Kamu sektörü bilgilerinin yeniden kullanımına ilişkin hazırlanan Açık Veri Direktifi, 20 Haziran 2019'da kabul edilmiştir. Üye Devletlerin, iç hukuklarına aktarmaları için son tarih 17 Temmuz 2021'de sona ermiş olsa da, aşağıda sıralanan Üye Devletler, 30 Eylül 2021'de gönderilen resmi bildirim mektuplarına rağmen hala tüm ulusal önlemlerini iletmemişlerdir. 6 Nisan 2022 tarihinde Komisyon, Belçika, Bulgaristan, Çekya, Hırvatistan, Macaristan, Letonya, Hollanda, Avusturya, Slovakya ve İsveç'i “açık veri ve kamu sektörü bilgilerinin yeniden kullanımı” konusunda AB kurallarını yürürlüğe koymaya çağırmıştır. Bu Üye Devletlerden iki ay içinde tatmin edici bir yanıt alınmazsa, Komisyon konuyu Avrupa Birliği Adalet Divanı'na havale etmeye karar verebilir.
1. Direktif Amacı
Direktifin amacı, kamu sektörü tarafından üretilen geniş ve değerli veri kaynak havuzlarının kullanıma sunulmasını sağlamak ve verilerden faydalandırmaktır. Bu direktif ile verilerin yeniden kullanımı için daha az maliyetler öngörülmekte ve bu sayede KOBİ'lerin pazara giriş engelleri azalmaktadır. Daha fazla veriyi kullanılabilir hale getirerek, uygulama programlama arayüzleri (API'ler) aracılığıyla veri paylaşımı yapılarak, iş fırsatlarının artacağı öngörülmektedir. Direktif, yenilikçi çözümlerin geliştirilmesini teşvik etmektedir. Kamu tarafından finanse edilen araştırma verilerine erişim sağladığında şeffaflık artacak ve yapay zeka dahil yeni teknolojiler desteklenmiş olacaktır.
Direktif, açık veri kullanımını teşvik etme ile kamu sektörü verilerinin erişimini ve kullanımını kolaylaştırma amacını taşımaktadır. Açık veri kullanımının faydaları neler olacaktır?
a) Açık verinin kullanılması, ilgili taraflara (özel vatandaşlara veya tüzel kişilere) yeni ve yenilikçi ürünler ve hizmetler yaratmak için, izin vermek anlamına gelmektedir. Örneğin: Açık verinin kullanılması, iç pazarın gelişimini destekleyebilir ve tüketiciler için yeni uygulamaların yaratılmasını teşvik edebilir.
b) Bir kamu kuruluşu tarafından yönetilen veri ve belgeleri yeniden kullanabilmek, aslında kuruluş ile yeniden kullanıcı arasında potansiyel fikir alışverişinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Kamu kurumu, görevini yerine getirirken toplanan verilerin kalitesini iyileştirmek için sistemden bilgi alabilir. Bu durum şeffaflık ve hesap verilebilirlik sorunlarına da cevap olabilir.
c) Büyük miktarda veriyi toplama, birleştirme ve işleme olanağı, birçok soruna bütüncül ve verimli bir yaklaşım sağlar, bu sayede açık verinin bilimsel araştırmalara olumlu etkisi olur.
Açık veri hareketinin önündeki en büyük engel, verilerin ticari değeridir. Verilere erişim veya verilerin yeniden kullanımı genellikle kamu veya özel kuruluşlar tarafından kontrol edilir. Kontrol, erişim kısıtlamaları, lisanslar, telif hakkı, patentler ve erişim veya yeniden kullanım ücretleri yoluyla olabilir. Açık verinin savunucuları, bu kısıtlamaların kamu yararına zarar verdiğini ve verilerin herhangi bir kısıtlama veya ücret olmaksızın erişilebilir olması gerektiğini savunmaktadır.
2. Direktifin Kapsamı:
Açık Veri Direktifi, kamu kurum ve kuruluşlarını etkiler.
Kamu kurumu: Devlet, bölgesel veya yerel makamlar, kamu hukukuna tabi kuruluşlar veya bu tür makamlar veya kamu hukukuna tabi kuruluşlar tarafından oluşturulan dernekler (bkz. madde 2.1.);
Kamu hukuku tarafından yönetilen kuruluşlar, aşağıdaki özelliklerin tümüne sahip olan kuruluşlar anlamına gelir:
a) sınai veya ticari bir niteliğe sahip olmayan, kamu yararına olan ihtiyaçları karşılamak için özel bir amaç için kurulmuşlardır;
b) tüzel kişiliğe sahip olmaları; ve
c) çoğunlukla Devlet, bölgesel veya yerel makamlar veya kamu hukukuna tabi diğer organlar tarafından finanse edilir; veya bu makamlar veya organlar tarafından yönetim denetimine tabidir; veya üyelerinin yarısından fazlası Devlet, bölgesel veya yerel makamlar veya kamu hukukuna tabi diğer organlar tarafından atanan bir idari, yönetim veya denetim kuruluna sahiptir.
Kamu teşebbüsü, kamu sektörü kuruluşlarının mülkiyetleri nedeniyle üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak hakim etki uygulayabilecekleri, 1(1) maddesinin (b) bendinde belirtilen alanlarda faaliyet gösteren herhangi bir teşebbüs anlamına gelir. (bakınız madde 2.3).Aşağıdaki durumlardan herhangi birinde, kamu sektörü kuruluşlarının doğrudan veya dolaylı olarak baskın bir etkisinin olduğu varsayılır:
a) teşebbüsün taahhüt edilen sermayesinin çoğunluğuna sahip olmak;
b) teşebbüs tarafından ihraç edilen hisselere ilişkin oyların çoğunluğunu kontrol etmek;
c) teşebbüsün idari, yönetim veya denetim organının yarısından fazlasını atayabilir olmak;
3. Direktifin ana ilkesi nedir?
Direktifin ana ilkesi, devlet verilerinin varsayılan ve tasarım olarak açık olması gerektiğidir. Direktifin hükümleri şunları içerir:
a) Kişisel olmayan verilerin açık formatlarda ve açık standartlarda yayınlanması.
b) Veriler, gerçek zamanlı olarak ve API'ler aracılığıyla (mümkün olduğunda) erişilebilir olması.
c) Şarj konusunda yeni kurallar - ücretsiz yeniden kullanımın bir ilke haline gelmesi.
d) Kamu tarafından finanse edilen araştırma verilerinin yeniden kullanımı.
e) Bir Uygulama Yasasında belirlenecek Yüksek Değerli Veri Kümelerinin (HVD'ler) listesi.
f) Veri kilitlenmesinin önlenmesi.
g) Kamu hizmetleri ve ulaşım sağlayıcıları gibi kamu kuruluşları tarafından tutulan verilerin yeniden kullanımı.
4. Direktifin öne çıkan maddeleri nelerdir?
Madde 1: Konu ve Kapsam
Direktifin kapsamı, aşağıdaki belgelerden oluşur.
- Üye Devletlerin kamu sektörü organları tarafından tutulan mevcut belgeler;
- Kamu teşebbüsleri tarafından tutulan mevcut belgeler:
* 2014/25/EU Direktifinde tanımlanan alanlarda aktif;
* 1370/2007 Sayılı (EC) Tüzüğün 2. Maddesi uyarınca kamu hizmeti operatörleri olarak hareket eden;
* (EC) 1008/2008 Sayılı Tüzüğün 16. Maddesi uyarınca kamu hizmeti yükümlülüklerini yerine getiren hava taşıyıcıları olarak hareket eden; veya
* 3577/92 Sayılı Tüzüğün (EEC) 4. Maddesi uyarınca kamu hizmeti yükümlülüklerini yerine getiren Topluluk armatörleri olarak hareket eden;
- 10. maddede belirtilen koşullara göre araştırma verileri.
Direktifin kapsamına dahil olmayan belgeler ise aşağıdaki gibidir.
- Temini, kanunla veya Üye Devletteki diğer bağlayıcı kurallarla veya bu tür kuralların yokluğunda, ilgili kamu sektörü organlarının kamu görevi kapsamı dışında kalan bir faaliyet olan veya bu tür kuralların yokluğunda, kamu görevlerinin kapsamının şeffaf ve incelemeye tabi olması koşuluyla, söz konusu Üye Devletteki ortak idari uygulama
- Kamu kuruluşları tarafından tutulan belgeler:
* Üye Devlette yasa veya diğer bağlayıcı kurallarla tanımlandığı şekliyle kamu yararına hizmet sağlama kapsamı dışında üretilen;
* Doğrudan rekabete maruz kalan ve dolayısıyla 2014/25/EU sayılı Direktifin 34. Maddesi uyarınca ihale kurallarına tabi olmayan faaliyetlerle ilgili;
* Üçüncü tarafların fikri mülkiyet haklarına sahip olduğu belgeler;
- Üye Devletteki erişim rejimleri nedeniyle erişimden hariç tutulan hassas veriler gibi belgeler, aşağıdakiler dahil olmak üzere:
* Ulusal güvenliğin (yani Devlet güvenliği), savunmanın veya kamu güvenliğinin korunması;
* İstatistiksel gizlilik;
* Ticari gizlilik (iş, meslek veya şirket sırları dahil);
- 2008/114/EC sayılı Direktifin 2. maddesinin (d) bendinde tanımlandığı gibi hassas kritik altyapı korumasıyla ilgili bilgiler nedeniyle erişimi yasaklanan veya kısıtlanan belgeler;
- Vatandaşların veya tüzel kişilerin belgelere erişim elde etmek için belirli bir menfaati kanıtlamak zorunda olduğu durumlar da dahil olmak üzere, Üye Devletlerdeki erişim rejimleri nedeniyle erişimi kısıtlanan belgeler;
- Logolar, armalar ve nişanlar;
- Kişisel verilerin korunması gerekçesiyle erişim rejimleri nedeniyle erişimin yasaklandığı veya kısıtlandığı belgeler ve yeniden kullanımı kanunla yeniden kullanımı olarak tanımlanan kişisel verileri içeren bu rejimler aracılığıyla erişilebilen belgelerin bölümleri. Kişisel verilerin işlenmesiyle ilgili olarak bireylerin korunmasına ilişkin yasayla bağdaşmayan veya özellikle kişisel verilerin korunmasına ilişkin Birlik veya ulusal yasalar uyarınca bireyin mahremiyetinin ve bütünlüğünün korunmasına zarar verdiği;
* Kamu hizmeti yayıncıları ve bunların bağlı kuruluşları ve diğer kuruluşlar veya bunların bağlı kuruluşları tarafından bir kamu hizmeti yayıncılığı görevinin yerine getirilmesi için tutulan belgeler;
- Üniversite kütüphaneleri, müzeler ve arşivler dahil olmak üzere kütüphaneler dışındaki kültür kurumları tarafından tutulan belgeler;
- Orta ve altı eğitim kurumlarının sahip olduğu belgeler ve diğer tüm eğitim kurumları için 1. fıkranın (c) bendinde belirtilenler dışındaki belgeler;
- 1. paragrafın (c) bendinde atıfta bulunulanların dışındaki, araştırma sonuçlarını transfer etmek için kurulmuş kuruluşlar da dahil olmak üzere, araştırma yapan kuruluşlar ve araştırmayı finanse eden kuruluşlar tarafından tutulan belgeler.
Bu Direktif, 2007/2/EC Direktifinin uygulandığı belgeler de dahil olmak üzere, Üye Devletlerin kamu sektörü kurumları ve kamu teşebbüsleri tarafından tutulan mevcut belgelerin yeniden kullanımını düzenler.
Madde 3: Genel Prensip
Bu Maddenin 2. paragrafına tabi olarak, Üye Devletler, Madde 1 uyarınca bu Direktifin uygulandığı belgelerin, Bölüm III ve IV uyarınca ticari veya ticari olmayan amaçlar için yeniden kullanılabilir olmasını sağlayacaklardır.
2. Üniversite kütüphaneleri, müzeler ve arşivler dahil olmak üzere kütüphanelerin fikri mülkiyet haklarına sahip olduğu belgeler ve kamu kuruluşları tarafından tutulan belgeler için Üye Devletler, bu belgelerin yeniden kullanımına izin verildiği takdirde, bu belgelerin yeniden kullanılmasını sağlayacaktır. Bölüm III ve IV uyarınca ticari veya ticari olmayan amaçlar için kullanılabilir.
Madde 4: Yeniden kullanım taleplerinin işlenmesi
1. Kamu sektörü organları, mümkün ve uygun olduğunda, elektronik yollarla yeniden kullanım taleplerini işleyecek ve belgeyi başvuru sahibine yeniden kullanım için hazır bulunduracak veya bir lisansa ihtiyaç duyulması halinde, başvuru sahibine lisans teklifini, belgelere erişim taleplerinin işlenmesi için belirlenen zaman dilimleriyle tutarlı bir süre içinde sonuçlandıracaktır.
2. Belgelerin zamanında sağlanmasını düzenleyen herhangi bir süre sınırı veya başka bir kural belirlenmemişse, kamu sektörü organları talebi işleme koyacak ve belgeleri yeniden kullanılmak üzere başvuru sahibine teslim edecek veya bir lisansa ihtiyaç duyulması halinde, lisans teklifini başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede ve her halükarda alındıktan sonraki 20 iş günü içinde sonuçlandıracaktır. Bu süre, kapsamlı veya karmaşık talepler durumunda 20 iş günü daha uzatılabilir. Bu gibi durumlarda, başvuru sahibine mümkün olan en kısa sürede ve her halükarda ilk talepten sonraki üç hafta içinde, talebin ve nedenlerinin işlenmesi için daha fazla zamana ihtiyaç duyulduğu bildirilecektir.
3. Olumsuz bir karar alınması durumunda, kamu sektörü organları, ret gerekçelerini, söz konusu Üye Devletteki erişim rejiminin ilgili hükümlerine veya bu Direktifi aktaran hükümlere, özellikle Madde 1(2) veya Madde 3'ün (a) ila (h) maddelerine dayanarak başvuru sahibine bildirecektir. Olumsuz bir kararın Madde 1(2)'nin (c) bendine dayanması halinde, kamu sektörü organı, hak sahibi olan gerçek veya tüzel kişiye, biliniyorsa veya alternatif olarak kamu sektörü kuruluşunun ilgili materyali elde ettiği lisans verene bir atıf içermelidir. Üniversite kütüphaneleri, müzeler ve arşivler de dahil olmak üzere kütüphanelerin böyle bir referans içermesi zorunlu tutulamaz.
4. Yeniden kullanıma ilişkin herhangi bir karar, başvuru sahibinin karara itiraz etmek istediği durumlarda telafi araçlarına bir referans içerecektir. Telafi araçları, ulusal rekabet otoritesi, belgelere ilgili erişim otoritesi, (AB) 2016/679 sayılı Tüzük uyarınca kurulan denetim makamı veya kararları ilgili kamu sektörü organı için bağlayıcı olan ulusal bir yargı makamı gibi uygun uzmanlığa sahip tarafsız bir inceleme organı tarafından inceleme olasılığını içerecektir.
5. Bu maddenin amaçları doğrultusunda, Üye Devletler belgelerin etkili bir şekilde yeniden kullanılmasını kolaylaştırmak için pratik düzenlemeler yapacaklardır. Bu düzenlemeler özellikle bu Direktifte öngörülen haklar hakkında yeterli bilgi sağlama ve ilgili yardım ve rehberliği sunma araçlarını içerebilir.
6. Aşağıdaki kuruluşlar bu Maddeye uymak zorunda değildir:
a) Kamu teşebbüsleri;
b) Eğitim kurumları, araştırma yapan kuruluşlar ve araştırma fonu sağlayan kuruluşlar.
Madde 5: Kullanılabilir Formatlar
1. Bölüm V'e halel getirmeksizin, kamu sektörü organları ve kamu teşebbüsleri, belgelerini önceden var olan herhangi bir formatta veya dilde ve mümkün ve uygun olduğunda, elektronik araçlarla, meta verileriyle birlikte açık, makine tarafından okunabilir, erişilebilir, bulunabilir ve yeniden kullanılabilir formatlarda sunacaklardır. Hem biçim hem de meta veriler, mümkün olduğunda, resmi açık standartlara uygun olacaktır.
2. Üye Devletler, kamu sektörü organlarını ve kamu teşebbüslerini, "tasarım gereği ve varsayılan olarak açık" ilkesine uygun olarak bu Direktifin kapsamına giren belgeleri üretmeye ve kullanıma sunmaya teşvik edeceklerdir.
3. Paragraf 1, kamu sektörü organlarının, basit bir işlemin ötesine geçerek, orantısız çaba gerektireceği durumlarda, bu paragrafa uymak için belgeler oluşturma veya uyarlama veya alıntılar sağlama yükümlülüğü anlamına gelmez.
4. Kamu sektörü organlarının, belirli bir belge türünün üretimine ve depolanmasına, bu belgelerin bir özel sektör veya kamu sektörü kuruluşu tarafından yeniden kullanılması amacıyla devam etmeleri gerekmeyecektir.
5. Kamu sektörü organları, dinamik verileri toplandıktan hemen sonra, uygun API'ler aracılığıyla ve ilgili olduğu durumlarda toplu indirme olarak yeniden kullanılmak üzere kullanıma sunacaktır.
6. Paragraf 5'te belirtildiği gibi, dinamik verilerin toplandıktan hemen sonra yeniden kullanıma sunulmasının kamu sektörü organının mali ve teknik kapasitelerini aşması ve dolayısıyla orantısız bir çaba göstermesi durumunda, bu dinamik veriler bir zaman dilimi içinde veya ekonomik ve sosyal potansiyellerinin sömürülmesine haksız yere zarar vermeyen geçici teknik kısıtlamalarla yeniden kullanıma sunulacaktır.
7. 1 ila 6 ncı paragraflar, kamu teşebbüsleri tarafından tutulan ve yeniden kullanıma hazır olan mevcut belgelere uygulanacaktır.
8. Madde 14(1)'e uygun olarak listelenen yüksek değerli veri kümeleri, uygun API'ler aracılığıyla ve ilgili olduğu durumlarda toplu indirme olarak makine tarafından okunabilir biçimde yeniden kullanıma sunulacaktır.
Madde 6: Ücretlendirmeyi düzenleyen ilkeler
1. Belgelerin yeniden kullanımı ücretsiz olacaktır. Bununla birlikte, belgelerin çoğaltılması, sağlanması ve yayılmasının yanı sıra kişisel verilerin anonimleştirilmesi ve ticari olarak gizli bilgilerin korunmasına yönelik alınan önlemler için ortaya çıkan marjinal maliyetlerin geri kazanılmasına izin verilebilir.
2. İstisna olarak, paragraf 1 aşağıdakilere uygulanmaz:
a) Kamu görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili maliyetlerinin önemli bir bölümünü karşılamak için gelir elde etmesi gereken kamu sektörü organları;
b) Üniversite kütüphaneleri, müzeler ve arşivler dahil olmak üzere kütüphaneler;
c) Kamu teşebbüsleri.
3. Üye Devletler, paragraf 2'nin (a) bendinde atıfta bulunulan kamu sektörü organlarının bir listesini çevrimiçi olarak yayınlayacaklardır.
4. 2 nci Paragrafın (a) ve (c) bentlerinde belirtilen durumlarda, toplam ücretler objektif, şeffaf ve doğrulanabilir kriterlere göre hesaplanır. Bu kriterler Üye Devletler tarafından belirlenecektir.
Uygun hesap döneminde belgelerin temini ve yeniden kullanılmasına izin verilmesinden elde edilen toplam gelir, makul bir yatırım getirisi ve - uygulanabilir olduğunda - kişisel verilerin anonimleştirilmesi ve ticari olarak gizli bilgilerin korunması için alınan önlemlerle birlikte bunların toplanması, üretilmesi, çoğaltılması, yayılması ve veri depolama maliyetini aşamaz. Ücretler, yürürlükteki muhasebe ilkelerine uygun olarak hesaplanacaktır.
5. 2 nci fıkranın (b) bendinde atıfta bulunulan kamu sektörü organları tarafından ücret talep edilmesi halinde, belgelerin uygun hesap dönemi boyunca yeniden sunulması ve yeniden kullanılmasına izin verilmesinden elde edilen toplam gelir, toplama, üretim, çoğaltma, yayma, veri depolama, koruma ve hakların temizlenmesi ve uygulanabilir olduğunda, kişisel verilerin anonimleştirilmesi ve ticari olarak gizli bilgilerin korunması için alınan önlemleri aşamaz, makul bir yatırım getirisi ile birlikte. Ücretler, ilgili kamu sektörü kuruluşları için geçerli olan muhasebe ilkelerine uygun olarak hesaplanacaktır.
6. Aşağıdakilerin yeniden kullanımı kullanıcı için ücretsiz olacaktır:
a) Madde 14(3), (4) ve (5)'e tabi olarak, bu maddenin 1. paragrafına uygun olarak listelenen yüksek değerli veri kümeleri;
b) Madde 1(1)'in (c) bendinde atıfta bulunulan araştırma verileri.
Madde 7: Şeffaflık
1. Belgelerin yeniden kullanımı için standart ücretler söz konusu olduğunda, uygulanabilir koşullar ve bu ücretlerin gerçek tutarı, bu ücretlerin hesaplanma temeli de dahil olmak üzere, mümkün ve uygun olduğunda elektronik yollarla önceden belirlenecek ve yayınlanacaktır.
2. Paragraf 1'de belirtilenler dışında yeniden kullanım için yapılan masraflar söz konusu olduğunda, bu ücretlerin hesaplanmasında dikkate alınan faktörler başlangıçta belirtilir. Talep üzerine, söz konusu belgelerin sahibi, belirli bir yeniden kullanım talebiyle ilgili olarak bu tür ücretlerin nasıl hesaplandığını da belirtmelidir.
3. Kamu sektörü organları, belgelerin yeniden kullanımı için başvuranların, kendilerini etkileyen kararlar veya uygulamalarla ilgili mevcut telafi araçları hakkında bilgilendirilmelerini sağlayacaktır.
Madde 8: Standart lisanslar
1. Belgelerin yeniden kullanımı, objektif, orantılı, ayrımcı olmayan ve kamu yararı amacı temelinde gerekçelendirilmediği sürece, koşullara tabi olmayacaktır. Yeniden kullanım koşullara tabi olduğunda, bu koşullar gereksiz yere yeniden kullanım olanaklarını kısıtlamaz ve rekabeti kısıtlamak için kullanılmaz.
2. Lisansların kullanıldığı Üye Devletlerde, Üye Devletler, belirli lisans başvurularını karşılamak üzere uyarlanabilen kamu sektörü belgelerinin yeniden kullanımına yönelik standart lisansların dijital formatta mevcut olmasını ve elektronik olarak işlenebilmesini sağlayacaktır. Üye Devletler bu tür standart lisansların kullanımını teşvik edeceklerdir.
Madde 9: Pratik düzenlemeler
1. Üye Devletler, ilgili meta verilere sahip ana belgelerin varlık listeleri, mümkün ve uygun olduğunda çevrimiçi ve makine tarafından okunabilir formatta erişilebilir ve varlık listelerine bağlı portal siteleri gibi yeniden kullanıma hazır belgelerin aranmasını kolaylaştıran pratik düzenlemeler yapacaklardır. Mümkün olduğunda, Üye Devletler, özellikle Birlik düzeyinde meta veri toplamayı etkinleştirerek, belgeler için diller arası aramayı kolaylaştıracaklardır. Üye Devletler ayrıca kamu sektörü organlarını, yeniden kullanıma hazır belgelerin korunmasını kolaylaştıran pratik düzenlemeler yapmaya teşvik edeceklerdir.
2. Üye Devletler, Komisyon ile işbirliği içinde, özellikle tek bir erişim noktası sağlayarak ve bu Direktifin uygulandığı belgelerin yanı sıra Birlik kurumları tarafından tutulan verilerle ilgili olarak kamu sektörü organları tarafından tutulan uygun veri kümelerini aşamalı olarak kullanıma sunarak veri kümelerine erişimi basitleştirme çabalarını sürdüreceklerdir. Erişilebilir, kolayca bulunabilen ve elektronik araçlarla yeniden kullanılabilen biçimlerde olacaktır.
Madde 10: Araştırma verileri
1. Üye Devletler, "varsayılan olarak açık" ilkesini izleyerek ve FAIR ilkeleriyle uyumlu olarak, kamu tarafından finanse edilen araştırma verilerini açık bir şekilde erişilebilir hale getirmeyi amaçlayan ulusal politikaları ve ilgili eylemleri ("açık erişim politikaları") benimseyerek araştırma verilerinin kullanılabilirliğini destekleyecektir. Bu kapsamda, fikri mülkiyet hakları, kişisel verilerin korunması ve gizliliği, güvenliği ve meşru ticari menfaatlerine ilişkin hususlar, "mümkün olduğunca açık, gerektiği kadar kapalı" ilkesi uyarınca dikkate alınacaktır. Bu açık erişim politikaları, araştırma yapan kuruluşlara ve araştırma finansmanı kuruluşlarına yönelik olacaktır.
2. Madde 1(2)'nin (c) bendine halel getirmeksizin, araştırma verileri, kamuya açık olarak finanse edildikleri ve araştırmacılar, araştırma yapan kuruluşlar veya araştırma finansmanı kuruluşları bunları kurumsal veya konu tabanlı bir depo aracılığıyla kamuya açık hale getirdikleri sürece, Bölüm III ve IV'e uygun olarak ticari veya ticari olmayan amaçlar için yeniden kullanılabilir. Bu bağlamda, meşru ticari menfaatler, bilgi aktarım faaliyetleri ve önceden var olan fikri mülkiyet hakları dikkate alınacaktır.
Madde 13: Yüksek değerli veri kümelerinin tematik kategorileri
1. Yüksek değerli veri kümelerinin yeniden kullanımını destekleyecek koşulları sağlamak amacıyla, bu veri kümelerinin tematik kategorilerinin bir listesi Ek I'de belirtilmiştir.
2. Komisyon, teknolojik ve pazardaki gelişmeleri yansıtmak için yüksek değerli veri kümelerinin yeni tematik kategorilerini ekleyerek Ek I'i değiştirmek için Madde 15'e uygun olarak delege edilmiş eylemleri kabul etme yetkisine sahiptir.
Madde 14: Yayımlama ve yeniden kullanım için belirli yüksek değerli veri kümeleri ve düzenlemeler
1. Komisyon, Ek I'de belirtilen kategorilere ait olan ve bu Direktifin uygulandığı belgeler arasında kamu sektörü organları ve kamu teşebbüsleri tarafından tutulan belirli yüksek değerli veri setlerinin bir listesini ortaya koyan uygulama yasalarını kabul edecektir.
Bu tür özel yüksek değerli veri kümeleri şunlar olacaktır:
a) paragraf 3, 4 ve 5'e tabi olarak ücretsiz olarak temin edilebilir;
b) makine tarafından okunabilir;
c) API'ler aracılığıyla sağlanan; ve
d) ilgili olduğu yerlerde toplu indirme olarak sağlanır.
Uygulayan eylemler, yüksek değerli veri kümelerinin yayımlanması ve yeniden kullanılması için düzenlemeleri belirtebilir. Bu düzenlemeler açık standart lisanslarla uyumlu olacaktır. Düzenlemeler, yeniden kullanım için geçerli şartları, veri ve meta veri biçimlerini ve yayılmasına yönelik teknik düzenlemeleri içerebilir. Üye Devletler tarafından belirli standartların geliştirilmesi ve kullanıma sunulmasına yönelik yatırımlar gibi açık veri yaklaşımlarına yapılan yatırımlar dikkate alınacak ve listeye dahil edilmenin potansiyel faydalarına karşı dengelenecektir. Bu uygulama eylemleri, Madde 16(2)'de atıfta bulunulan inceleme prosedürüne uygun olarak kabul edilecektir.
2. Paragraf 1 uyarınca belirli yüksek değerli veri kümelerinin tanımlanması, aşağıdaki amaçlara yönelik potansiyellerinin değerlendirilmesine dayanacaktır:
a) Önemli sosyoekonomik veya çevresel faydalar ve yenilikçi hizmetler üretmek;
b) Özellikle KOBİ'ler olmak üzere çok sayıda kullanıcıya fayda sağlamak;
c) Gelir elde edilmesine yardımcı olmak; ve
d) Diğer veri kümeleriyle birleştirilmelidir.
Bu tür belirli yüksek değerli veri kümelerinin belirlenmesi amacıyla, Komisyon, uzman düzeyinde de dahil olmak üzere uygun istişarelerde bulunacak, bir etki değerlendirmesi yapacak ve belgelerin yeniden kullanımı ile ilgili olarak 2010/40/EU sayılı Direktif gibi mevcut yasal eylemlerle tamamlayıcılığı sağlayacaktır. Bu etki değerlendirmesi, bir maliyet-fayda analizi ve kamu sektörü kuruluşları tarafından, kamu görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili maliyetlerinin önemli bir bölümünü karşılamak için gelir elde etmeleri gereken yüksek değerli veri kümelerinin ücretsiz olarak sağlanmasının, bu tür organların bütçesi üzerinde önemli bir etkiye yol açıp açmayacağının analizini içerecektir. Kamu teşebbüsleri tarafından tutulan yüksek değerli veri setleri ile ilgili olarak, etki değerlendirmesi, kamu teşebbüslerinin rekabetçi bir ekonomik ortamdaki rolüne özel önem vermelidir.
3. 1. paragrafın ikinci alt paragrafının (a) bendinden istisna yoluyla, paragraf 1'de atıfta bulunulan uygulama eylemleri, yüksek değerli veri kümelerinin ücretsiz olarak kullanılabilirliğinin, ilgili piyasalarda rekabetin bozulmasına yol açacak şekilde, kamu teşebbüsleri tarafından tutulan belirli yüksek değerli veri kümelerine uygulanmamasını sağlayacaktır.
4. 1 inci fıkranın (a) bendinin (a) bendi uyarınca yüksek değerli veri setlerinin ücretsiz olarak kullanıma sunulması zorunluluğu, üniversite kütüphaneleri, müzeler ve arşivler de dahil olmak üzere kütüphaneler için geçerli değildir.
Madde 15: Delegasyonun uygulanması
1. Devredilmiş eylemleri kabul etme yetkisi, bu maddede belirtilen koşullara tabi olarak Komisyona verilir.
2. Madde 13(2)'de atıfta bulunulan devredilmiş eylemleri kabul etme yetkisi, 16 Temmuz 2019 tarihinden itibaren beş yıllık bir süre için Komisyona verilecektir. Komisyon, beş yıllık sürenin bitiminden en geç dokuz ay önce yetki devri ile ilgili bir rapor hazırlayacaktır. Yetki devri, Avrupa Parlamentosu veya Konseyi her dönemin bitiminden en geç üç ay önce bu uzatmaya karşı çıkmadıkça, aynı süredeki süreler için zımnen uzatılacaktır.
3. Madde 13(2)'de atıfta bulunulan yetki devri, Avrupa Parlamentosu veya Konsey tarafından herhangi bir zamanda iptal edilebilir. İptal kararı, bu kararda belirtilen yetkinin devredilmesine son verecektir. Kararın Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yayımlanmasını izleyen gün veya burada belirtilen daha sonraki bir tarihte yürürlüğe girer. Halihazırda yürürlükte olan herhangi bir devredilmiş eylemin geçerliliğini etkilemeyecektir.
4. Komisyon, devredilmiş bir yasayı kabul etmeden önce, 13 Nisan 2016 tarihli Daha İyi Yasa Yapma Kurumlararası Anlaşmasında belirtilen ilkelere uygun olarak her Üye Devlet tarafından belirlenen uzmanlara danışacaktır.
5. Komisyon, devredilmiş bir yasayı kabul eder etmez, bunu eş zamanlı olarak Avrupa Parlamentosu'na ve Konsey'e bildirecektir.
6. Madde 13(2) uyarınca kabul edilen bir devredilmiş yasa, ancak Avrupa Parlamentosu veya Konsey tarafından, bu yasanın Avrupa Parlamentosu'na ve Konsey'e bildirilmesinden itibaren üç aylık bir süre içinde veya bu sürenin sona ermesinden önce herhangi bir itirazda bulunulmaması halinde yürürlüğe girecektir. Avrupa Parlamentosu ve Konsey, itiraz etmeyecekleri konusunda Komisyon'u bilgilendirdi. Bu süre, Avrupa Parlamentosu veya Konseyin inisiyatifiyle üç ay uzatılacaktır.
Madde 16: Komite prosedürü
1. Komisyona, açık veri ve kamu sektörü bilgilerinin yeniden kullanımı ile ilgili bir Komite tarafından yardım edilecektir. Bu komite, 182/2011 sayılı Tüzük (AB) anlamında bir komite olacaktır.
2. Bu fıkraya atıfta bulunulması halinde, 182/2011 sayılı (AB) Tüzüğün 5. Maddesi uygulanır.
Madde 17: Transpozisyonu
1. Üye Devletler, bu Direktife uymak için gerekli kanunları, yönetmelikleri ve idari hükümleri 17 Temmuz 2021 tarihine kadar yürürlüğe koyacaktır. Bu önlemlerin metnini derhal Komisyona ileteceklerdir.
Üye Devletler bu önlemleri aldıklarında, bu Direktife bir referans içerecekler veya resmi yayınları vesilesiyle böyle bir referansla birlikte gönderileceklerdir. Ayrıca, mevcut yasalarda, yönetmeliklerde ve idari hükümlerde bu Direktif tarafından yürürlükten kaldırılan Direktife yapılan atıfların bu Direktife yapılan atıflar olarak yorumlanacağına dair bir ifade de içereceklerdir. Üye Devletler bu referansın nasıl yapılacağını ve bu ifadenin nasıl formüle edileceğini belirleyeceklerdir.
2. Üye Devletler, bu Direktifin kapsadığı alanda kabul ettikleri ulusal hukukun ana hükümlerinin metnini Komisyona ileteceklerdir.
Madde 18: Komisyon değerlendirmesi
1. Komisyon, 17 Temmuz 2025 tarihinden itibaren bu Direktifin bir değerlendirmesini yapacak ve bu değerlendirmenin temel bulguları hakkında bir raporu Avrupa Parlamentosu'na, Konsey'e ve Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi'ne sunacaktır.
Üye Devletler bu raporun hazırlanması için gerekli bilgileri Komisyona sağlayacaktır.
2. Değerlendirme, özellikle, bu Direktifin kapsamını ve sosyal ve ekonomik etkilerini ele alacaktır, örneğin:
a) Bu Direktifin uygulandığı kamu sektörü belgelerinin özellikle KOBİ'ler tarafından yeniden kullanımındaki artışın boyutu;
b) yüksek değerli veri kümelerinin etkisi;
c) Ücretlendirmeye uygulanan ilkelerin etkileri ve yasama ve idari nitelikteki resmi metinlerin yeniden kullanılması;
d) Kamu sektörü kuruluşları dışındaki diğer kuruluşlar tarafından tutulan belgelerin yeniden kullanılması,
e) API'lerin kullanılabilirliği ve kullanımı;
f) veri koruma kuralları ve yeniden kullanım olanakları arasındaki etkileşim;
g) İç pazarın düzgün işleyişini iyileştirme ve ekonomik ve işgücü piyasası gelişimini destekleme konusunda daha fazla olasılık.
Madde 19: Yürürlükten kaldırma
Ek II, Bölüm A'da listelenen Direktif ile değiştirilen 2003/98/EC sayılı Direktif, Üye Devletlerin ulusal hukuka aktarma için zaman sınırları ve Ek II, Bölüm B'de belirtilen Direktiflerin uygulama tarihlerine ilişkin yükümlülüklerine halel getirmeksizin, 17 Temmuz 2021 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.
Yürürlükten kaldırılan Direktife yapılan atıflar, bu Direktife yapılan atıflar olarak yorumlanacak ve Ek III'teki korelasyon tablosuna uygun olarak okunacaktır.
5. Açık veri nedir, nasıl sınıflandırılır?
Açık Veri tanımı, herhangi bir yasal veya finansal kısıtlama olmaksızın herkesin indirmesi, değiştirmesi ve dağıtması için İnternet'te serbestçe kullanılabilen araştırma verileridir. Avrupa yasa koyucusunun bakış açısına göre ise, (ham) verilerin erişilebilir, yeniden kullanılabilir, elektronik cihazlarla okunabilir ve serbestçe lisanslanabilmesi için yayınlanmasıdır.
Ham veriler, manipüle edilmemiş ve/veya yeniden kullanılmamış kamu kurumlarından/şirketlerinden elde edilen veriler anlamına gelir.
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi'nin 2003/98/EC sayılı Direktifi (Önceki düzenleyici) altyapısıyla karşılaştırıldığında, Direktif Açık Veri'yi üç makro kategoriye ayırır:
a) Dinamik veriler: Özellikle değişkenlikleri veya hızlı eskimeleri nedeniyle, “sık güncellemelere tabi olan veya gerçek zamanlı olan” dijital formattaki belgeler; sensörler tarafından üretilen veriler genellikle dinamik veriler olarak kabul edilir;
b) Araştırma verileri: "Bilimsel araştırma sırasında toplanan veya üretilen ve araştırma sürecinde kanıt olarak kullanılan, araştırma sonuçlarını doğrulamak için gerekli olduğunda araştırma topluluğu tarafından yaygın olarak kabul edilen bilimsel yayınlar" dijital formattaki belgeler;
c) Yüksek değerli veri kümeleri: Özellikle katma değerli ve yeni hizmetler, makul ve kaliteli uygulamalar oluşturmaya uygunlukları dikkate alındığında, yeniden kullanımı toplum, çevre ve ekonomi için önemli faydalarla ilişkilendirilen belgeler.
Açık Veri Direktifi'nin 1'inci maddesine göre: "[yüksek değerli veri serilerinin yönetimine ilişkin] Bölüm V'e halel getirmeksizin, kamu kurumları ve kamu şirketleri, belgelerini önceden var olan herhangi bir formatta veya dilde kullanıma sunar. Uygun olduğunda, elektronik olarak, açık makine tarafından okunabilir, erişilebilir, aranabilir ve yeniden kullanılabilir formatlardadır.
a) Açık format: platformdan bağımsız ve belgelerin yeniden kullanımını engelleyen kısıtlamalar olmaksızın kamuya sunulan bir dosya formatı" (bkz. madde 2.14);
b) Makine tarafından okunabilen format: yazılım uygulamalarının, bireysel olgu beyanları ve bunların iç yapıları dahil olmak üzere belirli verileri kolayca bulmasına, tanımasına ve çıkarmasına izin verecek şekilde yapılandırılmış bir dosya formatı" (bakınız madde 2.3);
c) Resmi açık standart: Yazılımın birlikte çalışabilirliğini sağlamak için gereksinimleri ayrıntılı olarak belirten, yazılı olarak tanımlanmış bir standart" (bakınız madde 2, madde 15).
Avrupa yasa koyucunun Açık Veri Direktifine olan yaklaşımı, teknolojik tarafsızlık ilkesi ile daha esnek ve uzun süreli bir veri akışı ilkesi sağlanabilir ve “mevzuatla uyumlu formatların” heterojenliği riskinin varsayımına dikkat çekmektedir.
6. Güvenlik Riskleri Nelerdir?
Güvenlik kapsamında, direktif bu verilerin yaşam döngüsüne ve kullanılabilirliğine, tutarlılığına ve doğruluğuna atıfta bulunmamaktadır. Bu verilerin yönetimi ve idaresine ilişkin yeterli yönergeler olmadan, bunların sağlanmasında ve kullanılmasında, problemler oluşabilir. Örneğin, ortak kriterler olmaksızın aynı alana ait yerel kamu kuruluşları, farklı bilgi üretimi ile farklı yönetim politikaları benimseyebilirler. Veri entegrasyonu ve toplama sürecinin dezavantajını göz önünde bulundurursak, bilginin yayılması sırasında hataların yayılması da söz konusu olacaktır.
Aşağıdaki konularda direktif sessiz kalmıştır.
a) Açıklanan verilerin doğruluğu (ve sürekliliği) hangi koşullarda garanti edilmelidir?
b) Açık Veri kullanımına izin verebilecek sistemler (API'ler gibi) ile ilgili olarak ne gibi güvenlik önlemleri alınmalıdır?
Göz ardı edilmemesi gereken bir diğer husus ise, yanlış bilgi üretme ve ifşa etme amaçlı, potansiyel saldırılara neden olabilecektir. Örneğin, ENISA Threat Landscape 2021'de, “yanlış bilgilendirme saldırıları” ve “dezenformasyon saldırıları” olan iki yeni tür siber saldırı doğmuştur. Adından da anlaşılacağı üzere, toplum mühendisliğine dayanan ve topluluk içinde bilişsel önyargılar ve/veya hatalı inançlar oluşturmak için yanlış bilgi yayma amacı taşıyan saldırılar olmuştur.
Kamu sektöründe, BT güvenlik önlemleri çok yetersiz olduğundan, açık veri dağıtım sistemleri, açık verinin belirli alanlarını "zehirlemek" için manipüle edilebilir mi?
Aynı madalyonun diğer yüzü ise, Açık veriler, bilgiyi manipüle etmek için kullanılabilir mi?
Yukarıda bahsedilen sorular, Direktif kapsamında yanıtsız kalmıştır.
7. Sonuçlar
Gelecekte Avrupa yasa koyucunun aşağıdaki konuları azaltmak için önlemler alması gerekmektedir.
a) Formatların heterojenliğinden kaynaklanacak sorunlar;
b) Oluşturmadan-işlemeye ve sunumdan-ifşaya kadar tüm üretim zincirlerini ilgilendiren açık verilerin güvenliğine ilişkin kritik konular.
c) Bilimsel araştırma için kamunun açık verileri kullanıldığında, çalışma kamu tarafından finanse edilmiş olacaktır, bu nedenle araştırmalar evrensel olarak erişilebilir mi olmalıdır?
d) Elde edilen açık veriler ücretsiz olarak sağlanacaksa, araştırma sponsorları tam değeri elde edebilecek midir?
Açık verinin faydaları ise;
e) Verileri açık hale getirmek, "veri çürümesi" ile mücadeleye yardımcı olur ve bilimsel araştırma verilerinin zaman içinde korunmasını sağlar.
f) İstatistik okuryazarlığı açık verilerden yararlanır. Eğitmenler, öğrencilerine istatistiksel kavramları öğretmek için yerel ilgili veri kümelerini kullanabilir.
g) Verilerin yayınlanmasından elde edilen gelir, verinin oluşturulması ve/veya dağıtılmasının maliyetlerini karşılamak için kullanılabilir, böylece dağıtımın süresiz olarak devam edebilmesi sağlanır.
h) Verilerin yayınlanmasından elde edilen gelir, kar amacı gütmeyen kuruluşların diğer faaliyetleri finanse etmesine izin verir.
Kaynak:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32019L1024&qid=1650611127446
