Türkiye, son yıllarda artan yabancı işçi talebi ve küresel işgücü hareketliliği ile birlikte, yabancı çalışanların işgücü piyasasında önemli bir yer tuttuğu bir ülke haline gelmiştir. Her yıl Türkiye’de çalışan yabancı sayısında belirgin bir artış gözlemlenmektedir. Bu durum, Türk işverenler için yeni hukuki sorumluluklar ve yükümlülükler getirmektedir. Yabancı işçi çalıştırma süreci, yalnızca ekonomik bir mesele olmanın ötesinde, hukuki ve idari bir dizi düzenlemeyi de gerektirir. Bu makalede Türk işverenlerin yabancı işçi çalıştırırken dikkat etmeleri gereken yasal hususları, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) çerçevesinde ele alacağım.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK)
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, yabancıların Türkiye’deki statülerini ve haklarını düzenleyen ana yasal metindir. Bu kanun, yabancıların Türkiye'de bulunma, çalışma, eğitim gibi temel haklarını kapsar ve onların hukuki durumunu güvence altına alır. Özellikle, yabancı işçilerin çalışma izinleri ve Türkiye'de çalışmaya başlamaları ile ilgili hükümler bu kanunla belirlenmiştir.
YUKK Madde 11: Bu madde, yabancıların Türkiye'de çalışabilmesi için gerekli olan çalışma izni ve istisnalar konusunda düzenlemeler getirir. Örneğin, Türkiye’de geçici koruma altında bulunan yabancılar, belirli şartlar altında çalışma izni alabilirler. Aynı zamanda, istisnai durumlarda (örneğin akademisyenler, sanatçılar, ve bilim insanları) çalışma izni olmaksızın çalışmaya izin verilebileceği belirtilmiştir.
Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun
Türkiye’de yabancı işçi çalıştırmanın yasal dayanağı, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun'dur. Bu kanun, yabancıların çalışma izinlerinin alınması, yenilenmesi ve iptali gibi süreçleri detaylı bir şekilde düzenler. Bu kanun, YUKK ile birlikte ele alındığında, işverenlerin yabancı işçi çalıştırma sürecinde uyması gereken tüm kurallar net bir şekilde ortaya konur.
Çalışma İzni Türleri şunlardır;
Geçici Çalışma İzni: Genellikle bir yıllık süre ile sınırlıdır, ancak belirli şartlar altında uzatılabilir.
Sürekli Çalışma İzni: Türkiye’de en az sekiz yıl kesintisiz olarak çalışmış yabancılar için verilebilir.
Bağımsız Çalışma İzni: Türkiye'de bağımsız bir meslek veya iş kurmak isteyen yabancılar için düzenlenmiştir.
İşverenlerin Yükümlülükleri
Türk işverenlerin, yabancı bir işçiyi istihdam etmeden önce, bu işçi için çalışma izni başvurusunda bulunması zorunludur ancak bu süreçte bir Avukata danışmalarında fayda var. Yapılan yanlışları sonradan düzeltmenin çok zor olduğu bilinen bir gerçektir. Başvuru süreci, işverenin işyerinden sorumlu olduğu ildeki Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılır. Bu süreçte, işverenlerin başvuru öncesi hazırlaması gereken belgeler bulunmaktadır (Yabancının pasaportu, eğitim durumu, özgeçmiş, şirketin vergi levhası, faaliyet raporu gibi…). Riskleri minimize etmek için şirketin mali müşaviri ve bir avukatın bu süreci birlikte takip etmeleri tavsiye edilir.
Başvuru yapıldıktan sonra Bakanlık, başvuruyu değerlendirir ve uygun bulduğu takdirde çalışma iznini onaylar. Onay süreci ise 30 ile 90 gün arasıdır.
Sosyal Güvenlik Yükümlülükleri
YUKK kapsamında, Türkiye’de çalışan yabancıların sosyal güvenlik hakları korunmakta ve bu konuda işverenlere belirli sorumluluklar yüklenmektedir. Türk işverenler, yabancı işçiler için sosyal güvenlik primlerini düzenli olarak ödemek zorundadır. Sosyal güvenlik primlerinin ödenmemesi durumunda, hem işveren hem de yabancı işçi cezai müeyyidelerle karşı karşıya kalabilir.
Yabancı işçiler, Türkiye’de çalışmaya başlamadan önce SGK’ya kayıt ettirilmelidir. Bu kayıt işlemi, işverenin sorumluluğundadır ve yabancı işçilerin sosyal güvenlik haklarından tam olarak yararlanabilmesi için zorunludur. Ancak Yabancının uyruğuna göre prosedürler değişebilmektedir, bu durumun da takip edilmesi gerekiyor.
Vergi Yükümlülükleri
Yabancı işçilerin gelir vergisi yükümlülükleri, Türkiye’deki genel vergi mevzuatına tabidir. Yabancı işçilerin elde ettiği gelirler, vergiye tabi tutulur ve bu vergilerin düzenli olarak ödenmesi gerekmektedir. İşverenler, yabancı işçilerin vergi yükümlülüklerini yerine getirmek ve vergi beyanlarını zamanında yapmak zorundadır.
Vergi Muafiyetleri ve İstisnalar
Bazı yabancı işçiler, Türkiye’deki vergilerden muaf olabilirler. Bu muafiyetler genellikle diplomatik misyon üyeleri veya belirli uluslararası anlaşmalar kapsamında çalışanlar için geçerlidir. Ancak bu durumlarda bile işverenlerin ilgili vergi dairesine durumu bildirmesi gerekir.
Yabancı İşçilerle Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Diğer Hususlar
YUKK, yabancı işçilerin çalışma koşulları ve iş sağlığı güvenliği konusunda işverenlere belirli yükümlülükler getirmektedir. Türk işverenler, yabancı işçilerin çalışma koşullarını Türkiye'deki İş Kanunu ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na uygun hale getirmekle yükümlüdür.
İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri: Yabancı işçilerin çalışma alanlarında, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması zorunludur. İşverenler, yabancı işçilerin bu konularda bilgilendirilmesini ve gerekli eğitimlerin verilmesini sağlamalıdır. Özellikle dil bariyeri olan durumlarda, iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin anlaşılır bir şekilde verilmesi önemlidir.
Yabancı işçilerle yapılacak iş sözleşmeleri, Türk Borçlar Kanunu ve YUKK hükümleri çerçevesinde düzenlenmelidir. İşverenler, iş sözleşmelerinde, işin tanımı, çalışma koşulları, ücret, çalışma saatleri ve diğer haklar gibi hususları açıkça belirtmek zorundadır. Ayrıca, yabancı işçiler için iş sözleşmelerinin çift dilli (Türkçe ve yabancının anadili) olarak hazırlanması, olası anlaşmazlıkları önleyebilir.
İş Sözleşmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Sözleşmenin Süresi: Sözleşmenin süresi, yabancı işçinin çalışma izni süresiyle uyumlu olmalıdır.
Fesih Şartları: Sözleşmede, işverenin ve işçinin hangi koşullarda sözleşmeyi feshedebileceği açıkça belirtilmelidir.
Ek Haklar: Yabancı işçilere sağlanan lojman, ulaşım gibi ek haklar da sözleşmede yer almalıdır.
İkamet İzinleri ve Diğer İdari Yükümlülükler
YUKK, yabancıların Türkiye'de ikamet etmeleri için gerekli izinlerin alınması sürecini de düzenlemektedir. İkamet izinleri, yabancı işçilerin Türkiye’de yasal olarak bulunmalarını sağlayan belgelerdir ve bu izinlerin süresi, çalışma izinlerinin süresiyle uyumlu olmalıdır. İşverenler, yabancı işçilerin ikamet izinlerinin süresinin dolup dolmadığını takip etmeli ve gerekli yenileme işlemlerini zamanında gerçekleştirmelidir.
İkamet İzni Başvurusu: İşverenler, çalışma izni aldıktan sonra yabancı işçiler için ikamet izni başvurusunda bulunmalıdır. İkamet izni başvuru süreci, İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. İşverenin bu süreçte yabancı işçinin yasal statüsünü korumak için gereken tüm belgeleri hazırlaması gerekmektedir.
İşten Çıkarma Durumları
Yabancı işçilerin işten çıkarılması, Türk iş hukuku çerçevesinde belirli kurallara tabidir. YUKK ve İş Kanunu, yabancı işçilerin işten çıkarılma süreçlerini ve bu süreçlerde işverenin yükümlülüklerini düzenlemektedir. Özellikle, haksız işten çıkarma durumlarında yabancı işçilerin yasal hakları korunmakta ve işverenlere belirli tazminat yükümlülükleri getirilmektedir.
İşten Çıkarma Prosedürleri
İhbar Süresi: İşten çıkarma durumunda, yabancı işçiye gerekli ihbar süresi tanınmalıdır.
Tazminat Hakları: Haksız fesih durumlarında yabancı işçilere kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi haklar ödenmelidir.
Dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise işten çıkarılan yabancı işçinin durumu, SGK ve Göç İdaresi’ne bildirilmelidir.
SONUÇ OLARAK;
Türk işverenlerin, yabancı işçi çalıştırırken yasal çerçeveyi ve ilgili mevzuatları iyi bilmesi ve bu çerçevede hareket etmesi büyük önem taşımaktadır. Yabancı işçilerin Türkiye’de yasal olarak çalışabilmeleri için gerekli olan çalışma izni, ikamet izni, sosyal güvenlik ve vergi yükümlülükleri gibi konularda dikkatli ve titiz bir şekilde hareket edilmesi gerekmektedir ve bu süreçte bir Avukata danışmalarında fayda vardır. YUKK ve ilgili diğer kanunlar, yabancı işçilerin haklarını korumakta ve işverenlere önemli sorumluluklar yüklemektedir. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi, hem işverenler hem de yabancı işçiler için hukuki sorunları en aza indirerek, iş ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini sağlayacaktır.
Av. Aykut YAVUZ
