Bu çalışmamızda, bedensel zararlardan kaynaklı tazminat davalarında bilirkişi eliyle hesaplanan tazminattan indirim gerektiren hallerden olan hatır taşıması irdelenecektir.

I)Yasal düzenleme;

Tazminattan indirim yapılmasını gerekli kılan hallerin neler olduğu hususu TBK.’nun 52. maddesinde düzenlenmiştir.

TBK.’nun 52. maddesinde yer alan “Zarar gören, zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş yahut tazminat yükümlüsünün durumunu ağırlaştırmış ise hâkim, tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir. Zarara hafif kusuruyla sebep olan tazminat yükümlüsü, tazminatı ödediğinde yoksulluğa düşecek olur ve hakkaniyet de gerektirirse hâkim, tazminatı indirebilir.”  düzenlemesi ile bedensel zarardan kaynaklı davalarda hesaplanan tazminattan hangi hallerde indirim yapılması gerektiği açıklanmıştır.

II) Hatır taşıması;

- Tanımı;

Hatır taşıması, taşıyanın, yakını olsun olmasın herhangi bir kimseyi taşıtına bindirip, ücret almaksızın bir yerden bir yere götürmesidir.(1)

Bu kapsamda taşıyanın ekonomik yarar ya da kazanımının söz konusu olduğu durumlarda ise hatır taşımasından söz edilemeyecektir. Keza kişinin aile bireylerini taşıması da “hatır taşıması” kapsamında sayılmamaktadır. Nitekim Yargıtay, yakınlarının taşınmasında taşıyanın da menfaati olduğunu kabul etmekte, bu şekildeki bir taşımanın hatır taşıması olmadığını içtihat etmektedir. (2)

Hatır taşımasında, taşıyan, taşıdığı kimseden herhangi bir ücret talep etmemekte, diğer bir ifadeyle karşılıksız taşıma işini üstlenmektedir. Bu davranışı ile de taşıyan, taşıtına almış olduğu kişinin can güvenliğini üstlenmiş olmaktadır.

Yargıtay kararlarına konu olmuş olaylardan tespit edebildiğimiz kadarıyla hatır taşımasına örnek olarak şunlar verilebilecektir: Ölen ile davalı-şoförün karı-koca olması, bir kişinin kuzenini evden havaalanına götürmesi,  aracın hatır için ücretsiz olarak kullandırılması, otostop çeken bir kişinin araca alınması, hatır için taşınanın sürücü ile arkadaş olması  vs.

- Hatır için taşımanın koşulları;

Yukarıda yer verdiğimiz tanımdan yola çıkarak bir olayda hatır taşımasından söz edebilmek için gerekli olan koşulları şöyle açıklayabiliriz; (3)

1)Şahsın araçla taşınması ya da aracın ücretsiz şahsa verilmesi gerekir:

İlk koşulun gerçekleşmesi içim, başkasına kolaylık gösterme ya da iyilik etme düşüncesiyle,  araçta hatır için taşıma yapılmalı ya da araç hatır için başkasına verilmelidir.

Yargıtay bir kararında, davacı yolcu ile dava dışı araç sürücüsünün arkadaş olması halinde, davacının sigortalı araçta taşınması için bir bedel ödendiği hususunu ispat ile mükellef olduğunu, davacının bu hususu ispat edememesi durumunda davalı sigorta şirketinin hatır taşıması savunmasına itibar edilmesi gerektiğini içtihat etmiştir. (4)

2)Taşımanın ve kullandırmanın ücretsiz olması gerekir:

Yargıtay,  hatır için taşıma ya da vermenin söz konusu olabilmesi için, işletenin, taşımak üzere araca aldığı yolcudan veya aracını verdiği kişiden ya hiç karşı edim almamış ya da alsa bile bunun önemsiz olması gerektiği görüşündedir.

Yüksek mahkemeye göre hatır için taşımanın söz konusu olabilmesi için, işletenin taşımak üzere araca aldığı yolcudan karşı edim alabilecekken yolcunun hatırı için veya iyilik yapma düşüncesi ile karşı edimi almayıp yolcuyu bedelsiz taşıması gerekmektedir. (5)

3)Hatır için taşınan kişinin ya da araç ücretsiz kullanan kişinin ölmesi ya da yaralanması gerekir:

Hatır için taşınanın ya da aracı ücretsiz kullanan kişinin trafik kazası sonucunda yaralanması ya da ölmesi hatır taşımasının son koşulu olarak karşımıza çıkmaktadır.

- Hatır taşımasının tespitine yönelik olarak mahkemece yapılacak araştırma;

TBK.’da hatır taşıması olgusu açık bir şekilde düzenlenmemiş olup, bu konuda en açık düzenleme 2918 sayılı Karayolları Trafik kanunun 87/ Maddesinde yer almaktadır.

Bu kapsamda hatır taşıması,  KTK.’nun “Genel hükümlerin uygulanması” başlıklı 87/1. Maddesinde “Yaralanan veya ölen kişi, hatır için karşılıksız taşınmakta ise veya motorlu araç, yaralanan veya ölen kişiye hatır için karşılıksız verilmiş bulunuyorsa, işletenin veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin sorumluluğu ve motorlu aracın maliki ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen zararlardan dolayı sorumluluk, genel hükümlere tabidir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Bu madde gereğince taşımanın hatır için olup olmadığının tespitinde, tarafların yakınlığı, hatır için taşımanın kimin arzusu ve ne amaçla yapıldığının araştırılması gerekecektir. Diğer bir ifadeyle olayın özel şartlarının göz önüne alınması suretiyle taşımanın hatır için yapılıp yapılmadığı tespit edilebilecektir.

Yargıtay, taşıma işinde, taşınan veya kullananın yararının söz konusu olduğu bir durumun varlığı halinde, bu durumda hatır taşıması ilişkisinin gündeme geleceğini ve işletenin sorumluluğunun genel hükümlere göre değerlendirileceğini kabul etmektedir. Bu bakımdan hatır ilişkisinin değerlendirilmesinde taşıma ya da kullanmanın kimin çıkar ve yararına olduğunun saptanması önem arz etmektedir. Buradaki yarar ekonomik olabileceği gibi, ekonomik olmayan ve fakat ortak toplumsal değerleri ilgilendiren bir yarar da olabilecektir. Şayet taşıma veya kullanmada işletenin veya eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerin bir çıkarı veya yararı varsa bu durumda hatır taşımasından söz edilemeyecektir.

- Hatır taşımasının tespiti halinde uygulanacak indirim oranı;

Hatır için taşıma,  niteliği itibariyle kusura dayanan bir haksız fiil sorumluluğudur. Bu sebeple taşıma işinden bedensel zarara uğrayan kimse, zarar verenden, maruz kaldığı kaza sebebiyle uğradığı maddi ve manevi zararlarının tazminini talep edebilecektir.

Hatır taşımaları bir menfaat karşılığı olmadığı için, bu gibi taşımalarda 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 51. maddesi uyarınca tazminattan uygun bir indirim yapılması, gerek öğretide gerekse Yargıtay içtihatlarında benimsenmiş ve yerleşmiş bulunmaktadır.(6)

Bu şekilde açılan bir tazminat davasına bakan mahkemece yöntemince yapılacak araştırma sonucunda olayda hatır için taşıma olduğunun tespit edilmesi durumunda, hesaplanan tazminattan davalı yararına %20 oranında indirim yapılması gerekmektedir.

Nitekim Yargıtay da hatır taşımalarının bir menfaat karşılığı olmadığı cihetle, bu gibi taşımalarda 818 sayılı BK.’nun 43. (6098 sayılı TBK.’nun 51.) maddesi uyarınca tazminattan uygun bir indirim yapılmasını (bu oran %20 olarak kabul edilmektedir)  içtihat etmektedir. (7)

Ancak hatır taşımasının olduğu her durumda hâkim tazminattan mutlaka indirim yapmak zorunda değildir. Böyle bir durumda hakimin, indirim yapılmamasının gerekçesini kararında tartışması ve nedenlerini göstermesi gerekir. (8) 

- Hatır için taşınan kişinin bedensel zarar uğraması sonucunda trafik sigortasından yararlanıp yararlanamayacağı;

Hatır için taşınan, taşıma sırasında meydana gelen trafik kazası sonucunda yaralanmış veya vefat etmiş olabilir. Böyle bir durumda yaralanmış ise kendisinin, vefat etmiş ise yakınlarının trafik sigortasından tazminat talep etme hakları bulunmaktadır. Nitekim gerek KTK.’nun mali sorumluluk sigortası dışında kalan hususları düzenleyen 92. Maddesi ve gerekse Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarının teminat dışında kalan halleri düzenleyen A.6. maddesinde, teminat dışında kalan haller arasında hatır taşımasının yer almadığı görülmektedir.

- Hesaplanan tazminattan indirim yapılmasını gerektiren başka nedenler var ise,  bu indirimlerin hangi sıralama ile yapılacağı;

Bir olayda bir den fazla indirim uygulanmasını gerektiren bir sebebin varlığı halinde , (örneğin hem müterafik kusur hem de hatır taşımasının söz konusu olduğu bir trafik kazasında )  davalı yararına olarak bu indirimlerin hangi sırayla yapılması gerektiğine dair Yargıtay uygulaması şöyledir:

a)Öncelikle bir menfaat karşılığı olmayan hatır için taşıma varsa hatır indirimi yapılacaktır.

b)Ayrıca zarar gören zararın artmasına sebep olmuş ya da zarar doğuran fiile rıza göstermiş ise tazminattan müterafik kusur indirimi yapılarak nihai zarar ve ödenmesi gereken tazminat belirlenecektir.

c)Son olarak da yukarıdaki şekilde belirlenen tazminat tutarından, davadan önce yapılan ödemenin güncellenen değeri düşülecektir.  (9)

- Hatır taşımasında indirim yapılan tazminat sebebiyle davanın kısmen reddinde vekalet ücreti;

Yargıtay mahkemece hatır taşımasının kabul edilmesi sonucunda tazminattan indirim yapılması sebebiyle davanın kısmen reddedilmesi halinde, davalılar yarına vekâlet ücretine hükmedilemeyeceğini içtihat etmektedir. (10)

- Zamanaşımı;

KTK.’nun hatır taşımasını düzenleyen 87/1. maddesinde, hatır taşımasından kaynaklı sorumluluğun genel hükümlere tabi olduğu düzenlenmiş olduğundan, zamanaşımı süresinin KTK.’ya göre değil TBK.’ya göre tespit edilmesi gerekmektedir.

Az yukarıda hatır taşımasından kaynaklı zararın niteliği itibariyle kusura dayanan bir haksız fiil sorumluluğu olduğu açıklandığından, TBK.’nun 72/1. maddesi gereğince tazminat istemi, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrayacaktır. Ancak, tazminat ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, bu zamanaşımı uygulanacaktır.

Av. Musa ADIYAMAN

(Sakarya Barosu)

 

DİPNOT:

(1)Çelik Ahmet Çelik, HATIR TAŞIMASI,  http://www.tazminathukuku.com/arastirma-yazilari/hatir-tasimasi.htm

(2) Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 15.02.2013 tarih ve 2012/2152 E., 2013/2622  K. sayılı kararı.

(3)Yard. Doç. Dr. Yasemin Durak- Yard. Doç. Dr. Turan Şahin, HATIR İÇİN TAŞIMA (GIVING A LIFT), https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/230786

(4) Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 13.09.2022 tarih ve   2021/14840 E.  ,  2022/10137 K. sayılı kararı.

(5)YHGK.’nun  14.03.2012 tarih ve 2011/4-824 E.- 2012/134 K. sayılı kararı.

(6)Yargıtay  4. Hukuk Dairesi nin   28.09.2022   tarih ve  2022/3581 E.  ,  2022/10971 K. sayılı kararı.

(7)Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin     29.06.2022 tarih ve    2021/12394 E.  ,  2022/9705 K.  sayılı kararı.

(8)Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 28.06.2022 tarih ve  2022/6975 E.  ,  2022/9579 K. Sayılı kararı.

(9) Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 21.06.2022 tarih ve  2021/12723 E.  ,  2022/9125 K. Sayılı kararı ile  aynı dairenin    21.06.2023 tarih ve   2021/14126 E.  ,  2022/9170 K. sayılı kararı, yine aynı dairenin  15.06.2022 tarih ve 2021/26311 E.  ,  2022/8799 K. sayılı kararı.

(10)Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin  17.11.2022 tarih ve  2022/10115 E.  ,  2022/14841 K. Sayılı kararı.