TEMYİZ DENETİMİNDE İNCELENECEK HUSUSLAR

Bölge adliye mahkemelerince verilen kararların temyizi üzerine temyiz denetiminin ne şekilde yapılacağı hususunda bazen duraksamalar yaşanmaktadır. Bu nedenle temyiz aşamasında incelenecek hususların neler olabileceği konusu üzerinde durmak gerekir.

Temyizde incelenecek hususlar

Temyizde incelenecek hususlar, CMK m. 301 hükmünde düzenlenmiştir.[1] Buna göre Yargıtay, yalnız temyiz başvurusunda belirtilen hususlar ile temyiz talebi usule ilişkin noksanlardan kaynaklanmışsa, temyiz başvurusunda bunu belirten olaylar hakkında inceleme yapacaktır.

Öğretide, temyiz denetiminin kapsamının belirlenmesi açısından farklı görüşler ileri sürülmüştür.

Bir görüşe göre; temyiz denetiminde sadece hâkimin delilleri değerlendirmesinde hukuksal hata yapıp yapmadığı hususu değerlendirebilir.[2]

Bir başka görüşe göre Yargıtay, ilk derece mahkemesinin yerine geçerek eylemin varlığı veya yokluğu, kanıtların inandırıcılığı veya kesinliği gibi yargılarda bulunamayacaktır. Bu görüşe göre Yargıtay şu hususları denetleyebilir:[3]

1) Maddi olayların gerekçede yeterince yansıtılıp yansıtılmadığı,

2) Yansıtılan maddi olaylara ilişkin kanıtların tartışılıp tartışılmadığı,

3) Bu tartışma yapılırken doğa, mantık, deneyim ve hukuk kurallarına uyulup uyulmadığı.

Bu görüşe göre Yargıtay yukarıda belirtilen hususlar açısından hükmü inceleyerek olay yargılamasını sınırlı bir şekilde denetleyebilecektir.

Öğretide genel olarak temyiz denetiminin yargıcın maddi sorunu takdir yetkisini ortadan kaldırmadan yapılması gerektiği yönünde görüşler ileri sürülmektedir. Buna göre, Yargıtay maddi sorunu sadece hükmün gerekçelerine dayanarak inceleyebilir.[4]

Bir görüşe göre Yargıtay temyiz denetimini iki husus açısından gerçekleştirebilir:[5]

1) Yargılama kuralarına uyulup uyulmadığı hususu,

2) Yargılama kurallarının uygulanmasına esas teşkil eden ve daha önce mahkemece tespit edilmiş olan maddi vakıaların doğru değerlendirilip değerlendirilmediği hususu.

Yargıtay’ın, bölge adliye mahkemesi incelemesinden geçmiş bir kararla ilgili yapacağı temyiz denetimi, verilen kararın hukuksal yönüyle sınırlıdır. Bununla birlikte bu durum maddi olay denetiminin yapılmayacağı anlamına gelmemektedir.[6]

Yargıtay’ın maddi olay denetimi yapabileceği haller şunlardır:[7]

1) Kararlarında bilimin yerleşmiş ilkelerine, genel yaşam deneyimlerine, mantık kurallarına aykırılıklar varsa,[8]

2) Ulaşılan sonuç ve gerekçe arasında birbiriyle açıkça çelişen tespitler bulunuyorsa,

3) Maddi olay açık, kesin ve tam olarak belirlenememiş ise ve bu nedenlerle kararın hukuksal yönden denetimine olanak yoksa.

Türk Ceza Yargılamasına istinaf kanun yolunun getirilmiş olması, temyiz mahkemesinin önceden olduğu gibi somut temyiz denetiminin elverdiği ölçüde maddi soruna girmesine engel oluşturmamaktadır.[9]

Yargıtay, temyiz yasa yolunda somut dava üzerinden içtihatlarla birliği sağlayacak olan kurumdur.

Yargıtay temyiz denetiminde aşağıda belirtilen hususları dikkate alır:[10]

1) İlk derece ve bölge adliye mahkemelerinin, sözlülük, doğrudan doğruyalık ve yüz yüzelik ilkeleri uyarınca elde edilen delilleri vicdani kanaatleri ile serbestçe takdir etme yetkilerini dikkate almalıdır.

2) Delillerle varılan sonucun hukuk kurallarına, akla, mantığa, genel hayat tecrübelerine ve bilimsel görüşlere uygun olup olmadığının tespiti bakımından somut dosya üzerinden görebileceği ve inceleyebileceği maddi sorunla ilgili vaka değerlendirmelerindeki hukuka aykırılıklar üzerinden bozma kararı verebilecektir.

İlk derece ve bölge adliye mahkemelerinin uyguladığı maddi ceza normlarının hukuka uygun olması gerekir. Burada maddi olayın doğru ve eksiksiz bir şekilde tespit edilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Yapılan bu tespite uygun olan maddi hukuk normlarının uygulanması kararın hukuka uygun olduğuna işaret edecektir. Yani maddi sorun ile maddi hukuk normlarının bu ayrılmaz niteliği gözetilmelidir. Burada uygulanan maddi hukuk normlarının hatalı olduğu iddiasıyla yapılan temyiz başvurularında hükmün hukuki yönden denetiminin maddi sorundan ayrılması pek mümkün gözükmemektedir.

Bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması

Bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması sonucunda maddi sorunun da hatalı şekilde belirlendiği hâller söz konusu olabilir. Bu durumda dosyaya yansıyan tüm delillerle birlikte maddi sorunda incelenmelidir. Burada maddi sorun değerlendirilmeden hükmün hukuka uygun olup olmadığının belirlenmesi mümkün değildir. Yargıtay’ın temyiz denetimi sırasında maddi sorunu inceleyemeyeceğine ilişkin bir yasal düzenleme hükmü mevcut değildir. Bu nedenle Yargıtay’ın maddi sorunu değerlendirmesi mümkündür.

Davanın esasına hükmedebilme

Yargıtay, olayın daha ziyade aydınlanması gerekmeden beraate veya davanın düşmesine ya da alt ve üst sınırı olmayan sabit bir cezaya hükmolunmasının gerektiği durumlarda davanın esasına hükmedebilecektir.[11]

Buna göre ilk derece veya bölge adliye mahkemelerinin tespitlerinin hukuki denetim yapılmasına olanak vermeyecek ölçüde yetersiz olması hâlinde maddi sorunun tespiti ve buna bağlı olarak maddi ceza normunun doğru tatbik edilmesi gerekir. Bu nedenle Yargıtay’ın eksik araştırma nedeniyle bozma kararı verebilecek olması, hukuki denetimin, o ana kadar yapılan tespitlerin, normun olaya uygulanması için yeterli dayanak oluşturup oluşturmadığı hususunu da içermektedir.

Yargıtay, temyiz kanun yoluyla ülkedeki hukuk kurallarının istikrarlı ve aynı biçimde uygulanmasını temin eder. Başka bir söylemle Yargıtay, temyiz yasa yolu ile içtihat birliğini sağlar.[12]

Temyiz denetiminin sınırları konusunda Ceza yargılamasının amacı ile konuya ilişkin Anayasa hükümleri dikkate alınmalıdır.[13]

İlk derece ve bölge adliye mahkemelerinde yapılmakta olan yargılama sonucunda verilen kararların temyiz denetiminde aşağıda belirtilen ve hukuka aykırılık oluşturan hususların incelenmesi gerekir:[14]

1) Ulaşılma imkânı bulunan bütün deliller ele alınıp değerlendirilmeden karar verilmesi,

2) Maddi sorunun doğru olarak tespit edilmemesi,

3) Dosyada mevcut delillerle maddi soruna ilişkin tespitlerin uyumlu olmaması,

4) Yukarıdaki gibi nedenlerle yazılı hukuka, evrensel hukuki değerlere, akla, bilime ve tecrübe kurallarına aykırı olacak şekilde maddi olay değerlendirmesinin hatalı olarak belirlenmesi.

Yukarıda belirtilen hususlar hükmün hem hukuki yönüne hem de hükme etki eden maddi olay değerlendirilmesindeki hukuki aykırılıklara işaret eder. Bu aşamada yani temyiz denetiminde adaletin tam olarak gerçekleşmesi amacı da gözetilmelidir.

Yargıtay’ın, hükmün hukuki yönüne ilişkin olan ve hükme etki eden maddi olay değerlendirmesindeki hukuka aykırılıkları da temyiz yoluyla incelemesi mümkündür.[15]