi askıya alınmışsa ve işçi terhis olduktan sonra makul süre içinde (genellikle 2 ay ) işbaşı talebinde bulunmuşsa ama işveren işe almazsa:
- Bu bir işveren feshidir
- Ve çoğu durumda bu haksız fesih sayılır
Bu durumda işçinin hakları:
- Kıdem tazminatı
- İhbar tazminatı
- Şartlar uygunsa işe iade davası (özellikle 30’dan fazla işçi varsa ve 6 ay kıdem şartı sağlanıyorsa)
- Boşta geçen süre ücreti ve 4 aylık ücret (işe iade davası kazanılırsa)
5. Askere Gidip Gelen İşçi İşe Dönmek İstiyor Ama Alınmıyor: Ne Yapmalı?
Adım Adım Yapılması Gerekenler:
1. Terhis olduktan sonra işverene yazılı başvuru yapılmalı (e-posta, noter, WhatsApp gibi ispatlanabilir yollarla)
2. İşveren işe almazsa, bu durum fiilen fesih anlamına gelir
3. İşçi, arabuluculuğa başvurmalı
4. Anlaşma sağlanmazsa iş mahkemesinde dava açılmalı (kıdem + ihbar tazminatı için)
5. Yazılı veya tanıklarla sözlü taahhüt ispatlanabiliyorsa ayrıca tazminat davası da mümkündür
6. Zamanaşımı Süresi
- Kıdem ve ihbar tazminatı alacakları için 5 yıllık zamanaşımı süresi vardır.
- Süre, iş sözleşmesinin sona erdiği (veya işe alınma talebinin reddedildiği) tarihten itibaren başlar.
Sonuç: Haklarınızı Bilmiyorsanız Kaybedersiniz
Askerlik, anayasal bir görevdir ve işçiler bu görev nedeniyle mağdur edilmemelidir. İşverenin yazılı veya sözlü taahhüdü, bazı durumlarda işçiye yeniden işe girme ya da tazminat hakkı doğurabilir. Ancak işçinin bu hakları kullanabilmesi için zamanında ve doğru hukuki adımları atması gerekir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2013/7911 E. 2015/25 K.
“…Somut olayda davacı, dava dilekçesinde, iş sözleşmesini askerlik sebebiyle feshettiğini iddia ederek ihbar tazminatının ödetilmesini istemiştir.
Mahkemece, ihbar tazminatı isteği kabul edilmiştir.
Belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı sebeple dahi fesheden taraf, ihbar tazminatı isteyemez.
Mahkemece, iş sözleşmesini askerlik sebebiyle kendisi fesheden davacının ihbar tazminatı talebinin reddi yerine kabulü hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir...”
