Bir uçağın kokpitinde, pilotun en çok baktığı göstergelerden biri Vertical Speed Indicator (VSI)’dır. Bu küçük cihaz, uçağın dakikada kaç feet yükseldiğini ya da alçaldığını gösterir. Ama tecrübeli pilot bilir ki : Motor güçlü olsa bile burnu fazla kaldırırsan hava direnci artar, hız düşer ve uçak “stall” olur — yani havada tutunamaz.
Ekonominin, ticaretin ve girişimciliğin de gökyüzünde aynı göstergesi vardır. Kimi girişimciler, yükselmek için bilgi, emek ve sabır motorunu kullanır. Kimileri ise “vertical embesil”dir yani yasal sınırları, ahlaki pusulayı, etik değerleri, yerçekimi kadar değişmez kuralları hiçe sayar. Bunlar, hırsızlıkla, dolandırıcılıkla, sahtecilikle, kaçakçılıkla, rüşvetle, ihaleye fesat karıştırmakla, yolsuzlukla, bir suç örgütünün rüzgarına kapılarak yükselmeye çalışanlardır.
Gerçekte yükselmezler; sadece burnunu aşırı kaldırmış, hız kaybı yaşayan bir uçağın anlık tırmanışı gibidirler. Göstergeyi okumazlar. Rakamlar yükseliyor gibi görünür ama sistem titremeye başlar. Çünkü bu tür yükselişler, yerçekimini değil, yasayı, ahlakı ve etik değerleri kandırmaya çalışır.
Havacılığın altın kuralı der ki: “Yükselmek istiyorsan önce hızını koru.” Yani akışkanlığını, ivmeni, dengeni koru. Ahlaki ve etik hızın düşerse, ne kadar para kazanırsan kazan, o uçak eninde sonunda burun üstü yere çakılır. Gerçek girişimci, göstergesini okur. Nakit akışı kırmızıya dönmeden, ilişkileri çürütmeden, etik değerleri hiçe saymadan, yasaları delmeden, mevzuata uyarak tırmanır.
Vertical embesil ise sinyalleri görmezden gelir. Yakalanınca “herkes yapıyor”, “şanssızlık”, “iftira” der. Ama kokpitin camından dışarı baktıklarında, bulutların altına çoktan düştüklerini ve aşağıda kendilerini Cumhuriyet Savcıları’nın beklediğini görürler. Gerçek yükseliş, kanunla mevzuatla kavga ederek, onları delmeye, bypass etmeye çalışarak değil, onlarla uyum içinde uçarak mümkündür. Uçak gökyüzünü, insan da onurunu kaybetmeden hareket ettiği sürece yükselebilir. Ahlak ve etik değerler irtifa göstergesidir ve irtifa kaybı genellikle bir yasa ihlaliyle değil, bir vicdan ve etik değer ihlaliyle başlar.
Son olarak size bir de Vertical Hız Sözlüğü hazırladım;
· Stall:Hız kaybı nedeniyle kontrolü yitirme.
Ticarette karşılığı: Yolsuzlukta yakalanmak, sistemin durması.
· Kırmızı Bant:
Kritik irtifa altı. Ticarette karşılığı: Ceza davası, kamuoyu baskısı, itibar çöküşü.
· Turbulans:
Ani hava sarsıntısı. Ticarette karşılığı: Soruşturma baskısı, vergi incelemesi, medya skandalı.
· Trim Ayarı:
Uçağı dengeye getiren ince ayar. Ticarette karşılığı: Gider kontrolü, etik denge, yönetimsel düzenleme.
· Acil İniş:
· Uçağı kurtarmak için kontrollü düşüş. Ticarette karşılığı: Zarar kabulü, yeniden yapılanma, yüzleşme.
· Kara Kutu:
Her şeyi kaydeden son tanık. Ticarette karşılığı: Banka kayıtları, yazışmalar, belgeler. Hiçbir şey gerçekten silinmez.
İyi Uçuşlar
Av. Arb. Abdullah YILMAZ
