Bu yazımızda, işçilerin doğum, ölüm, evlilik gibi mazeretlerinden kaynaklanan izin hakları incelenecektir. (4857 sayılı İş Kanununda düzenlenen doğum ve süt izinleri ayrı inceleme konusudur)
İşçilerin mazeret izinleri, 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 sayılı Basın İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanununda düzenlenmiştir. Bu Kanunlarda yer alan mazeret izinlerini aşağıda başlıklar halinde ayrı ayrı ele alacağız.
1) 4857 sayılı İş Kanununda Mazeret İzinleri:
Mazeret izinleri daha önce, “Hafta tatili ücreti” başlıklı 46. maddesindeki b bendinde ve “Yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller “ başlıklı 55. maddenin ı bendinde “İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler” olarak yer almaktaydı. 4857 sayılı Kanunda açıkça belirtilmediği için uygulamada tereddütlere sebep olan mazeret izni süreleri, 04.04.2015 tarihli ve 6645 sayılı Kanunla 4857 sayılı İş Kanununa getirilen ek madde 2’de düzenlenmiştir. Ayrıca, daha önceden 4857 sayılı İş Kanununda yer almayan 5 günlük babalık izni, 3 günlük evlat edinme izni, engelli veya süreğen hastalığı olan çocuklarının hastalıkları ile ilgilenmelerini temin etmek amacıyla işçi olan anne veya babaya bir yıl içinde on güne kadar ücretli izin verilmesi hüküm altına alınmıştır. Böylece son durumda mazeret izinleri şöyledir:
Evlilik İzni: İşçiye evlenmesi halinde üç gün ücretli izin verilir.
Evlat Edinme İzni: İşçiye evlat edinmesi halinde üç gün ücretli izin verilir.
Ölüm İzni: İşçinin ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün ücretli izin verilir.
Babalık İzni: İşçinin eşinin doğum yapması hâlinde beş gün ücretli izin verilir.
Engelli/Hasta Çocuk Bakım İzni: İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.
Bu mazeret izinleri ücretli olmakla beraber, açıkça belirtilmediği için izin sürelerinin işgünü olmadığı kabul edilmelidir.[1] Bu izinler, 4857 sayılı İş Kanununun 46 ve 55. maddeleri gereği, hafta tatili ve yıllık ücretli izne hak kazanma bakımından çalışılmış gibi hesaba katılır.
2) 5953 sayılı Basın İş Kanununda Mazeret İzinleri:
5953 sayılı Basın İş Kanununun 19. maddesinin 2. fıkrasında mazeret izinleri sayılmıştır.
Ölüm İzni (1): Gazetecinin eşi veya çocuğu, anası veya babası öldüğü zaman dört gün ücretli izin verilir.
Ölüm İzni (2): Gazetecinin kardeşi, büyük anne veya büyük babası veya torunu öldüğü zamanlar iki gün ücretli izin verilir.
Babalık İzni: Gazetecinin çocuğu dünyaya geldiği zaman üç gün ücretli izin verilir.
Çocuğun Evlenmesi Halinde İzin: Gazetecinin çocuğunun evlenmesi halinde iki gün ücretli izin verilir.
Basın İş Kanununda çocuğun evlenmesi halinde izin düzenlenmesine rağmen, gazetecinin kendisinin evlenmesi halinde izin düzenlenmesine yer verilmemesi büyük bir eksikliktir.
3) 854 sayılı Deniz İş Kanununda Mazeret İzinleri:
Evlilik İzni: Gemiadamının evlenmesi halinde üç gün ücretli izin verilir.
Ölüm İzni: Gemiadamının ana ve babasının, eş, kardeş ve çocuklarının ölümü hâlinde iki gün ücretli izin verilir.
854 sayılı Deniz İş Kanununda babalık iznine yer verilmemiştir.
4) Mazeret izinler ne zaman kullanılmalıdır? İşçi mazeret iznini kullanmaktan feragat edebilir mi? Kullanılmadığı zaman ücrete dönüşür mü?
Bu hususlar, bir Yargıtay kararında şöyle hükme bağlanmıştır.
“Davacının nikah izni alacağı, bu izinde çalışma karşılığı talep ettiği ücret 4857 Sayılı Kanunun 46/b maddesi gereğince aynı Kanunun 55/ı maddesi uyarınca mazeret iznidir. Mazeret izinleri kural olarak doğduğu anda kullanılması gerekir. Kullanılmadığı takdirde yıllık ücretli izin gibi ücrete dönüşmez. Kaldı ki dosyada davacının açıkça bu izni kullanmayacağına dair beyanı mevcut olup, nikah izin ücreti talebinin reddi yerine kabulü hatalıdır.”[2]
Buna göre, mazeret izinlerinin doğduğu anda kullanılması gerekir ve kullanılmadığı halde yıllık ücretli izin gibi ücrete dönüşmez.
Aynı kararda, “Kaldı ki dosyada davacının açıkça bu izni kullanmayacağına dair beyanı mevcut olup, nikah izin ücreti talebinin reddi yerine kabulü hatalıdır.” ifadesi ile de, işçinin mazeret iznini kendi rızası ile kullanmayabileceği belirtilmiş olup, bu ifadeden işçinin mazeret izni doğduğu anda kullanmaktan feragat edebileceği sonucu da çıkarılmaktadır. Nitekim, Kanunlarda yıllık izin düzenlemesinin aksine, mazeret izinlerini kullanmaktan feragat edemeyeceği hükmüne yer verilmemektedir.
-------------------
[1] Nuri Çelik, İş Hukuku Dersleri, 2017, s. 709.
[2] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2014/30441, K. 2016/5377, T. 09.03.2016.
