Mirası bırakan, malvarlığının bir kısmını veya tamamını kendi kararıyla bir ya da birkaç kişiye bırakma hakkına sahiptir. Belirleyeceği kişi ya da kişiler düzenlenen miras sözleşmeyi ya da vasiyetname ile mirasçı olarak atanabilir. Siz değerli okuyucularıma bu yazımda ölüme bağlı tasarruf şekillerinden biri olan artmirasçı atamasından bahsedeceğim.
TMK m. 521/1'e göre mirasbırakan ölüme bağlı tasarrufla önmirasçı atadığı kişiyi, mirası artmirasçıya devretmekle yükümlü kılabilir. Artmirasçılık, kural olarak iradi mirasçılık ile ilgili bir kurumdur. Burada mirasbırakan zaman yönünden birbirinden bağımsız art arda iki mirasçı atamaktadır. Bunlar, önmirasçı ile art mirasçıdır ve atanmış her iki mirasçı da mirastan yararlanma imkanı bulmaktadır. Artmirasçılıkta hem önmirasçı hem artmirasçı mirasbırakanın mirasçısıdır. Artmirasçılıkta mirasbırakan kendisine art arda külli halef olacak kişiyi belirlemektedir. Gerek önmirasçı gerek artmirasçı doğrudan doğruya mirasbırakanın külli halefidir ve bu sıfatlarını mirasbırakanın iradesinden alırlar.
Örneğin mirasbırakan vasiyetnamesinde, "ölümümden sonra mirasımın kızım A'ya bırakılmasını vasiyet ediyorum. Fakat tüm taşınmaz mallarım kızım A öldükten sonra artmirasçı tayin ettiğim oğlum B'ye intikal etsin." şeklinde düzenlenebilir.
Artmirasçıya mirası başka bir artmirasçıya devretme yükümlülüğü konulamaz. Nitekim TMK m. 521/1 uyarınca, “Aynı yükümlülük artmirasçıya yüklenemez.” bu tür bir yükümlülük içeren artmirasçı atama tasarrufları, kanuna aykırı oldukları için TMK m. 557/b. 3 uyarınca iptal edilebilir.
Mirasbırakan mirasın art mirasçıya geçişi bakımından bir süre ya da şart öngörebilir. Mirasbırakan yapmış olduğu ölüme bağlı tasarrufta mirasın artmirasçıya geçiş anını belirlemiş ise, miras bu anda geçer. Tasarrufta bir süre veya şart belirlenmemiş ise, miras önmirasçının ölümü ile artmirasçıya geçer. Mirasın artmirasçıya geçmesi herhangi bir nedenle imkansızlaşmışsa miras önmirasçıya; önmirasçı da ölmüşse kesin olarak onun mirasçılarına geçer.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2013/4312E. 2013/5107K. Sayılı ilamı şu şekildedir:
" ...Mahkemece; "Dava, TMK'nun 557. ve 558.maddelerine göre açılan vasiyetnamenin iptali davası olup, İzmir 12.Noterliğinin, 19.09.2002 tarih, 2002/21774 yevmiye numaralı düzenleme şeklinde vasiyetname incelendiğinde, müteveffanın eşi ...'ın önmirasçı olduğu, diğer davalıların ise artmirasçı olarak gösterildikleri anlaşılmıştır. TMK'nun 522/1.maddesinde "Tasarrufta geçiş anı beilrtilmemişse miras, önmirasçının ölümüyle artmirasçıya geçer." amir hükmü bulunmaktadır. Davamızdaki önmirasçı ise henüz sağ olduğundan, mirasın artmirasçılara geçmesi mümkün olmamaktadır..."
TMK m. 524/1'e göre önmirasçı, mirası atanmış mirasçı gibi kazanır. Önmirasçı, atanmış mirasçıdır ve terekenin tamamı veya belirli bir kısmına mirasbırakanın ölümünde kendiliğinden kanun gereği sahip olur. Önmirasçı, mirasbırakanın borçlarından kişisel olarak kendi malvarlığı ile sorumlu olur. Önmirasçının tereke borçlarından sorumluluğu, mirasın artmirasçıya intikal anına kadardır. Önmirasçı, artmirasçılık gerçekleşinceye kadar hak sahibi olmakla birlikte gerçek anlamda mirasçı ve külli haleftir. Önmirasçı, mirasa onu artmirasçıya geçirme yükümlülüğü ile sahip olur. Önmirasçıya tereke mirasbırakanın öngördüğü kurallara uygun olarak geçer. Bu nedenle önmirasçıya intikal eden tereke malları önmirasçının malvarlığına karışmayıp, özel bir malvarlığı oluşturur. Artmirasçılık gerçekleşinceye kadar, konusu olan miras payı üzerinde iki kişinin hakkı bulunur. Bunlardan ilki, önmirasçının tam hakkı; ikincisi ise artmirasçının beklenen hakkıdır. Artmirasçının mirasın kendisine geçiş anına kadar sadece bir beklenen hakkı vardır. Geçiş ile birlikte beklenen hak, tam hakka dönüşür ve artmirasçı miras üzerinde tam hakka sahip olur. Artmirasçılık için gerekli olan şartın gerçekleşmesi veya öngörülen sürenin dolması ile miras önmirasçıdan artmirasçıya geçer. Artmirasçı, mirası belirlenmiş olan geçiş anında sağ olduğu takdirde kazanır. Artmirasçı bu andan önce ölmüşse veya veya mirasçılık sıfatını kaybetmişse, tasarrufta aksi öngörülmüş olmadıkça, miras önmirasçıya veya onun mirasçılarına geçer. Artmirasçı, geçiş şartlarının gerçekleştiği anda kanun gereği mirası kendiliğinden kazanır. Ancak önmirasçı mirasbırakanın ölümünde sağ değilse veya mirastan yoksun kalmışsa ya da mirası reddederse, miras artmirasçıya geçer. Artmirasçı külli halef olduğu için mirasın kendisine geçtiği andan itibaren tereke borçlarından kişisel olarak sorumlu olur.
Önmirasçının Güvence Gösterme Yükümlülüğü: TMK m. 523’te kanun koyucu art mirasçının zarara uğramasını engellemek amacıyla bazı düzenlemeler öngörmüştür. Söz konusu hükme göre, “Önmirasçıya geçen mirasın sulh mahkemesince defteri tutulur. Mirasbırakan açıkça bağışık tutmadıkça, mirasın önmirasçıya teslimi onun güvence göstermesine bağlıdır. Taşınmazlarda bu güvence, yeterli görüldüğü takdirde mirası geçirme yükümlülüğünün tapu kütüğüne şerh verilmesiyle de sağlanabilir. Önmirasçı güvence göstermez veya artmirasçının beklenen haklarını tehlikeye düşürürse, mirasın resmen yönetimine karar verilir.”TMK m. 523/1 uyarınca artmirasçılığın söz konusu olduğu durumlarda, sulh mahkemesi önmirasçıya geçen mirasın defterini tutar. TMK m. 523/1 anlamında defter tutma, terekenin tespitine ilişkindir. TMK m.523/2’de öngörülen önmirasçının güvence göstermesi, artmirasçının hakkının tehlikeye düşmesine bağlı değildir. Gösterilecek güvence, rehin, ipotek veya diğer teminatlar olabilir. Ancak her durumda güvence tereke değerini koruyacak miktarda olmalıdır. Önmirasçı güvence vermez veya gösterdiği güvence yeterli olmazsa ya da artmirasçının beklenen haklarını tehlikeye düşürürse, mirasın resmen yönetimine karar verilir.
KAYNAKLAR
Zahit İmre/Hasan Erman, Miras Hukuku, 15. Basım İstanbul 2021; Rona Serozan/Baki İlkay Engin, Miras Hukuku, Güncellenmiş 6. Baskı, Ankara, 2019; Mustafa Dural/Turgut Öz,Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku, İstanbul, 2019
