ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
7269 SAYILI KANUN UYARINCA DEVLET MALI SAYILAN KOOPERATİF MALLARININ HACZEDİLEMEMESİ MÜLKİYET HAKKI İHLALİ
KARAR İNCELEMESİ
GİRİŞ
Anayasa Mahkemesi (Mahkeme) 2018/3296 başvuru nolu dosyada 30/6/2021 tarihinde verdiği kararla; alacağın tahsili için başlatılan icra ve iflas takiplerinin kooperatif mallarının devlet malı sayıldığı gerekçesiyle sonuçsuz bırakılması ve alacağın başka türlü tahsiline imkân kalmaması nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasını incelemiştir.
OLAYLAR
3/2/2002 tarihinde Afyonkarahisar'a bağlı Sultandağı ve Çay ilçelerinde art arda iki deprem meydana gelmiştir. Bu depremler kırk iki kişinin hayatını kaybetmesine ve çok sayıda binanın hasar görmesine neden olmuştur.
2985 sayılı Toplu Konut Kanunu'nun geçici 3. maddesi uyarınca, yıkılan ve ağır hasar gören binaların yapılması için afetzedelerin kuracağı kooperatiflere Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü tarafından arsa tahsis edilmesi ve binaların yapımı için Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca (TOKİ) kredi verilmesi kararlaştırılmıştır.
Bu amaçla 13/8/2002 tarihinde S.S. Merkez Afyonkarahisar Depremzedeleri Konut Yapı Kooperatifi (Kooperatif) kurulmuştur. Bir limited şirket olan başvurucu; inşaat, taahhüt, gıda, maden sanayi ve ticaret işleri ile iştigal etmektedir.
Başvurucu, beton satımına ilişkin alacağının tahsili için Kooperatif aleyhine icra takibi başlatmış ancak bu takipte Kooperatifin malları ile hak ve alacaklarının 7269 sayılı Kanun'un 50. maddesi uyarınca devlet malı sayıldığı ve devlet mallarının 2004 sayılı Kanun hükümlerine göre haczedilemeyeceği gerekçesiyle yapılan haczedilemezlik şikâyeti kabul edilmiş ve hacizler kaldırılmıştır.
Bunun üzerine başvurucu tarafından takibe iflas yoluyla takip olarak devam edilmiş, Kooperatifin iflasına karar verilmiş fakat bu defa da iflas dosyası kapsamında Kooperatifin mevcudat defterine kayıtlı malların elinde bırakılmasına yönelik şikâyeti kabul edilmiş ve sonuç olarak müflise ait mal varlığının bulunmadığı gerekçesiyle iflasın tatiline karar verilmiştir. Bu karar bireysel başvuruya konu edilmiştir.
MAHKEMENİN DEĞERLENDİRMESİ
7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun'un 50. maddesinde ''Bu kanunda yazılı vazife ve hizmetlere tahsis edilmiş olan menkul ve gayrimenkul mallarla her türlü hak ve alacaklar, para ve para hükmündeki kıymetli evrak Devlet mallarından sayılır.'' hükmüne yer verilmiştir. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 82/1. maddesinde de; devlet mallarının haczedilemeyeceği hükme bağlanmıştır.
Mahkeme; Kooperatifin 7269 sayılı Kanun'da yazılı vazife ve hizmetlere tahsis edilmiş mallarına devlet malı statüsü tanındığı, 2004 sayılı Kanun'la da devlet mallarına haczedilmezlik ayrıcalığı tanındığı, 7269 sayılı Kanun'da Kooperatif mallarının haczedilemeyeceğine ilişkin açık bir hüküm bulunmamakla birlikte yargı mercilerince her iki hüküm birlikte değerlendirilerek Kooperatif mallarının haczedilmezlik ayrıcalığından yararlanacağının kabul edildiği, bu kabulde açık bir keyfilik ve bariz takdir hatası bulunmadığı tespitini yapmıştır.
Mahkeme, maddi olayda kamu makamlarının, depremde yıkılan veya hasar gören binaların yerine yenilerinin hızla yapılmasını sağlayarak barınma ihtiyacında yaşanması muhtemel mağduriyetlerin önüne geçilmesi için bir kısım düzenleme yaptığını, bu kapsamda 2985 sayılı Kanun'a geçici 3. madde eklenerek kurulacak kooperatiflere ücretsiz arsa tahsis edilmesinin ve kredi verilmesinin kararlaştırıldığını, böylece kamu makamlarınca zararın bir an evvel ortadan kaldırılması için depremde zarar görenler lehine etkili bir müdahalede bulunulduğunu, dolayısıyla Kooperatif mallarının 7269 sayılı Kanun'daki amaçlara tahsis edilmiş kısmına haczedilemezlik ayrıcalığı tanınmasının bir an evvel barınma ihtiyacının karşılanmasına yönelik kamu yararına dayalı meşru bir amacının bulunduğunu belirlemiştir.
Depremde zarar gören kişilerin konut ihtiyacının karşılanması amacıyla toplumun fedakârlık göstermesi yolunda bazı düzenlemeler yapılması sosyal devletin bir gereği olduğunu, ancak bu fedakârlığın sadece kooperatiflere inşaat malzemesi satan veya hizmet sunan kişilere yüklenmesi hakkaniyete uygun düşmeyeceğini belirten Mahkeme, toplumun tamamı tarafından üstlenilmesi gereken bir sorumluluğun kanuni düzenlemeler nedeniyle tek başına başvurucu üzerinde bırakılmasının, başvurucuyu öngörülemezin ötesinde ağır bir yük altına sokması nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir.
Yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan maddi zararları karşılığında başvurucuya tazminat ödenmesi gerektiğini belirten Mahkeme, başvurucunun zararlarına karşılık olmak üzere somut olayın özellikleri ve alacağın enflasyon karşısında uğradığı değer kaybı dikkate alınarak net 350.000-TL maddi tazminatın ödenmesine karar vermiştir.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Mahkeme, kooperatiflerin 7269 sayılı Kanun'da yazılı vazife ve hizmetlerine tahsis edilmiş mallarının devlet malı sayılması nedeniyle haczedilemeyecekleri yönündeki kanun kısıtı karşısında, alacaklı tarafın hakkının korunmasına ilişkin önemli bir karar vermiştir.
Mahkeme, maddi olayda fedakarlığın denkleştirilmesi prensibinden hareketle, 7269 sayılı Kanun’da sayılan faaliyetlerde bulunan kooperatiflerin kamu yararına sağladığı katkı nedeniyle oluşan fedakarlığın sadece kooperatif ile ticari ilişkide bulunanlara yüklenilmesinin hakkaniyetle bağdaşmayacağını belirterek, bu fedakarlığın kamunun tümü tarafından yüklenilmesi gerektiğine karar vermiştir.
Bu nedenle de, Kooperatifin haczedilemeyen malları nedeniyle oluşan zararın maddi tazminat olarak kamu bütçesinden karşılanmasına hükmetmiştir. Dolayısıyla mevzuat gereğince Kooperatif malları haczedilemese de, başvurucunun alacağı kamu bütçesinden karşılanmak suretiyle giderilecektir. Oluşan maddi zararın hesabında da Mahkeme yine enflasyon farkını dikkate almıştır.
