1. Toplu İş Sözleşmesi Yapabilmek İçin Gerekli Şartlar
Sendikaların toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilendirilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ nın (“Bakanlık”) incelemesi neticesinde, başvuru tarihinde;
1. Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az %1 üyesi bulunması,
2. İşyeri için yapılacak toplu iş sözleşmelerinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının,
3. İşletme için yapılacak toplu iş sözleşmelerinde çalışan işçilerin %40’ ının kendi üyesi olması gerekmektedir.
İşyeri veya işletme açısından üye sayısı değerlendirmesi yapılırken başvuru tarihindeki sayı dikkate alınmalıdır. Bir işyerinde ya da işyerlerinde başvuru tarihinden sonraki üye değişiklikleri ve işyerinde çalışan işçi sayısında işyerine yeni girme ya da işten çıkma, emekli olma gibi nedenlerle meydana gelecek değişiklikler dikkate alınmayacaktır. Örneğin, 100 kişinin çalıştığı bir işletmede TİS yapılabilmesi için ilk şartın yanında, işyerinden 51 kişinin ilgili sendikaya üye olması aranır. Tek sayılı rakamlarda yeter sayı hesaplaması ise; 109 çalışan olan işyerinde yarısı 54,5 (55) bir fazlası 56 olarak hesaplanır.
İşletme toplu iş sözleşmeleri için işyerleri bir bütün olarak dikkate alınır ve yüzde kırk çoğunluk buna göre hesaplanır. İşletmede birden çok sendikanın yüzde kırk veya fazla üyesinin olması durumunda başvuru tarihinde en çok üyeye sahip sendika toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.
Bir işkolunda çalışan işçilerin yüzde birinin tespitinde Bakanlıkça her yıl ocak ve temmuz aylarında yayımlanan istatistikler esas alınır[1]. Bu istatistiklerde her bir işkolundaki toplam işçi sayısı ile işkollarındaki sendikaların üye sayıları yer alır. Yayımlanan istatistik, toplu iş sözleşmesi ve diğer işlemler için yeni istatistik yayımlanıncaya kadar geçerlidir. Yetki belgesi almak üzere başvuran veya yetki belgesi alan işçi sendikasının yetkisini daha sonra yayımlanacak istatistikler etkilemez.
2. Yetki Tespiti ve İtiraz
2.1. Yetki Tespiti
TİS yapmak isteyen sendika, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ na başvuruda bulunarak yetkili olup olmadığının tespitini ister. Yetki tespit başvurusunun Bakanlık evrak kayıtlarına alındığı tarih başvuru tarihi olarak kabul edilir. Bakanlık, kayıtlarına göre başvuru tarihi itibarıyla bir işçi sendikasının yetkili olduğunu tespit ettiğinde, başvuruyu, işyeri veya işletmedeki işçi ve üye sayısını, o işkolunda kurulu işçi sendikaları ile taraf olacak işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işverene 6 iş günü içinde bildirir.
Yetki tespit yazısında; yetki şartlarını taşıyan sendikanın adı, yetki kapsamına giren işyeri veya işyerleri ile işçi ve üye sayıları, toplu iş sözleşmesinin düzeyi ve görevli makamın neresi olduğu hususları yer alır.
İşçilerin tespitinde sigortalılığın başlangıcı ile sona ermesine ilişkin bildirimlerden yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmayanlar, yetkili işçi sendikasının tespitinde dikkate alınmaz. Yani işyerinde veya işletmede sigortasız çalışanlar yetki kapsamında dikkate alınmayacaktır.
2.2. Yetkilendirmeye İtiraz
Sendikanın yetkili olduğunun tespitine ilişkin kararın ilgili tarafa (diğer sendikalar, işveren vb.) tebliğine müteakip 6 iş günü içerisinde İş Mahkemesine yetki itirazında bulunabilinir. İtirazda bulunurken; taraflardan birinin veya her ikisinin yetki şartlarına sahip olmadığı veya kendisinin bu şartları taşıdığı yolundaki itirazını, nedenlerini de göstererek yazının kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren sunmalıdır.
İtiraz dilekçesinde veya ekinde somut delillerin yer almaması hâlinde itiraz incelenmeksizin reddedilir. Uygulamada somut olmayan delillerle dava açıldığı görülmektedir. Örneğin işçilerin başka bir sendikaya üye olabileceği ihtimali şeklindeki itiraz dahi dava edilebilmektedir.[2]
İşçi ve üye sayılarının tespitinde maddi hata ve süreye ilişkin itirazları mahkeme 6 iş günü içinde duruşma yapmaksızın kesin olarak karara bağlar. Bunların dışındaki itirazlar için mahkeme, duruşma yaparak karar verir ve bu karar hakkında istinaf yoluna başvurulması hâlinde bölge adliye mahkemesi bir ay içinde kararını verir. Bu karara karşı temyiz yoluna başvurulması hâlinde Yargıtay bir ay içinde kesin olarak karar verir. Her ne kadar kanunen mahkemelere süre ile kısıtlamada getirilse belirlenen sürelerin aşıldığı, davaların belirlenen “hedef süre” kapsamında tamamlanamadığı görülmektedir.
Mahkeme her halükârda, işçi sendikasının Bakanlığa başvurduğu tarih ve bu tarihteki işçi sayısı ile üye dağılımını esas alarak karar verir.
Yetki tanınan sendikaya itirazın yanında, Bakanlığa yetki tespit başvurusunda bulunan sendikanın yetki tespitinin reddedilmesi halinde; kendisine yetki şartlarına sahip olmadığı bildirilen işçi sendikası, 6 iş günü içinde yetkili olup olmadığının tespiti için dava açabilir. Mahkeme açılan davayı o işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde birini üye kaydeden işçi sendikaları ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işverene de bildirir. Mahkeme davayı iki ay içinde sonuçlandırır.
İşveren veyahut sendikalar tarafından yapılan her türlü itiraz halinde, Mahkeme tarafından karar kesinleşinceye kadar yetki işlemleri durur. Yetki işlemlerin durması ile toplu iş sözleşmesinin imzası için görüşme aşamalarına geçilemez.
3. Yetkilendirme Sürecinin Tamamlanması
Yetki tespitine itiraz edilmemişse sürenin bitimini takip eden 6 iş günü içinde; itiraz edilip mahkeme tarafından yetkili olduğuna ilişkin kesinleşmiş kararın veya yetki şartlarına sahip olmadığı bildirilen sendikanın itirazı sonucunda mahkeme tarafından yetkilendirilen kesinleşmiş mahkeme kararının tebliğ edilmesine müteakip 6 iş günü içerisinde ilgili sendikaya yetki belgesi verilir.
Yetki belgesinin alınması ile toplu iş sözleşmesi yapma süreci başlayacaktır. Yetki belgesi bulunmaksızın yapılan bir toplu iş sözleşmesi, sözleşmenin hükümsüzlüğü sonucunu doğuracak, dolayısıyla sözleşme imzalanmış dahi olsa geçerlilik kazanmayacaktır. Yetkisiz yapılan toplu iş sözleşmesinin geçersizliğinin tespiti Bakanlığın durumu tespitinden itibaren 45 gün içinde; taraflarda biri veya ikisinin ile ilgililer (diğer sendikalar) ve Bakanlığın iş mahkemesinde dava açmalıdır. Talep hâlinde mahkeme, toplu iş sözleşmesinin uygulanmasını dava sonuna kadar durdurabilir.
Av. Enes Alpaslan HUT
---------------
[1] https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/sendikal-istatistikler/isci-sayilari-ve-sendikalarin-uye-sayilari-hakkinda-tebligler/
[2] Toplu İş Sözleşmesi Yapma Yetkisindeki Temel Sorunlar Ve Sendikal Haklara Olumsuz Etkisi, Prof. Dr. Aydın Başbuğ