Çarşı ve mahalle bekçiliği kavramı eskiden beri ülkemizde uygulanan, Yeşilçam filmleri ve edebi romanlarda da kendine yer bulmuş bir uygulama iken 1990 yılında kaldırılmış ve ardından yakın tarihte 25 Ağustos 2017 tarihli KHK ile yeniden uygulamaya geçilmiştir. Bu kapsamda mahalle bekçiliği geri gelmiş, İçişleri Bakanlığı bünyesinde kadro ihdas edilmiş, “gece kartalları” adı altında bir yeni bir kimlik ve yüze kavuşturulmuştur.

Bu yazımızda; sokaklarda ve parklarda, metro giriş ve çıkışlarında sıkça karşılaştığımız, kimlik sorma, üst araması gibi uygulamalarda bulunan mahalle bekçilerinin, kanun ve yönetmelik kapsamında görev ve yetkilerini ele alacağız. Çarşı ve mahalle bekçilerinin görev ve yetkilerini düzenleyen bir kanun ve bir yönetmelik vardır. Bunlar 772 sayılı 22/07/1966 tarihinde resmi gazetede yayınlanmış Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu ile 10/10/1966 tarihinde resmi gazetede yayınlanan Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri İle İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Husuları Gösterir Yönetmelik’tir.

Çarşı ve mahalle bekçilerinin görevlerine Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun 3. Maddesinde yer verilmiştir;

Madde 3 – Çarşı ve mahalle bekçilerinin görevleri şunlardır :

A) Genel kolluk kuvvetlerinin derhal müdahalesine imkan bulunmıyan acele ve zaruri hallerdeki görevleri,

1. Bir kimsenin can, mal ve ırzına saldırma ve tehditleri önlemek, saldıranları yakalamak,

2. Suç işlenirken veya işlendikten sonra, henüz izleri meydanda iken sanıkları yakalamak,

3. Kamu düzen ve güvenini bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların yapılmasına karşı, genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici tedbirleri almak,

4. Adli kolluk işleriyle ilgili vakalarda, delillerin kaybolmamasını sağlıyan muhafaza tedbirlerini almak. (Bekçiler bu benddeki görevlerinin ifasında halkın yardımından da faydalanabilirler.)

B) Genel kolluk kuvvetlerine yardım yönünden görevleri :

1. a) Uyuşturucu maddeler yapılan, satılan veya kullanılan yerleri,

b) Kumar oynanan genel ve herkese açık yerleri,

c) Mıntakası dahilinde gizli fuhuş yapanları,

d) Mıntakası dahiline gelen misafir ve yabancıları,

e) Halkın sükun ve istirahatini bozanları, saldırgan delileri, rezalet çıkaracak derecede sarhoş olup başkalarını rahatsız edenleri,

f) Mevzuat ve yetkili makamlarca tayin edilen saatlerden sonra her ne şekilde olursa olsun, halkın rahat ve huzurunu bozacak surette açık ve kapalı yerlerde gürültü yapanları,

g) Sokak, geçit ve meydanları tıkayarak trafiğe mani olan taşıt ve araçlarını ve diğer engelleri,

h) Yangın, deprem, su baskını gibi afet ve tehlikelerle ilgili önbilgileri, En kısa zamanda polis ve Jandarma ve itfaiye teşkilatına haber vermek ve önlenmesi gerekenleri önlemek,

2. Bölgeleri içinde bulunan dükkan, mağaza, ev, motorlu araç gibi malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan tedbirleri tamamlattırmak,

3. Vazife saatleri içinde gördükleri, işittikleri, şüphe ettikleri şahsı veya hadiseleri, istirahate geçmeden evvel bağlı bulunduğu en yakın kolluk kuruluşuna bildirmek,

4. Vazife saatleri içinde tahdid edilen mıntıkasını fasılsız surette dolaşmak,

C) Mahalle sakinlerinin istirahat, sağlık ve selametini sağlamak bakımından görevleri :

1. Yolda hastalanan, kazaya uğrayan, düşüp kalan ve genel durumu itibariyle yardıma muhtaç olanlara yardım etmek,

2. Yollarda dolaşan kimsesizleri, engellileri, acizleri ve çocukları bizzat yerlerine veya veli veya vasilerine teslim edilmek üzere en yakın kolluk kuruluşuna götürmek, (1)

3. Bir semt, yer, yol, sokak veya şahıs sormak için başvuranlara gerekli bilgiyi vermek,

4. Doğum, ölüm, hastalık, kaza, yangın veya afet gibi önemli ve acele haller sebebiyle, yapılacak yardım isteklerinden gücü dahilinde olanları öncelikle yerine getirmek,

5. Büyük tehlike arz eden yangın ve su baskını gibi afetlerde mahalle sakinlerine derhal bilgi vermek, görevli ekipler gelinceye kadar yerinde ve gerekli önleyici tedbirleri almak,

6. Kuduz hayvana rastlandığında mümkün ise bunları tecridederek zararlarını ortadan kaldırmakla beraber belediyeyi haberdar etmek, bu suretle zararını ortadan kaldıramadığı takdirde itlaf etmek,

7. Bulaşıcı ve salgın insan ve hayvan hastalıklarını en yakın kolluk kuruluşuna haber vermek, 8. Elektrik, su, havagazı, kanalizasyon gibi amme tesislerinde vakı arızaları, sokaklara süprüntü atanları, pis su dökenleri, inşaat ve tamirat yapanları, en yakın kolluk kuruluşuna bildirmek,

Yukarıda ki madde de yer aldığı üzere ilgili maddenin A bendinde bekçilerin acele ve zaruri hallerdeki görevleri, B bendinde genel kolluk kuvvetlerine yardım yönünden görevleri, C bendinde de ise mahalle sakinlerinin istirâharat ve selâmetini sağlamak bakımından görevlerine yer verilmiştir. Aynı kanunun 4. Maddesinde çarşı ve mahalle bekçilerinin genel olarak güneşin batışı saatinden, doğuşu saatine kadar vazife göreceği, güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan fevkalâde hallerde vali ve kaymakamın vereceği emirlerle gündüz de çalıştırılabileceği, bunun dışında her ne suretle olursa olsun gündüz çalıştırılamayacakları belirtilmiştir.

Bu ilgili maddeler bakımından A bendinde de belirtildiği üzere genel kolluk kuvvetlerinin derhal müdahalesine imkan bulunmıyan acele ve zaruri hallerde bekçilere;

- Bir kimsenin can, mal ve ırzına saldırma ve tehditleri önlemek, saldıranları yakalamak,

- Suç işlenirken veya işlendikten sonra, henüz izleri meydanda iken sanıkları yakalamak,

- Kamu düzen ve güvenini bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların yapılmasına karşı, genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici tedbirleri almak,

- Adli kolluk işleriyle ilgili vakalarda, delillerin kaybolmamasını sağlıyan muhafaza tedbirlerini alma yetkileri tanınmıştır.

Yine Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri İle İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Husuları Gösterir Yönetmelik’in 25. Maddesinde bekçilerin ilgili kanunun 3. Maddesinde yer alan hallerde genel kolluk görevlerini yerine getirecekleri söylenmiştir.

Madde 25 - Bekçiler, Kanunun 3 üncü maddesinde sayılan ve Genel Kolluk Kuvvetlerinin derhal müdahalesine imkan bulunmayan acele ve zaruri hallerde Genel Kolluk görevlerini yaparlar.

Madde ve yönetmelik hükümleri de açık olmak üzere dikkat edilmesi gereken husus genel kolluk kuvvetlerinin derhal müdahalesine imkan bulunmayan acele ve zaruri hallerdir. Bu haller gerçekleştiği durumda bekçilere bu işlemleri yapma yetkisi tanınmıştır. Bu işlemler ise kanun maddesinde yer alan hükümlerle sınırlıdır. Bu bakımdan bekçilerin üst araması, kaba üst araması yapması yetkisine sahip olduğuna dair ilgili kanunun 3. maddesinde hüküm yer almamaktadır.

Peki çevremizde bekçilerin kimlik sorma işlemleri yaptıklarına sıkça rastlamaktayız. Bu durum ile ilgili kanunda bu konuda açık bir madde yer almamakla birlikte Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri İle İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Husuları Gösterir Yönetmelik’in 16. Maddesinin 1. fıkrasında bununla ilgili bir madde bulunmaktadır.

Madde 16 - 1 - Bekçiler bölgeleri içinde dolaşın şüpheli şahısları takip eder ve hüviyetlerini araştırırlar.

Bekçilerin, kimlik sorma işlemlerini yalnızca şüphe üzerine yapabilecekleri yönetmelik maddesinde belirtilmiştir. Yönetmelik maddesinde şüphe denilmiş olup, bu şüphenin derecesine yer verilmemiştir.

Sonuç olarak; Mahalle ve Çarşı bekçilerinin görev ve yetkileri Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu ile Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri İle İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Husuları Gösterir Yönetmelik olmak üzere bir kanun ve bir yönetmelikte düzenlenmiştir. Bekçilere ilgili kanunun 3. Maddesinde sayılan hallerle sınırlı olmak üzere acele ve zaruri bir hal olması koşuluyla genel kolluk görevlerini yapma yetkisi tanınmıştır. İlgili kanun maddesinde ise üst araması, araç araması, kaba üst aramasına yer verilmemiştir. Bu bakımından bekçilerin ilgili işlemler bakımından yetkili olduğunu söylemek mümkün değildir. Bekçilerin kimlik sorma yetkisi ise ilgili yönetmeliğin 16. Maddesinde düzenlenmiş olup, şüphe olması halinde kimlik sorma yetkisine sahip olduğu belirtilmiştir.

Kaynakça;

1- Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu

2- Çarşı ve Mahalle Bekçilerinin Vazifeleri İle İlgili Olarak Riayet Etmeleri Gereken Husuları Gösterir Yönetmelik

“Bu köşe yazısı Av. Mert Seferoğlu tarafından kaleme alınmıştır. Başka yerlerde kullanımı için kaynak gösterilmesi gerekmektedir. Köşe yazısının bir bölümü aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.”