I-GİRİŞ
Vergi incelemeleri ile ilgili 213 sayılı VUK’nun 139. Maddesinde yapılan yeni düzenleme ile beraber incelemenin yapılacağı yer konusunda önemli bir değişiklik yapılmıştır. Buna göre, vergi inceleme süreçlerine ilişkin 7338 sayılı Kanunla getirilen ve 01.07.2022 tarihinde yürürlüğe girecek olan Vergi Usul Kanununun 139. maddesinde yer alan “İncelemenin Yapılacağı Yer” ve 140. maddesindeki “ İncelemede Uyulacak Esaslar” başlığı altında yapılan değişikliklere yer verilmiştir. (Bkz: R.G: 26.10.2021 gün ve 31640 sayılı)
II- 7338 SAYILI YASA İLE YAPILAN DÜZENLEMELER NELER GETİRİYOR?
Bu yazımızda yapılan yeni düzenlemeler ile ilgili kısa kısa özet bilgilere yer verilecektir.
Vergi Usul Kanununun 139. maddesinde vergi incelemelerinin, esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılacağı, iş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkansız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse incelemenin dairede yapılabileceği belirtilmiştir.
Ancak uygulamada vergi incelemeleri genel itibariyle dairede yapılmakta olup, söz konusu incelemeler hakkında, mükellefler tarafından dava yoluna gidildiğinde özellikle VUK 359 kapsamında adli yargının görev alanına giren davalarda incelemenin neden işyerinde yapılmadığı hususu yargı mercilerince re’sen araştırmaktadır. Bu durum maliye idaresi ile yargı mercileri arasında kanunun farklı yorumlanmasından kaynaklanmakta olup çeşitli ihtilaflara yol açmaktadır. Söz konusu görüş ayrılıklarının ortadan kaldırılmasına ilişkin 26 Ekim 2021 tarih ve 31640 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 7338 sayılı Kanun kapsamında 01/07/2022 tarihinden itibaren incelemenin işyerinde yapılması esasının kaldırılmasıyla birlikte uzun süredir sorunlara yol açan bu görüş farklılığı ortadan kalkacaktır.
14.10.2021 tarihli ve 7338 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu 139. maddesinde değişikliğe gidilmiştir. Temmuz ayının başından itibaren vergi incelemelerinin artık esas itibariyle dairede yapılacağı belirtilmiş ve incelemenin dairede yapılması, incelemeye tabi olanın iş yerinde tespit yapılmasına ve çalışmalarda bulunulmasına engel olmayacağına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.
Ayrıca mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması halinde incelemenin iş yerinde de yapılabileceği belirtilmiştir. Ancak kanun maddesinde söz konusu talebin karşılanmasının zorunlu olmadığı, idarenin vergi incelemesinin iş yerinde yapılıp yapılmayacağı hususunda karar vermeye yetkili olduğu görülmektedir.
III- VERGİ İNCELEME SÜRECİNDE HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER NELERDİR?
Yeni getirilen düzenlemeye yer vermeden önce inceleme sürecinin mevcut uygulamada nasıl başladığına ve nasıl devam ettiğine kısaca değinmek faydalı olacaktır;[1]
1. İdare tarafından oluşturulan iş emri incelemeye yetkili olanlara teslim edilir,
2. İncelemeye yetkili olan kişi tarafından, incelemeye tabi olana incelemenin konusu işe başlamadan önce açıklamalar yapılır,
3. İncelemeye yetkili olan kişi tarafından, incelemeye tabi olana vergi incelemesine başlanmasına ilişkin tutanağın düzenlenmesi ve defter belgelerin getirilmesi için mükellefe tebligat yapılır,
4. Daha sonra vergi incelemesine başlanıldığı hususu vergi incelemesine yetkili olan ve incelemeye tabi olan kişi arasında (mükellef, vergi sorumlusu, vekil) bir tutanağa “İncelemeye Başlama Tutanağı” bağlanır. İncelemeye başlama tutanağının bir örneği nezdinde vergi incelemesi yapılana verilir, birer örnek de bağlı olunan birime ve ilgili vergi dairesine yollanır,
5. İncelemeye başlama tutanağını imzalamaya gelmeyen mükelleflere ilişkin tutanaklar ise gıyabında (İncelemeye yetkili olanlar arasında) imzalanarak incelemeye başlanır ve düzenlenen tutanağın mükellef nüshası ile bir örneği mükellefe ulaştırılmak üzere ilgili vergi dairesine, diğer örneği ise ilgili bölüme gönderilir.
6. İncelemeye yetkili olan tarafından İnceleme sürecinde tespit edilen hususlar tutanağa bağlanır ve incelemeye yetkili olan tarafından düzenlenen inceleme raporunun ilgili birime gönderilmesi ile inceleme süreci tamamlanmış olunur.
Yukarıda açıklandığı gibi, esas itibariyle mükellef nezdinde inceleme, incelemeye başlama tutanağının düzenlenmesi ile başlamakta idi. 7338 sayılı Kanunla getirilen ve 01.07.2022 tarihinde yürürlüğe girmiş bulunan bu düzenleme ile Vergi Usul Kanununun 140. maddesinde yer alan 1. bent “İncelemeye tabi olana, vergi incelemesinin konusunu ve incelemeye başlanıldığı hususunu bir yazıyla bildirirler. Ayrıca yazının bir örneğini bağlı olduğu birime ve ilgili vergi dairesine gönderirler.” şeklinde düzenlenmiştir.
IV-SONUÇ VE ÖZET
7338 sayılı Yasa ile yürürlüğe girmiş olan bu düzenleme sonucunda, incelemeye başlama tutanağının artık tarihe karışmış olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. İncelemeye yetkili olan tarafından incelemeye tabi olana, vergi incelemesi konusunun ve incelemeye başlanıldığı hususunun bir yazı ile bildirilmesi vergi incelemesine başlamak için yeterli olacaktır.[2]
Yapılan bu düzenlemelerden sonra vergi müfettişleri kendi bünyelerinde hazırlamış oldukları incelemeye başlama bildirimi ile mükelleflere incelemeye başlanmış olduğunun tebligatı yaparak bu tebligatta şekil olarak bazı değişiklikler yapılmıştır. Tablo halinde inceleme sürecindeki hak ve yükümlülükler ile ilgili bilgilendirme metni ise yazı ekinde mükellefe müfettiş tarafından tebliğ edilmektedir. Buna göre, ilgili tebligatta tablo halinde mükellefin unvanı, vergi hesap no, mükellef adresi, incelemenin konusu, sorgulama no, tabloda yer alan vergi türleri kapsamında hangi incelemelerin yapılacağı (sınırlı mı yoksa tam inceleme mi, inceleme dönemi, vergi türü) belirtilmektedir.
Öte yandan sorgu numarası ile https://mukellefportali.vdk.gov.tr adresinden incelemenin durumu hakkında bilgi alınabileceği vb. hususlara yer verilmiştir. ayrıca, ilgili müfettişin adı, soyadı, adresi, telefon ve faks no ve kep adresi, e-mail adresi de söz konusu yazı üzerinde yer almaktadır. Bu yazının ekinde ise vergi mükelleflerinin vergi incelemesinde hak ve yükümlülükleri 17 madde halinde haklar olarak sıralanmıştır. Diğer yandan 5 madde halinde de vergi mükellefi olarak inceleme sürecindeki yükümlülükler maddelere eklenmiştir.
Buna göre, vergi mükellefi olarak inceleme aşamasında haklar aşağıda olduğu gibi sıralanmıştır.
1. Kimlik İbraz Edilmesini İsteme Hakkı
2. İncelemenin Gerekçesini, Konusunu, Dönemini ve Kapsamını Öğrenme Hakkı
3. Defter ve Belgelerin Kendisinden Yazılı Olarak İstenilmesini Talep Etme Hakkı
4. Defter ve Belgelerini İbraz Etmek İçin Ek Süre Talep Hakkı
5. İş Yerinin Müsait Olması Halinde İncelemenin İş Yerinde Yapılmasını Talep Etme Hakkı
6. İncelemenin İş Yerinde Yapılması Halinde Resmi Çalışma Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını ve İnceleme Kapsamında Alınan Emniyetle İlgili Tedbirlerin İşyerindeki Faaliyetleri Aksatmamasını İsteme Hakkı
7. Fiili Envanterin Yapılmasının Gerektirdiği ve İncelemeyi Yapan Tarafından Tasdik Edilen Giderlerin Hazinece Kendisine Ödenmesini Talep Hakkı
8. İnceleme Sırasında Düzenlenen Tutanaklardan Bir Nüsha Alma, İtiraz veya Mülahazalarının veya İbraz Ettikleri Özelgelerin Bu Tutanaklara Geçirilmesini Talep Hakkı
9. Taslak Vergi İnceleme Tutanağını Talep Etme Hakkı
10. İncelemenin Her Safhasında Bilgi Alabilme Hakkı
11. İnceleme Sırasında Temsilci Bulundurma Hakkı
12. Vergi İncelemesinin Süresinde Bitirilmemesinin Nedenini Öğrenme Hakkı
13. Rapor Özeti Talep Etme Hakkı
14. Rapor Değerlendirme Komisyonlarınca Dinlenme Talep Hakkı
15. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talep Hakkı
16. Mali Tatile ilişkin Hükümlerden Yararlanma Hakkı
17. İnceleme Sırasında ve Sonrasında Vergi Mahremiyetinin Sağlanmasını/Korunmasını İsteme Hakkı
Vergi mükellefi olarak inceleme sürecindeki yükümlülükler olarak ta aşağıda 5 madde halinde yükümlülükler gösterilmiştir.
1. Defter ve Belgeleri İbraz Yükümlülüğü
2. İncelemenin İşyerinde Yapılması Talebinin Uygun Bulunması Halinde İncelemeye Yetkili Olana Çalışma Yeri Gösterme ve Resmi Çalışma Saatlerinde İşletmede Çalışılmasını Sağlama Yükümlülüğü
3. İnceleme ile İlgili Her Türlü İzahatı Verme Yükümlülüğü
4. İş Yerinin İncelemeye Yetkili Olanlar Tarafından Gezilip Görülmesini Sağlama Yükümlülüğü
5. Fiili Envanter Yapılması Halinde Araç, Gereç ve Personeliyle Bu İşlemlerin Yapılması İçin Gerekli Yardım ve Kolaylığı Gösterme Yükümlülüğü
