Bir iş yerinde 150’den daha fazla kadın işçi çalışıyor ise 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından işyeri veya yakınında kreş kurulması zorunludur. İşveren işyerinde kreş açmamış ise işçi yazılı olarak işyerine başvurmalı işveren buna rağmen kreş açmıyor ise işçi iş akdini haklı nedenle fesih edip tazminata hak kazanır.
1. İŞ YERLERİNDE KREŞ BULUNDURMANIN HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR?
İş kanunundaki tanıma göre belirli bir ücret karşılığında herhangi bir işte işçi çalıştıran gerçek ve tüzel kişiliklere işveren, belirli bir ücret karşılığı hizmet sözleşmesi kapsamasında bir işte çalışan kişilere işçi denir. İşin yapıldığı yere de iş yeri denmektedir. İşçilerin ve işverenlerin ise birbirlerine karşı bazı yükümlülükleri vardır. Örneğin işverenin işçiyi gözetlemesi ve haklarını koruması gerekir, işçinin ise buna karşılık sadakat borcu vardır. Ayrıca işverenin işçinin iş çalışmasını sürdürebilmesi için uygun ortamı oluşturması da bu yükümlülüklerin kapsamına girmektedir. Kadın işçinin çocuğu olduktan sonra ya da erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş kişilerin hayatını sürdürebilmesi için işyerinde kreşe ve emzirme odasına ihtiyaç vardır. Yani kreş bulundurmanın hukuki niteliği olarak işverenin işçiye karşı yerine getirmesi gereken bir yükümlülüğü denilebilir. Nitekim 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 30. maddesine dayanılarak çıkarılan, “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 13. Maddesi” ile işverenlere İşyerlerinde Emzirme Odası ve Kreş açma zorunluluğu getirmiştir.
2. İŞ YERLERİNDE KREŞ BULUNDURMANIN ŞARTLARI NELERDİR?
16 Ağustos 2013 tarihli Resmi Gazete’ de “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğe göre:
MADDE 13
(1) Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta EK-IV’te belirtilen şartları taşıyan bir emzirme odasının kurulması zorunludur.
(2) Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın EK-IV’te belirtilen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunludur. Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür.
(3) İşverenler, ortaklaşa oda ve yurt kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebilirler.
(4) Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate alınır.
(5) Emzirme odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir.
Yani kısaca yaşı ve medeni durumu önem arz etmeksizin bir iş yerinde 150’den daha fazla kadın işçi çalışıyor ise 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın EK-IV’te belirtilen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunludur. Ayrıca kurulan bu yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür.
Burada emzirme odasının açılması ile kreş açılması durumu karıştırılmamalıdır. Şöyle ki yönetmeliğe göre emzirme odası açılması için 100-150 kadın çalışan olması yeterli iken kreş açılması için 150’den fazla kadın çalışan olması gereklidir.
3. HER İŞVEREN KREŞ AÇMAK ZORUNDA MIDIR?
Kanunda kreş açma zorunluluğu ile ilgili yazan şartları taşıyan iş yerlerinde kreş açılmak zorundadır ancak işverenler tek başlarına bir kreş açmak yerine ortaklaşa bir kreş açabilirler ya da kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla anlaşma yaparak da bu yükümlülüklerini yerine getirebilirler. Yönetmelikte belirtilen kapsama girmeyen işyerlerinde ise böyle bir zorunluluk yoktur.
4. YÜKÜMLÜLÜĞÜ BULUNMASINA RAĞMEN KREŞ AÇMAYAN İŞYERİNE HANGİ YAPTIRIMLAR UYGULANIR?
Kreş açma yükümlülüğü altında bulunmasına rağmen bu yükümlülüğü ihlal eden işverenler için idari para cezası uygulanır. Bu idari para cezası, yükümlülüğün yerine getirilmediğinin tespit edildiği tarihten itibaren her ay için uygulanmaktadır. 2018 yılında yeniden değerleme oranını ile ceza miktarı %14,47 arttırılmıştır. Buna yeni ceza miktarına göre kreş açma yükümlülüğünü ihlal eden işverenler aylık olarak; az tehlikeli işyerleri için 2.317 TL, tehlikeli işyerleri için 3.090 TL, çok tehlikeli işyerleri için ise 4.635 TL olmak üzere idari para cezası ödemek zorundadırlar.
5. İŞ YERİNDE KREŞ AÇMA ZORUNLULUĞUNDA KADIN İŞÇİ SAYISI NASIL BELİRLENİR?
Emzirme odası ve/veya yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilir. İlgili düzenleme gereğince de işverenler, kadın çalışanların tamamı bekâr veya çocuğu olmasa dahi bu sayıya dahil edilir. Ayrıca oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate alınır.
6. İŞYERİNDE KREŞ BULUNMAMASI DURUMUNDA KADIN İŞÇİ NASIL HAREKET ETMELİDİR?
İşyeri kreş açma zorunluluğu ile ilgili şartları taşıyorsa ancak işyerinde kreş bulunmuyorsa kadın işçi öncelikle işverene başvurmalıdır. Bu başvuru yazılı veya sözlü olabilir ancak yazılı olması ispat açısından kolaylık sağlamaktadır. Akabinde eğer işveren bu başvuruya olumlu yanıt vermez ise bu gerekçe ile iş sözleşmesi haklı nedenle sona erdirilerek önce arabuluculuk başvurusu yapılmalıdır. Arabuluculukta bir anlaşma sağlanamaması durumunda da dava açılması gerekmektedir.
7. İŞVEREN KENDİSİ KREŞ AÇMAYIP İŞÇİYİ BİR KREŞE YÖNLENDİREBİLİR Mİ?
İşveren kreş açmakla yükümlü bir işveren olmasına rağmen bu kreşi kendisi açmak zorunda değildir. İşveren kendisi kreş açmayıp işçisini dışarıda bir kreşe de yönlendirebilir. Ayrıca kreş açarsa da tek başına açmak zorunda değildir. Başka işverenlerle birlikte bir kreş de açabilir.
8. İŞVEREN İŞYERİNDE AÇTIĞI KREŞ İÇİN İŞÇİDEN ÜCRET TALEP EDEBİLİR Mİ?
İşverenin emzirme odası veya kreş açması işverene verilen kanuni bir yükümlülüktür. Kreş ve emzirme odası açma yükümlülüğü altında olan işverenlerin bu hakkı işçilerine ücretsiz olarak sunmaları gerekmektedir. Yani işveren işyerinde açtığı kreş için kadın işçiden ücret talep edemez.
9. İŞVERENCE KREŞ AÇMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ İHLAL EDİLDİĞİNDE İŞÇİ NE YAPABİLİR?
İşverene kreş açma yükümlülüğü kanunla verilmiştir. Bu sebeple işveren bu yükümlülüğü yerine getirmediğinde kanuna aykırı davranmış olur. Böyle bir durumla karşı karşıya kalmış olan işçi öncelikle bunu işverenine bildirmelidir. Ancak işveren bu bildirimden sonra da kanuni yükümlülüklerine uymamaya devam ediyorsa bu durumda işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçinin bu bildirimi ve fesihi yapması için herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir fakat fesihten sonraki süreçte haklılığını ispat edebilmesi açısından bu bildirimi yazılı olarak yapması işçiye kolaylık sağlamaktadır.
10. İŞVERENCE KREŞ AÇMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ İHLAL EDİLDİĞİNDE HAKLI FESİH
Genel tanım olarak haklı nedenle fesih hakkı şudur : ‘’Dürüstlük kuralları gereğince iş ilişkisini devam ettirmesi kendisinden beklenemeyecek durumda olan tarafa belirli veya belirsiz süreli iş akdini derhal bitirme yetkisi veren bir bozucu yenilik doğuran hak.’’ İş kanunumuzun 24. maddesinde işçi tarafından hangi hallerde haklı nedenle fesih hakkının kullanılabileceği öngörülmüştür. Kanunumuzun 25. maddesinde ise işverenin haklı fesih hakkından bahsedilmiştir.
İşçi tarafından haklı fesih hakkının kullanılabileceği haller şunlardır: sağlık sebepleri nedeniyle, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve son olarak zorlayıcı sebeplerin olması halleri. İşverenin kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda , işçi çocuğunun bakımı konusunda zor duruma düşebilir hatta işe bile gidemeyecek hale gelebilir bu sebeple de işveren yükümlülüğünün yerine getirmediği için sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir. Nitekim yargıtay 9. Hukuk dairesinin 2015/5175 Esas sayılı kararı da bunu desteklemektedir. Karardaki olaya göre bireysel bankacılık merkezinde bireysel pazarlamacı olarak çalışan kadın işçinin iş yerine kreş açma yükümlülüğü ile ilgili ihtar gönderip kreş temin etme yükümlülüğünü hatırlatarak aksi halde iş akdini feshedeceğini ihbar etmiştir ancak davalı bankanın davacının ihtarnamesinde belirttiği sebepleri kabul etmeyerek istifa sayıp davacıyı işten çıkarmıştır. Yerel mahkeme bu sebebi haklı fesih nedeni saymayıp işvereni haklı görmüş fakat Yargıtay ‘’Yönetmelikteki düzenleme gereği işverenin kreş açma zorunluluğu bulunmakta olup, bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren karşısında işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır. ‘’ diyerek işçiyi haklı bulmuştur.
İş akdini feshedecek olan işçinin öncelikle haklı fesih gerekçelerini yani işverenin kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmediğini işverene bildirmelidir. Daha sonra da sözleşmeyi feshetmelidir. Bu bildirimin yazılı olarak yapılması bir geçerlilik şartı olmamakla birlikte yazılı bildirim yapılması ispat açısından elverişlilik sağlamaktadır.
11. SIKÇA SORULAN SORULAR
İşyerine kreş açılması zorunluluğu kapsamında hangi durumlarda kadın çalışan sayısına erkek çalışan sayısı da dahil edilir?
İşyerine kreş açılması zorunluluğu kapsamında kadın sayısı hesaplanırken işyerinde çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olan erkek işçilerin olması durumunda bu kişilerin sayısı kadın çalışan sayısına dahil edilir.
İşyerinde açılacak olan kreşlere hangi yaş aralığındaki çocuklar alınır?
Kreşlere velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan 66 aylığa kadar çocuklar alınır. Ayrıca kreşlerde 0-24 aylık, 25-48 aylık ve 49-66 aylık çocuklar birbirinden ayrı bulundurulmalıdır.
İşverenin kreş açmayıp kreş yardımı yapması geçerli midir?
Bazı işveren yükümlüklerini yerine getirmek yerine kadın işçilere kreş yardımı adı altında bir miktar ödeme yapmaktadırlar. Ancak bu uygulamada hukuka uygun bulunmamaktadır. İşverenlerin kreş hizmeti sunma yerine bunun yerine bir miktar ödeme yapmaları işvereni bu yükümlülükten kurtarmamaktadır. Buna dayanak olarak Antalya Bölge Adliye Mahkemesinin 10. Hukuk Dairesinin 2019/1407 Esas sayılı kararı örnek gösterilebilir. Bu karara göre ‘’ davacıya kreş yardımı adı altında belirli bir miktar ödeme yapılmış olmasının yönetmelikteki açık düzenleme karşısında sonuca etkili olmadığı görülmekle davanın istinaf sebepleri yerinde bulunmamıştır.”
İş yerine açılacak olan kreş ne kadar uzaklığa açılabilir?
İşverenin açacağı kreşi işyerine en fazla 250 metre uzaklıkta açması gerekir. Kreşin işyerine 250 metreden uzakta olması durumunda ise işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür.
Kreş açma zorunluluğu sadece kamu kurumlarına mı aittir?
Bu zorunluluk iş kanunuyla işverene yüklenmiş bir yükümlülüktür. Özel sektörde şartları taşıması halinde kreş açma zorunluluğu vardır.
Av. Haşim ELMAS
