Ticari işletmenin faaliyet alanı ve iş hacmi tacirin işlerinde başka kişilerden yardım almasını gerektirebilir. Tacirin ticari işletmesi ile ilgili yardım aldığı bu kimselere tacir yardımcıları adını veriyoruz. Çalışma esaslarına göre tacir yardımcıları bağımlı tacir yardımcıları ve bağımsız tacir yardımcıları olarak ikiye ayrılır.

Bağımlı tacir yardımcıları; ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacıdır.

Bağımsız tacir yardımcıları; acente, simsar ve komisyoncudur.

BAĞIMLI TACİR YARDIMCILARI

Bağımlı tacir yardımcıları, tacirin emir ve talimatları doğrultusunda işlerini yürütürler, çalışma saat ve usulleri tacir tarafından belirlenir ve sadece gerçek kişiler bağımlı tacir yardımcısı olabilir.

A-TİCARİ TEMSİLCİ

Ticari temsilci, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 547-550 maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Ticari temsilci

I. Tanımı ve yetki verilmesi

MADDE 547- Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir.

İşletme sahibi, ticari temsilcilik yetkisi verildiğini ticaret siciline tescil ettirmek zorundadır; ancak ticari işletme sahibinin ticari temsilcinin fiillerinden sorumluluğu, tescilin yapılmış olmasına bağlı değildir.

Ticari temsilci ataması tek taraflı irade beyanıyla olur. Kanun irade beyanını herhangi bir şekle tabii kılmamıştır. TBK’nın 547/2’ye göre temsilcilik yetkisini ticaret siciline tescil etmek zorunludur. Ticari temsilcinin atanmasından itibaren 15 gün içinde tescil yapılması gerekir. Ticari temsilcilik sıfatı tescil ile kazanılmaz yani tescil kurucu nitelikte değildir. Tescil 3. Kişileri durumdan haberdar etme amacı taşır.

II. Temsil yetkisinin kapsamı

MADDE 548- Ticari temsilci, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı, işletme sahibi adına kambiyo taahhüdünde bulunmaya ve onun adına işletmenin amacına giren her türlü işlemleri yapmaya yetkili sayılır.

Ticari temsilci, açıkça yetkili kılınmadıkça, taşınmazları devredemez veya bir hak ile sınırlandıramaz.

TBK’nın 548/1 fıkrasında ticari temsilci işletmenin gayesine uygun her türlü işlemleri yapmaya yetkilidir. Kambiyo taahhüdünde bulunabilir, taşınmaz satın alabilir, ticari vekil atayabilir. TBK’nın 548/2 fıkrasında ise ticari temsilci özel olarak açıkça yetkili kılınmadıkça işletmeye ait taşınmazları devredemez ve bir hak ile sınırlayamaz.

III. Temsil yetkisinin sınırlandırılması

MADDE 549- Temsil yetkisi, bir şubenin işleriyle sınırlandırılabilir.

Temsil yetkisi, birden çok kişinin birlikte imza atmaları koşuluyla da sınırlandırılabilir. Bu durumda, diğerlerinin katılımı olmaksızın temsilcilerden birinin imza atmış olması, işletme sahibini bağlamaz.

Temsil yetkisine ilişkin yukarıdaki sınırlamalar, ticaret siciline tescil edilmedikçe, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı hüküm doğurmaz.

Temsil yetkisine ilişkin diğer sınırlamalar, tescil edilmiş olsalar bile, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez

Ticari temsilcinin yetkileri 549. Maddeye göre bir şubenin işleriyle veya birlikte temsil şeklinde sınırlamak mümkündür. Ticari temsilciye ilişkin sınırlamaların tescil edilmesi gerekir. Tescil edilmemesi durumunda iyiniyetli 3. Kişilere karşı temsil yetkisinin sınırlanması hüküm doğurmaz.

IV. Temsil yetkisinin sona ermesi

MADDE 550- Temsil yetkisinin verildiği ticaret siciline tescil edilmemiş olsa bile, sona erdiği tescil edilir.

Temsil yetkisinin sona erdiği ticaret siciline tescil ve ilan edilmediği sürece, bu yetki iyiniyetli üçüncü kişiler için geçerliliğini korur.

Temsil yetkisi azil, istifa, tacirin iflası veya ticari temsilcinin ölümü gibi hallerde sona erer. Temsil yetkisinin tescili zorunlu olduğu için temsil yetkisinin sona ermesi durumunda ticaret sicilindeki tescilin silinmesi gerekir.

B-TİCARİ VEKİL

Ticari vekil 6098 sayılı kanunun 551. Maddesinde düzenlenmiştir.

B. Ticari vekil

MADDE 551- Ticari vekil, bir ticari işletme sahibinin, kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin, işletmesini yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için yetkilendirdiği kişidir.

Bu yetki, işletmenin alışılmış bütün işlemlerini kapsar. Ancak, ticari vekil açıkça yetkili kılınmadıkça, ödünç olarak para veya benzerlerini alamaz, kambiyo taahhüdünde bulunamaz, dava açamaz ve açılmış davayı takip edemez.

- Ticari vekil, kendisine ticari mümessil sıfatına sahip olmaksızın bir ticari işletmenin mutat bütün işlerini veya belirli işlerini yönetmek üzere atanan tacir yardımcısıdır.

- Ticari vekil, işletme sahibi tarafından ya da ticari temsilci tarafından atanabilir.

- Ticari vekillerin ticaret siciline tescil ve ilan edilmezler.

- Ticari vekilin yetkisi işletmenin olağan işleriyle sınırlıdır.

- Ticari vekil özel yetkiyle; ödünç ve kredi alabilir, kambiyo taahhüdünde bulunabilir, dava açabilir, açılmış davayı takip edebilir.

C-PAZARLAMACI

Pazarlamacılık sözleşmesi 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 448-460 maddeleri arasında düzenlenmiştir.

MADDE 448- Pazarlamacılık sözleşmesi, pazarlamacının sürekli olarak, bir ticari işletme sahibi işveren hesabına ve işletmesinin dışında, her türlü işlemin yapılmasına aracılık etmeyi veya yazılı anlaşma varsa, bu anlaşmada belirtilen işlemleri yapmayı, işletme sahibi işverenin de buna karşılık ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.

- Pazarlamacı ticaret merkezi dışında tacir adına işlem yapmak üzere görevlendirilir.

- Tacire hizmet sözleşmesiyle bağlı olup, ticari işletme ürün ve hizmetlerinin pazarlamasına yardımcı olur.

- Aksine yazılı anlaşma olmadıkça pazarlamacı, sadece işlemlere aracılık etmeye yetkilidir.

- Pazarlamacıya 3. Kişilerle işlem yapmak için yetki belgesi verilir.

- Pazarlamacı tacir adına 3. Kişilerle sözleşme yapma ve bu sözleşmelerle ilgili ücret tahsil etme yetkisi sahiptir. Tacir pazarlamacının temsil yetkisini sona erdirirse durumu ticaret siciline tescil ve ilan edilemeyeceğinden mektup, sirküler göndermek suretiyle 3. Kişilere bildirmesi gerekir. 

- Ayrıca pazarlamacıya verilen yetki belgesi de geri alınmalıdır. Aksi takdirde bu işlemlerden tacir sorumlu olur.

BAĞIMSIZ TACİR YARDIMCILARI

Bağımsız tacir yardımcıları tacirden emir ve talimat almazlar. Çalışma saat ve usullerini kendileri belirlerler. Çoğunun kendine ait işletmesi bulunur. Gerçek veya tüzel kişilerden oluşabilir.

A-ACENTE

Acente, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 102-123 maddeleri arasında düzenlenmiştir.

MADDE 102- (1) Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir.

Acentelik sözleşmesinin yapılması herhangi bir şekil şartına tabi değildir. Acente; aracılık yapan acente ve işletme adına sözleşme yapan acente olarak iki türde görülür. Acenteye tacir adına sözleşme yapma yetkisi tanınmak isteniyorsa, bu yetkinin yazılı şekilde verilmesi ve belgenin acente tarafından tescil ve ilan edilmesi gerekir.

Acentenin Unsurları

Bir aktin varlığı: Acente ile tacir arasında bu akit yazılı olacağı gibi sözlü de olabilir.

Faaliyet alanı: Acente muayyen bir yer ya da bölgede aracılık etmelidir.

Faaliyetlerde Süreklilik: Acente faaliyetlerini sürekli bir şekilde icra etmelidir.

Tacire Tabi olmama

Meslek Edinme

Acentenin Hakları

1) Tekel hakkı(inhisar): Tacir acentenin faaliyette bulunduğu yerde acentesinin yazılı izni olmadan bir başka acenteyi atayamaz.

2) Ücret isteme hakkı: Acente, tacir adına olumlu sonucun doğduğu zamanda ücrete hak kazanır.

3) Hapis hakkı: Acente, tacirdeki tüm alacakları kendisine ödeninceye kadar acentelik sözleşmesi nedeniyle zilyetliğinde bulunan tacire ait menkul eşya ve kıymetli evrak üzerinde hapis hakkı kullanabilir.

4)Olağanüstü masrafları talep hakkı: Acente yalnızca olağanüstü giderlerini ve avansları isteyebilir. Olağan giderlerini talep edemez.

Acentenin Borç ve Yükümlülükleri

a) Acente, aksi yazılı olarak kararlaştırılmadıkça aynı konuda faaliyet gösteren birden çok işletme hesabına aracılık ve akit yapamaz.

b) Acente, sözleşme uyarınca kendisine bırakılan bölge ve ticaret dalı içinde, tacirin işlerini görmekle ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür.

c) Tacirin işlerini yaparken gerekli dikkat ve özeni göstermelidir.

d) Acente, taciri yapılan işlerle ilgili bilgilendirmeli ve gereken hallerde onu uyarmalıdır.

e) Tacir ad ve hesabına tahsil ettiği parayı veya satın aldığı malı zamanında iade etmelidir.

Tacirin Acenteye Karşı Borç ve Yükümlülükleri

a) Mallarla ilgili belgeleri vermek.

b) Acentelik sözleşmesinin yerine getirilmesi için gerekli olan hususları ve özellikle iş hacminin acentenin normalde bekleyebileceğinden önemli surette düşük olabileceğini bildirmek.

c) Acentenin yaptığı işleri kabul edip etmediğini ya da yerine getirip getirmediğini uygun bir süre içinde bildirmek.

d) Acentenin istemeye hak kazandığı ücreti ödemek.

e) Ücret, avans ve olağanüstü giderler hakkında faiz ödemek.

Acentenin Temsil Yetkisi

Acenteye tacir tarafından sözleşme yapma yetkisi yazılı olarak verilmelidir. Bu geçerlilik şartıdır. Yetki belgesinin acente tarafından tescil ve ilan ettirilmesi gerekir.

Acente, yetkisi olmadan tacir adına sözleşme yaparsa, tacir sözleşmenin yapıldığını öğrenince icazet verebilir; vermediği takdirde acente yapılan işlemle kendisi sorumlu olur.

Acenteye verilen temsil yetkisinin sınırlandırılmasının iyiniyetli 3. kişilere karşı ileri sürülebilmesi için bunların tescil ve ilan edilmesi gereklidir.

Taciri mahkemede temsil yetkisi vardır.

Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi

- Sözleşmede herhangi bir süre kararlaştırılmışsa bu sürenin dolmasıyla,

- Belirsiz bir süre için yapılmış olan acentelik sözleşmesini, taraflardan her biri 3 ay önceden ihbarda bulunmak şartıyla feshedebilir.

- Haklı neden var ise her zaman sözleşme ihbar süresine uymadan feshedilebilir.

- Aksi sözleşmeden veya işin niteliğinden anlaşılmadıkça acentelik, taraflardan birinin ölümü, iflası, ehliyetini kaybetmesiyle son bulur.

Denkleştirme İstemi

TTK madde 122 de düzenlenmiştir.

MADDE 122: (1)Sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra;

a)Müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa,

b) Acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa ve

c) Somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğinde, ödenmesi hakkaniyete uygun düşüyorsa, acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir.

(4) Denkleştirme isteminden önceden vazgeçilemez. Denkleştirme istem hakkının sözleşme ilişkisinin sona ermesinden itibaren bir yıl içinde ileri sürülmesi gerekir.

Rekabet Yasağı Anlaşması (TTK m. 123)

Acentenin, işletmesine ilişkin faaliyetlerini, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonrası için sınırlandıran anlaşmanın yazılı şekilde yapılması ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil tarafından imzalanmış bulunan bir belgenin acenteye verilmesi gerekir.

Rekabet yasağı anlaşması en çok ilişkinin bitiminden itibaren 2 yıllık süre için yapılabilir.

Rekabet yasağı anlaşması acenteye bırakılmış olan bölgeye veya müşteri çevresine ve kurulmasına aracılık ettiği sözleşmelerin taalluk ettiği konulara ilişkindir.

Müvekkilin bu anlaşma karşılığında acenteye uygun bir tazminat ödemesi gerekir.

Müvekkil sözleşme ilişkisinin sona ermesine kadar rekabet sınırlamasının uygulanmasından yazılı olarak vazgeçebilir.

Taraflardan biri, diğer tarafın kusurlu davranışı sebebiyle haklı sebeplerle sözleşme ilişkisini feshederse, fesihten itibaren 1 ay içinde rekabet sözleşmesiyle bağlı olmadığını diğer tarafa yazılı olarak bildirebilir.

B-KOMİSYONCU

Komisyonculuk genel olarak 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Komisyonculuğun bir alt türü olan taşıma işleri komisyonculuğu 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir.

TBK m. 532:

Alım veya satım komisyonculuğu, komisyoncunun ücret karşılığında, kendi adına ve vekâlet verenin hesabına kıymetli evrak ve taşınırların alım veya satımını üstlendiği sözleşmedir.

Komisyoncu kendi adına müvekkil hesabına hareket eder. Tacirle arasındaki ilişki dolaylı temsil ilişkisidir.

Komisyoncunun 3. kişilerle yapmış olduğu işlemlerden ötürü ortaya çıkan hak ve borçlar komisyoncuya aittir.

Müvekkil ile arasındaki ilişki geçicidir.

Komisyon sözleşmesinde boşluk olan hallerde vekalet sözleşmesi hükümleri uygulanır.

Hakları

- Ücret isteme hakkı

- Olağan ve olağanüstü giderleri talep hakkı

- Hapis hakkı

Borç ve Yükümlülükleri

Aktin yapılması ve icrası: Komisyoncu aktin yapılmamasından dolayı sorumlu tutulamaz. Ancak bu durum ücret almasını engeller.

Müvekkili bilgilendirme ve menfaatlerini koruma: Komisyoncu, yaptığı iş hakkında vekalet vereni bilgilendirmek ve özellikle talimatının yerine getirildiği kendisine hemen bildirmekle yükümlüdür.

Komisyon Akdinin Sona Ermesi

- Komisyoncuya verilen işin görülmesi

- Komisyoncunun azli ya da istifası

- Taraflardan birinin ölümü, iflası, medeni haklarını kullanma ehliyeti kaybetmesi

Komisyonculuk sözleşmesinden doğan talepler için zamanaşımı süresi 5 yıldır.

Taşıma İşleri Komisyonculuğu

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 917. maddesinde düzenlenmiştir.

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi ile komisyoncu eşya taşıtmayı üstlenir.

Sözleşme ile gönderen, kararlaştırılan ücreti ödeme borcu altına girer.

Taşıma işleri komisyonculuğu bir ticari işletme faaliyetidir.

Kişi ücret karşılığında kendi adına ve müvekkil hesabına eşya taşıtmayı meslek edinmiş olan kişidir.

C-SİMSAR

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 520. maddesinde düzenlenmiştir.

TBK 520:

Simsarlık sözleşmesi, simsarın taraflar arasında bir sözleşme kurulması imkânının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması hâlinde ücrete hak kazandığı sözleşmedir.

Simsarlık sözleşmesine, kural olarak vekâlete ilişkin hükümler uygulanır.

Taşınmazlar konusundaki simsarlık sözleşmesi, yazılı şekilde yapılmadıkça geçerli olmaz.

- Simsar aracılık yapar

- Tacir ile arasındaki ilişki geçicidir.

- Simsar tarafların çıkarlarını korumalıdır.

- Tarafsızlığını ihlal eden simsar, ücret ve masraf isteme hakkını kaybeder.

- Taşınmazlar konusundaki simsarlık sözleşmesi yazılı şekilde yapılmadıkça geçerli olmaz.

- Simsarlıktan doğan davalarda zamanaşımı süresi 5 yıldır.

- Simsarın ücret talep etme hakkı, taraflar arasında sözleşmenin yapılmasıyla doğar.

- Simsar kural olarak yaptığı masrafları isteyemez. Aksine sözleşme mümkündür.

Simsarlığın Sona Ermesi

- Verilen işin herhangi bir nedenle sona ermesi

- Taraflardan birinin ölümü, iflası, medeni haklarını kullanma ehliyetini

- Süre öngörülmüş ise sürenin dolması

BAĞIMLI TACİR YARDIMCILARI İLE BAĞIMSIZ TACİR YARDIMCILARI ARASINDAKİ FARKLAR

- Bağımlı tacir yardımcıları, tacirin emir ve talimatları ile hareket ederken, bağımsız tacir yardımcıları bağımsızdır ve kural olarak tacirden emir ve talimat almazlar.

- Bağımsız tacir yardımcıları tacir hesabına fakat kendi adına hareket ederken, bağımlı tacir yardımcıları tacir adına ve hesabına hareket ederler.

- Bağımlı tacir yardımcılarının ayrı bir işletmesi yok iken, bağımsız tacir yardımcılarının çoğunun ayrı bir işletmesi bulunur.

- Bağımlı tacir yardımcılarının çalışma saat ve usulleri tacir tarafından belirlenir iken, bağımsız tacir yardımcıları çalışma saat ve usullerini kendileri belirler.

- Bağımlı tacir yardımcıları sadece gerçek kişilerden oluşurken, bağımsız tacir yardımcıları hem gerçek hem de tüzel kişilerden oluşur.

Stj. Av. Ahmet GÜLLÜK & Av. Selçuk ENER