1-) ASLİ VATANDAŞLIK
Kişinin doğumu anında ve doğumu dolayısıyla kazandığı vatandaşlık asli vatandaşlıktır. Asli vatandaşlığın kazanılmasında doğum büyük öneme sahiptir. Asli vatandaşlık, soy bağı (kan bağı esası) ve doğum yeri (toprak esası ) esasına uygun olarak kullanılmaktadır. Vatandaşlığın bu iki yoldan biri ile kazanıldığı durumlarda asli vatandaşlık söz konusudur. Asli vatandaşlığın kazanılması; kanun yolu ile vatandaşlığın kazanılması yöntemidir. Aslen vatandaşlığın kazanılmasında herhangi bir makamın kararına ihtiyaç yoktur. Kişi kanunda öngörülen şartları taşıyor ise vatandaşlığı doğumla beraber kazanır.
2-) MÜKTESEP VATANDAŞLIK
Kişinin doğumundan sonra ve doğumundan başka bir sebebe dayanarak kazanmış olduğu vatandaşlıktır. Örnek olarak; kişinin iradesi, evlenme, evlat edinme müktesep vatandaşlık kazanma halleridir.
‘Doğumla kazanılan Türk vatandaşlığı, soybağı esası veya doğum yeri esasına göre kendiliğinden kazanılır.’ TVK m. 6’ya göre; Türk vatandaşlığının doğumla kazanabilmesi için herhangi bir makamın üzerine veya onayına gerek yoktur. Kanunda tespit edilmiş olan şartların varlığı halinde; Türk vatandaşlığı kanun hükmü gereğince kendiliğinden kazanılacaktır.
1-) ASLİ VATANDAŞLIK
A-) SOYBAĞI ESASINA GÖRE TÜRK VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI
Kişinin doğumu anında soy bağı ile bağlı olduğu ana ve/veya babasına bağlı olarak vatandaşlık kazanması haline kan bağı ya da soy bağı esasına göre vatandaşlık kazanmadır. Çocuk ile Türk Vatandaşı olan ana/babası arasında hukuken geçerli bir soy başının kurulmuş olması, soybağı esasına göre Türk vatandaşlığının aslen kazanılmasında çok önemlidir.
Soybağı esasına göre aslen vatandaşlık kazanılması için; ana ve/veya baba ile çocuk arasında var olan tabii ilişki yeterli değildir. Bu ilişkinin hukuken de tanınmış olması gereklidir. Türk hukukunda ana ile çocuk arasında var olan tabii soybağı aynı zamanda hukuki soybağı olarak kabul edilmektedir. ‘ Çocuk ile ana arasındaki soybağı doğumla kazanılmaktadır.’ ( TMK m.282/1 ) denilmektedir. Bu nedenle, ana ile çocuk arasındaki soybağının tespiti bakımından çocuğu doğuran kadının tespit edilmesi, soybağının kurulması için yeterlidir.
Baba ile çocuk arasındaki soybağının kurulması her zaman kolay değildir. Baba ile çocuk arasındaki soybağının kurulması ile çocuk babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kullanabilecektir. Çocuk ile ana/baba arasındaki ilişki kan bağı dayanıyor ise tabii yani gerçek soybağı, kan bağına dayanmayıp evlatlık ilişkisine dayanıyor ise akidi soy bağı söz konusudur. Bu ayrım vatandaşlık hukuku bakımından oldukça önemlidir. Soyut tabii soy başı Türk vatandaşlığının aslen kazanılması sonucunu doğururken, akdi soybağı müktesep/sonradan vatandaşlık kurulması sonucunu doğurmaktadır. Tabii soybağını doğumun evlilik içi ya da evlilik dışı olmasını nazara alarak incelemek gereklidir.
1-) EVLİLİK BİRLİĞİ İÇİNDE DOĞAN ÇOCUK BAKIMINDAN TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Çocuk ile ana arasındaki soybağının kuruluşu bakımından hukuk sistemleri arasında farklılıklar olmasına rağmen Türk hukukunda çocuğu doğuran kadının, onun anası olduğu kabul edilmektedir. Analık karinesinin geçerliliği bakımından doğumun evlilik içi veya dışı olmasının önemli yoktur. Dolayısıyla Türk anadan doğan çocuk ister evlilik birliği içinde ister evlilik birliği dışında doğmuş olsun Türk vatandaşlığını aslen kazanacaktır.
Çocuk ile baba arasındaki soybağının kurulması bakımından kanun koyucu bir kısım özel durumları dikkate almıştır. Baba ile çocuk arasındaki soy başının kurulmasında doğumun evlilik içerisinde ya dışında olmadı büyük önem arz etmektedir. Kanunun aradığı maddi ve şekli şartları taşıyan evlilikten doğan çocuklar ile ana- baba arasında soybağının kanun hükmü gereği kurulduğu kabul edilmektedir.
Evlilik birliği içi doğumlarda ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığının kazanılmasında, yabancı ana veya babadan vatandaşlığının kazanılmış olması Türk vatandaşlığını kazanmasına engel teşkil etmez.
2-) EVLİLİK BİRLİĞİ DIŞINDA DOĞAN ÇOCUK BAKIMINDAN TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Doğumun evlilik birliği dışında gerçekleşmesi halinde, ana veya babadan hangisinin Türk vatandaşı olduğu kişinin vatandaşlık kazanmasında büyük önem arz etmektedir.
A-) Ananın Türk vatandaşı, babanın yabancı vatandaş olduğu durumlarda Türk vatandaşlığının kazanılması
Türk hukukunda ana ile doğurduğu çocuk arasındaki tabii soybağı aynı zamanda hukuki soybağı olarak kabul edilmektedir. Türk anadan doğan çocuk ister evlilik birliği içinde ister evlilik birliği dışında doğmuş olsun Türk vatandaşlığını aslen kazanacaktır. ‘ Türk vatandaşı ana ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk Türk vatandaşıdır. ( TVK m.7/2 )
B-) Babanın Türk vatandaşı, ananın yabancı vatandaş olduğu durumlarda Türk vatandaşlığının kazanılması
Türk hukukunda evlilik birliği dışında çocuk ile baba arasında var olan tabii soybağı, hukuki soybağı olarak kabul edilmemektedir. Çocuk ile Türk vatandaşı baba arasında soybağının kurulmasıyla birlikte, çocuk doğum anından itibaren Türk vatandaşlığını aslen kazanacaktır. Kanun’da yer alan hükme göre ‘Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği içinde dışında doğan çocuk ise soy bağı kurulmasını sağlayan usul ve esasları yerine getirilmesi halinde Türk Vatandaşlığını kazanır.( TVK m.7/3 )
Evlilik birliği dışında çocuğun babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanabilmesi için, çocuk ile babası arasında kanunun aradığı manada soybağının kurulması gerekir.
BABA İLE SOYBAĞININ KURULMASI :
1. Evlenme ile soybağının kurulması Evlilik birliği dışında doğan çocuğun ana ve babası birbirleriyle evlenmesi, başka bir işleme gerek kalmadan, çocuk ile baba arasında soybağının kurulması sonucunu doğurur.
2. Soybağının idari yoldan düzeltilmesi
TANIMA
Bir erkek evlilik dışı ilişkiden doğan çocuğunun kendi sulbünden geldiğini, kanunun tayin ettiği şekil içinde açıkladığı takdirde o çocuğu tanımış olur. Tanıma, kurucu yenilik doğuran tek taraflı bir hukuki işlemdir ve evlilik birliği dışında doğan çocuğun babası tarafından yapılabilir. Tanıma, geçmişe etkili sonuçlar doğurduğundan, çocuğun doğumundan itibaren hüküm ve sonuç doğurur.
BABALIĞIN HÜKÜMLE TAHAKKUK ETMESİ
Çocuk ile baba arasındaki soybağının mahkemece belirlenmesine babalık davası, verilen karara da babalık hükmü denir. Karar ile baba ve çocuk arasında soybağı kurulmuş sayılmaktadır.
SOYBAĞININ KURULUŞUNUN TÜRK VATANDAŞLIĞA ETKİSİ
Soybağının kurulması ile birlikte çocuk Türk vatandaşlığını aslen kazanacaktır.
B-) DOĞUM YERİ ESASINA ( TOPRAK YERİ ESASINA ) GÖRE TÜRK VATANDAŞLIĞININ ASLEN KAZANILMASI
Kan veya soy bağı esasına göre vatandaşlık kazanmada, çocuk ile ana-baba arasındaki soybağı dikkate alınırken, doğum yeri esasına göre vatandaşlığın kazanılmasında ise kişi ile doğduğu ülke arasındaki yersel ilişki dikkate alınmaktadır.
A-) TÜRKİYE’DE DOĞAN ÇOCUKLAR
TVK m. 8’de ‘ Türkiye’de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır.’ hükmüne yer verilmiştir. Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşlığının kazanabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir.
- Doğumun Türkiye’de gerçekleşmiş olması gerekir.
- Soybağı esasına göre ana ve/veya babadan vatandaşlık kazanılmamış olması gerekir.
- Yabancı ülke vatandaşlığının doğum anında kazanılmamış olması gerekir.
B-) TÜRKİYE’DE BULUNMUŞ ÇOCUKLAR
‘Türkiye’de bulunmuş çocuklar, aksi sabit kılınmadıkça, Türkiye’de doğmuş sayılır.’ (TVK m.8/2)
Birgül YONEY
