Yasal düzenleme gereği, 213 sayılı VUK’nun 30. maddesi hükmü gereği, “verginin resen tarhı ve nedenleri” 9 bent halinde bir bir sıralanmıştır.[1]
213 sayılı VUK md. 31 hükmü gereği takdir kararlarının neler içereceği konusu madde hükmünde düzenlenmiştir.
Yasal düzenleme gereği takdir kararlarında, takdir komisyonunca belli edilen matrah ve matrah kısmı takdir kararına bağlanmaktadır. Takdir komisyonu kararlarında mutlak surette komisyon başkan ve üyelerinin imzaları yer almalıdır. Ayrıca, takdir kararlarında; kararın sıra numarası, karar tarihi, matrah takdir edilen mükellefin soyadı-adı, tüzel kişilerde unvanı, mükellefin açık adresi, takdirin ilgili bulunduğu vergi dairesi, takdirin ilgili bulunduğu vergilendirme dönemi, takdir edilen matrah ve nihayet takdir komisyonu kararının gerekçesi (müstenidatı) ve takdir edilen matrah hakkında kısa izahat bulunmalıdır.
Diğer taraftan, yasanın 32. maddesinde “takdir kararlarının vergi dairesine tevdii”, 33. maddesinde ise “resen tarhta mahsup hükmü” ve 34. madde de ise “ikmalen ve resen tarh edilen vergilerle ilgili ihbarname” ilkesinden söz edilmektedir.
Aynı şekilde, yasanın 35. maddesi hükmünde ise ihbarnamelerin içeriklerinden söz edilmektedir. 12 madde halinde düzenlenen ihbarname içeriği konusunda, takdir komisyonun kararı üzerine tarh edilen vergilerde kararın ve resen takdiri gerektiren “inceleme raporunun” birer sureti ihbarnameye iliştirilmelidir.[2]
Çalışmamızın ana başlığı “takdir komisyonu kararlarının hukukiliği sorunu” ile ilgili olduğundan dolayı esasen burada takdir komisyonu kararları tarafından takdir edilen matrahlarla ilgili yapılan tarhiyatların burada vergi hukukuna uyarlı olup olmadığı konusu tartışmaya açılacaktır.
Uygulamada takdir komisyonu kararları, vergi dairelerinden bağımsız bir birim olarak ayrı bir kurumda yani takdir komisyonlarında istenilen matrah takdirleri yapılagelmektedir. Bazı vergi dairelerinde ise müstakil takdir komisyonları bulunmayıp vergi dairesinde kurulan geçici takdir komisyonlarında (gayri muvazzaf) bu matrah takdirleri yapılmaktadır. (VUK md.72).
Bilindiği gibi, takdir komisyonları kendilerine sevk edilen konularla ilgili matrah takdiri yaparak takdir ettikleri bu matrahları yeniden istenilen makamlara yollamaktadırlar. Esasen takdir komisyonlarının ve üyelerinin kendilerinden istenilen matrah takdirleri ile ilgili ayrıntılı araştırma yapma ve hatta “vergi incelemesi” yapma yetkileri bulunmaktadır.[3]
Uygulamada vergi daireleri beyannamelerini vermeyen mükelleflerle ilgili olarak veya diğer nedenlerle eksik beyanda bulunan mükelleflerle ilgili olarak 213 sayılı VUK md.30/1. hükmü gereği takdir komisyonuna matrah takdiri için dosyayı sevk etmektedirler. Esasen vergi daireleri, önce mükelleften beyannamenin verilip verilmediği konusunda mükelleften “beyanname soru yazısı” ile bu durumu sorması ve alacağı cevaba göre hareket etmesi gerekir. Son zamanlarda beyana çağrı mektupları mükelleflere tebliğ edilmeden olay doğrudan takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Bu işlem yanlış olup, başından sonuna kadar yapılan bir dizi hataların oluşumuna zemin hazırlamaktadır.
Takdir komisyonlarına iştirak eden üyeler takdir edilen matrah ile ilgili hiçbir fikir beyan etmeden idare tarafından hazırlanan kararları sadece imza atmakla yetinmektedirler. [4]
Takdir komisyonları matrah takdiri sırasında mükelleflerin defter, kayıt, belge vs. incelemek ve bunlara göre matrah takdir etmeleri gerekir. Mükelleflerin defter ve belgelerinin incelenmesinden sonra gerekirse mükellefin beyan ve ifadelerine de ayrıca başvurmalıdır. Bilhassa KDV ile ilgili yapılacak matrah takdirlerinde mükelleflerin alış, gider, maliyet ve satış faturalarının incelenmesi zorunludur. Bunlar yapılmadan hiçbir şekilde KDV gibi bir verginin takdiri yapılamaz.
Sonuç olarak, KDV olsun, BSMV olsun, sigorta muameleleri vergisi olsun, damga vergisi olsun bu tip vergilerin mutlak surette mükelleflerin beyanları, yevmiye defteri, büyük defter, alış faturaları, satış faturaları, recistro defteri, poliçeler ve diğer resmi defter ve belgelerin incelenerek karar verilmesi gerekir.
Diğer taraftan, takdir komisyonlarına iştirak edecek başkan dahil ve üyelerin muhasebe ve vergi mevzuatına yeterince hakim olmaları ve işin önemine göre konuya vakıf kişilerin iştirak etmesi zorunludur. Takdir edilen kararlarla ilgili olarak kararın gerekçesi yeterince açık, somut ve doyurucu gerekçelerle dolu olması gerekir. Eğer olayda takdiri gerektirir bir durum, sebep yok ise komisyon vergi dairesine durum izah eden gerekçeli bir yazı ile dosyayı iade etme yetkisine de sahiptir. Uygulamada böyle bir dosyanın iade edildiği görülmemiştir. Yine, yaşanan bir başka uygulama hatası ise şudur: komisyon matrah takdiri sırasında takdir edilen hasılat ile ilgili maliyet veya girdi unsurları dikkate alınmadan hatalı matrah takdirleri yapılmaktadır.[5]
---------------------------------------------------
[1] Bkz. VUK GT 62, 72, 143, 149, 238, 280
[2] Dnş. 3. D., 20.04.2007 gün ve E:2007/2202-K:2007/1260 sayılı karar: “Mükellef işlemlerinin kayıt ve belge düzenine aykırı olduğu ve düzenlenen satış faturalarının emtia teslimine dayanmadığı yönünde somut bir tespit bulunmadan komisyon geliri elde edildiği varsayımıyla yapılan tarhiyatın hukuka uygun bulunmadığı”.
[3] Bkz. 213 sayılı VUK md.74, 75 ve VUK md. 134. DVDDK kararı: 8/12/2006 gün ve E.2006/307-K:2006/336 sayılı kararlarında: “takdir komisyonunda yapılan takdirin hasılat değil, matrah takdiri olması ve matrah takdirinin, mükellefin ilgili vergilendirme dönemindeki tüm hasılat ve giderleri dikkate alınarak yapılması” gerektiği vurgulanmıştır.
[4] 213 sayılı VUK md.73, GVK GT 48, 62.
[5] Dnş. 3. D., 30.11.1995 gün ve E:1995/61-K:1995/4005 sayılı karar: “takdir komisyonun resen matrah takdirine ilişkin kararında takdirin dayanağının gösterilmesi gerektiği, hangi somut verilere dayanılarak matrah takdirinde bulunulduğu açıklanmayan karar dayanılarak resen vergi tarh olunmayacağı”.
213 sayılı VUK md. 31 hükmü gereği takdir kararlarının neler içereceği konusu madde hükmünde düzenlenmiştir.
Yasal düzenleme gereği takdir kararlarında, takdir komisyonunca belli edilen matrah ve matrah kısmı takdir kararına bağlanmaktadır. Takdir komisyonu kararlarında mutlak surette komisyon başkan ve üyelerinin imzaları yer almalıdır. Ayrıca, takdir kararlarında; kararın sıra numarası, karar tarihi, matrah takdir edilen mükellefin soyadı-adı, tüzel kişilerde unvanı, mükellefin açık adresi, takdirin ilgili bulunduğu vergi dairesi, takdirin ilgili bulunduğu vergilendirme dönemi, takdir edilen matrah ve nihayet takdir komisyonu kararının gerekçesi (müstenidatı) ve takdir edilen matrah hakkında kısa izahat bulunmalıdır.
Diğer taraftan, yasanın 32. maddesinde “takdir kararlarının vergi dairesine tevdii”, 33. maddesinde ise “resen tarhta mahsup hükmü” ve 34. madde de ise “ikmalen ve resen tarh edilen vergilerle ilgili ihbarname” ilkesinden söz edilmektedir.
Aynı şekilde, yasanın 35. maddesi hükmünde ise ihbarnamelerin içeriklerinden söz edilmektedir. 12 madde halinde düzenlenen ihbarname içeriği konusunda, takdir komisyonun kararı üzerine tarh edilen vergilerde kararın ve resen takdiri gerektiren “inceleme raporunun” birer sureti ihbarnameye iliştirilmelidir.[2]
Çalışmamızın ana başlığı “takdir komisyonu kararlarının hukukiliği sorunu” ile ilgili olduğundan dolayı esasen burada takdir komisyonu kararları tarafından takdir edilen matrahlarla ilgili yapılan tarhiyatların burada vergi hukukuna uyarlı olup olmadığı konusu tartışmaya açılacaktır.
Uygulamada takdir komisyonu kararları, vergi dairelerinden bağımsız bir birim olarak ayrı bir kurumda yani takdir komisyonlarında istenilen matrah takdirleri yapılagelmektedir. Bazı vergi dairelerinde ise müstakil takdir komisyonları bulunmayıp vergi dairesinde kurulan geçici takdir komisyonlarında (gayri muvazzaf) bu matrah takdirleri yapılmaktadır. (VUK md.72).
Bilindiği gibi, takdir komisyonları kendilerine sevk edilen konularla ilgili matrah takdiri yaparak takdir ettikleri bu matrahları yeniden istenilen makamlara yollamaktadırlar. Esasen takdir komisyonlarının ve üyelerinin kendilerinden istenilen matrah takdirleri ile ilgili ayrıntılı araştırma yapma ve hatta “vergi incelemesi” yapma yetkileri bulunmaktadır.[3]
Uygulamada vergi daireleri beyannamelerini vermeyen mükelleflerle ilgili olarak veya diğer nedenlerle eksik beyanda bulunan mükelleflerle ilgili olarak 213 sayılı VUK md.30/1. hükmü gereği takdir komisyonuna matrah takdiri için dosyayı sevk etmektedirler. Esasen vergi daireleri, önce mükelleften beyannamenin verilip verilmediği konusunda mükelleften “beyanname soru yazısı” ile bu durumu sorması ve alacağı cevaba göre hareket etmesi gerekir. Son zamanlarda beyana çağrı mektupları mükelleflere tebliğ edilmeden olay doğrudan takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Bu işlem yanlış olup, başından sonuna kadar yapılan bir dizi hataların oluşumuna zemin hazırlamaktadır.
Takdir komisyonlarına iştirak eden üyeler takdir edilen matrah ile ilgili hiçbir fikir beyan etmeden idare tarafından hazırlanan kararları sadece imza atmakla yetinmektedirler. [4]
Takdir komisyonları matrah takdiri sırasında mükelleflerin defter, kayıt, belge vs. incelemek ve bunlara göre matrah takdir etmeleri gerekir. Mükelleflerin defter ve belgelerinin incelenmesinden sonra gerekirse mükellefin beyan ve ifadelerine de ayrıca başvurmalıdır. Bilhassa KDV ile ilgili yapılacak matrah takdirlerinde mükelleflerin alış, gider, maliyet ve satış faturalarının incelenmesi zorunludur. Bunlar yapılmadan hiçbir şekilde KDV gibi bir verginin takdiri yapılamaz.
Sonuç olarak, KDV olsun, BSMV olsun, sigorta muameleleri vergisi olsun, damga vergisi olsun bu tip vergilerin mutlak surette mükelleflerin beyanları, yevmiye defteri, büyük defter, alış faturaları, satış faturaları, recistro defteri, poliçeler ve diğer resmi defter ve belgelerin incelenerek karar verilmesi gerekir.
Diğer taraftan, takdir komisyonlarına iştirak edecek başkan dahil ve üyelerin muhasebe ve vergi mevzuatına yeterince hakim olmaları ve işin önemine göre konuya vakıf kişilerin iştirak etmesi zorunludur. Takdir edilen kararlarla ilgili olarak kararın gerekçesi yeterince açık, somut ve doyurucu gerekçelerle dolu olması gerekir. Eğer olayda takdiri gerektirir bir durum, sebep yok ise komisyon vergi dairesine durum izah eden gerekçeli bir yazı ile dosyayı iade etme yetkisine de sahiptir. Uygulamada böyle bir dosyanın iade edildiği görülmemiştir. Yine, yaşanan bir başka uygulama hatası ise şudur: komisyon matrah takdiri sırasında takdir edilen hasılat ile ilgili maliyet veya girdi unsurları dikkate alınmadan hatalı matrah takdirleri yapılmaktadır.[5]
---------------------------------------------------
[1] Bkz. VUK GT 62, 72, 143, 149, 238, 280
[2] Dnş. 3. D., 20.04.2007 gün ve E:2007/2202-K:2007/1260 sayılı karar: “Mükellef işlemlerinin kayıt ve belge düzenine aykırı olduğu ve düzenlenen satış faturalarının emtia teslimine dayanmadığı yönünde somut bir tespit bulunmadan komisyon geliri elde edildiği varsayımıyla yapılan tarhiyatın hukuka uygun bulunmadığı”.
[3] Bkz. 213 sayılı VUK md.74, 75 ve VUK md. 134. DVDDK kararı: 8/12/2006 gün ve E.2006/307-K:2006/336 sayılı kararlarında: “takdir komisyonunda yapılan takdirin hasılat değil, matrah takdiri olması ve matrah takdirinin, mükellefin ilgili vergilendirme dönemindeki tüm hasılat ve giderleri dikkate alınarak yapılması” gerektiği vurgulanmıştır.
[4] 213 sayılı VUK md.73, GVK GT 48, 62.
[5] Dnş. 3. D., 30.11.1995 gün ve E:1995/61-K:1995/4005 sayılı karar: “takdir komisyonun resen matrah takdirine ilişkin kararında takdirin dayanağının gösterilmesi gerektiği, hangi somut verilere dayanılarak matrah takdirinde bulunulduğu açıklanmayan karar dayanılarak resen vergi tarh olunmayacağı”.
