MAKALE

Yabancıların Çalışma İzinleri Rejimi: Mevzuat ve İzin Türleri

29.06.2025 - 11:12 30.06.2025 - 09:40 Okunma Süresi: 12 Dk

Yabancıların çalışma izinleri rejimi, yabancıların çalışma hak ve özgürlüklerinin nasıl ve hangi usuller çerçevesinde kullanılabileceğini gösteren ve bu yönüyle, çalışma hak ve özgürlüğünün yaşama geçirilmesini sağlayan önemli bir araçtır. Yabancıların çalışmasına izin verilmesi bir hak olarak öngörülmekle beraber doğrudan yabancı yatırımları arttırmak ve yabancı kaçak işçiliği azaltmak amaçlı olarak da düşünülmektedir [1].

Nitekim çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, 6458 sayılı Kanunun 27 nci maddesi uyarınca ikamet izni yerine de geçmektedir. Dolayısıyla yabancının, ayrıca vize ve ikamet izni için başvurmasına gerek olmaksızın, ülkede ikamet edebilmesi ve çalışma hayatına katılabilmesi mümkün olmaktadır. Günümüzde yabancıların Türkiye’de çalışma izinlerine ilişkin düzenlemelere pek çok mevzuatta yer verilmekle birlikte, bu alandaki temel düzenlemeler esas itibarıyla 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ile 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’un Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde yapılmaktadır.

6735 sayılı Kanun kapsamında, çalışma izni türleri dört ana başlık altında düzenlenmiştir: 1-) Süreli çalışma izni,

2-) Süresiz çalışma izni, 3-) Bağımsız çalışma izni,

4-) İstisnai hallerde verilen çalışma izni.

Bu dört çalışma izni yabancıların Türkiye'deki çalışma süreleri, şartları ve ekonomik konjonktüre göre verilmektedir. Bununla birlikte, Yönetmelik kapsamında da yabancı yatırımlarda kilit personel statüsündeki kişilere verilecek çalışma izni ile çalışma izni yükümlülüğünden muafiyet halleri düzenlenmiş olup Kanun ve Yönetmelik birlikte değerlendirildiğinde çalışma izinlerini altı farklı başlık altında sınıflandırmak mümkündür.

Son olarak, 6735 sayılı Kanun ile getirilen Turkuaz Kart uygulaması, hem çalışma izni hem de uzun vadeli ikamet izni işlevi gören ve nitelikli yabancı işgücü için öngörülen yeni bir izin türü olarak sistemde yerini almıştır. Bu çalışma izni türlerine ayrıntılı şekilde yer verilecek olursa;

1-) Süreli Çalışma İzni

Mülga 4817 sayılı Kanunun 5. maddesine göre; Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe süreli çalışma izni iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, yabancının hizmet akdinin veya işin süresine göre, belirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere verilen çalışma izni türüdür.

Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma izninin süresi üç yıla kadar uzatılabilir. Üç yıllık çalışma izninin sonunda, aynı meslekte ve dilediği işveren yanında çalışmak üzere 6 yıla kadar uzatılabilir. Eş ve çocuklara da belirli şartlar altında çalışma izni verilebilir [2]. Ön koşul, eş ve bakmakla yükümlü olunan çocukların, yabancının kendisi ile birlikte en az 5 yıl kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmalarıdır.

2-) Süresiz Çalışma İzni

Mülga 4817 sayılı Kanunun 6. maddesine göre; Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe ve 11/4/2014 tarihinden önce süresiz çalışma izni verilmiş olan yabancıların hakları saklı kalmak kaydıyla; 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu uyarınca uzun dönem ikamet iznine sahip olanlar veya Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izni ile kalmış olan veya en az sekiz yıl kanuni çalışması olan yabancılar ile eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi önemli olan yabancılara süresiz çalışma izni verilebilir.

Süresiz çalışma izni verilen yabancılar, 6458 sayılı Kanunun 44 üncü maddesinde belirtilen uzun dönem ikamet izninin sağladığı haklardan yararlanırlar. Süresiz çalışma izni yabancının veya işvereninin talebiyle ya da 6458 sayılı Kanunun 45 inci maddesinde sayılan uzun dönem ikamet izninin iptalini gerektiren hâllerde iptal edilir.

Bunun yanı sıra ilgili belge ve koşullar sağlansa da çalışma izni vermek Bakanlığın takdir yetkisindedir. Ancak Türk vatandaşlarına özgülenen mesleklerin icrası konusundaki yasaklar ve mesleki yeterliliğe ilişkin sınırlandırmalar geçerliliğini korur.

3-) Bağımsız Çalışma İzni

Mülga 4817 sayılı Kanunun 7. maddesine göre; Bağımsız çalışacak yabancılara, Türkiye’de en az beş yıl kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalışma izni verilebilir. Bağımsız çalışma izni de süreli ve süresiz izin türlerinde olduğu gibi uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilecek, ancak bu izin türleri bakımından öngörülen süre sınırlamalarına tâbi olmaksızın süreli olarak düzenlenecektir (UİK m.10/ 8) [3].

Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilmesinde, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Bakanlıkça belirlenecek diğer hususlar dikkate alınır.

Bunun yanı sıra bağımsız çalışma izni başvurularında, diğer belgelere ilave olarak, yabancılardan mesleklerini icra ettiklerine ilişkin belgeleri Bakanlığa ibraz etmeleri istenmektedir. Bunun yanı sıra, bağımsız çalışma izninin değerlendirilmesinde dikkate alınmak üzere; yabancının faaliyetinin, ulusal ekonomiye sağlayacağı katkı ve yabancının icra edeceği faaliyet için yeterli miktarda gelire sahip olduğunu kanıtlayan belgelerin ibraz edilmesi de istenebilmektedir.

4-) İstisnai Çalışma İzinleri

İstisnai çalışma izni, belirli nitelikleri haiz yabancılara verilen özel bir çalışma izni türüdür. Çalışma izninin istisnai olarak verilebileceği yabancılar 6735 Sayılı Kanunun 16. Maddesinde düzenlenmiş olup Bakanlıkça belirlenen uluslararası işgücü politikasına uygun olarak;

a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,

b) Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü ve benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,

c) Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen bir projede istihdam edilen,

ç) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk soylu olduğu bildirilen,

d) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı,

e) Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşı,

f) 6458 sayılı Kanun uyarınca uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici koruma sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti mağduru,

g) Bir Türk vatandaşı ile evli ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan,

ğ) Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışan,

h) Alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde temayüz etmiş olarak bilimsel, kültürel, sanatsal veya sportif amaçla Türkiye’ye gelen,

ı) Sınırötesi hizmet sunucusu,

Niteliklerini taşıyan yabancılar istisnai çalışma izni başvurusunda bulunabilmektedir. Bu yabancılara

6735 Sayılı Kanunun 7 nci, 9 uncu ve 10 uncu maddelerinin uygulanmasına ilişkin istisnalar tanınabilmektedir.

5-) Yabancı Sermaye Yatırımlarında Çalışacak Yabancılara Verilecek İzin

4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, doğrudan yabancı yatırımların özendirilmesine, yabancı yatırımcıların haklarının korunması ile yatırım ve yatırımcı tanımlarında uluslararası standartlara uyulmasına, doğrudan yabancı yatırımların gerçekleştirilmesinde izin ve onay sisteminin bilgilendirme sistemine dönüştürülmesine ve tespit edilen politikalar yoluyla doğrudan yabancı yatırımların artırılmasına ilişkin esasları düzenlemektedir. Yabancı sermaye yatırımlarında çalışacak yabancıların çalışma izinlerini diğer çalışma izinlerinden farklı esaslara tabi tutulduğundan bu kapsamda ''Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik'' çıkarılmıştır. Bu yönetmelik, özellik arzeden doğrudan yabancı yatırımlara ve irtibat bürolarında istihdam edilecek yabancı uyruklu kilit personele uygulanmaktadır. Bahsedilen yönetmeliğin 5. maddesine göre özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda istihdam edilecek kilit personele ÇSGB tarafından çalışma izni verilmektedir.

Yabancıların çalışma iznine dair mevzuatta adı geçen “kilit personel” kavramı için Doğrudan Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik madde 4’te yer bulan tanımda da görüldüğü gibi; çalışma izni gereken kişinin kilit personel sayılabilmesi için çalıştığı pozisyon açısından şirketin yönetiminde, üst düzey yönetiminde, işe alım-işten çıkarma pozisyonlarında veya denetiminde çalışıyor olması veya teknik bilgi- uzmanlık gerektiren bir konumda çalışması öngörülmüştür [4].

Ek olarak doğrudan yabancı yatırımlarda istihdam edilecek kilit personel statüsündeki yabancıların hem yurt içinden hem de yurt dışından müracaatta bulunmaları mümkündür. Yurtdışından yapılan müracaatlar sonucunda çalışma izin belgesi alan kilit personel statüsündeki yabancıların, bu belgeyi aldıkları tarihten itibaren en geç doksan gün içinde yurtdışındaki Türk temsilciliklerinden çalışma vizesi talebinde bulunmaları ve ülkeye giriş yaptıktan sonra en geç otuz gün içinde İçişleri Bakanlığı’na çalışma amaçlı ikamet tezkeresi almak için başvurmaları gerekmektedir.

Özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda mesleki eğitim alanı dışındaki bir görevde istihdam edilecek yabancı uyruklu kilit personel için Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’un 14. maddesinin (b) bendi gereğince, “Başvurulan iş için ülke içinde, dört haftalık süre içerisinde o işi yapacak aynı niteliğe sahip kişinin bulunması” koşulu Yönetmeliğin 13. maddesi gereği aranmamaktadır.

Ayrıca Yönetmeliğin 13. maddesi gereği mesleki eğitim alanı dışındaki bir görevde istihdam edilecek yabancı uyruklu kilit personel için ilgili mercilerden mesleki yeterlilik konusunda görüş de alınmamaktadır. Buna bağlı olarak, Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliğinde öngörülen mesleki yeterlilik koşul ve prosedürleri ile lisans koşul ve prosedürleri bu yabancılara uygulanmamaktadır.

6-) Turkuaz Kart

Turkuaz kart, yabancılara Türkiye’de süresiz çalışma hakkı, mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına ise ikamet hakkı veren karttır. Turkuaz Kart Yönetmeliği 5. Maddesine göre Turkuaz Kart verilebilecek yabancılar;

a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki bilgisi ve deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri nitelikleri itibarıyla yüksek nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,

b) Yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü, bilimsel ve teknolojik gelişmeye yaptığı katkı ve benzeri özellikleri itibarıyla yüksek nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,

c) Bilimsel ve teknolojik gelişmeye katkı sağlayan veya bilim, sanayi ve teknoloji alanlarında uluslararası düzeyde ülke menfaatleri açısından stratejik kabul edilen çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim insanı veya araştırmacı,

ç) Kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından uluslararası düzeyde başarılı olan,

d) Türkiye’nin veya Türk kültürünün uluslararası tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan, Türkiye’nin milli menfaatlerine ilişkin hususlarda uluslararası düzeyde faaliyette bulunan

Olarak düzenlenmiştir. Turkuaz Kart başvurusunun değerlendirilmesinde uluslararası işgücü politikası doğrultusunda Genel Müdürlükçe belirlenen kıstaslar kapsamında oluşturulan puanlama sistemi kullanılır. Puanlama sistemi kapsamında yeterli puanı alan başvurular olumlu değerlendirilir.

Yukarıda anlatılan çalışma izni türleri ve sair çalışma izni başvurularına yönelik sonuç olarak; tüm talepleri değerlendirme yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na aittir ve Bakanlık, bu süreci yürütürken uluslararası işgücü politikalarını esas alarak karar vermektedir.

Sağlık ve eğitim alanlarında çalışmak isteyen yabancı uyruklular için ise ön izin prosedürü öngörülmüş olup Bakanlık; sağlık alanındaki başvurular için Sağlık Bakanlığı, eğitim alanındakiler için ise Millî Eğitim Bakanlığı ile görüş alışverişinde bulunarak karar verir. Eğer yabancı bir kişi yükseköğretim kurumlarında görev almak istiyorsa, bu durumda da Yükseköğretim Kurulu (YÖK)’nun görüşü dikkate alınarak değerlendirme yapılır.

Yabancıların çalışma iznine başvuru yolları ise, yabancının bulunduğu yere göre farklılık göstermektedir. Yabancı başvuru sahibi Türkiye’de ikamet ediyorsa başvurusunu doğrudan Bakanlığa iletebilmektedir. Ancak başvuru yurtdışından yapılacaksa ilgili kişi bulunduğu ülkenin Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği veya Başkonsolosluğu aracılığıyla başvuru yapabilmektedir.

Av. Didem DELİDOLU

-------------

[1] Er, Dr. Selami. “YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ VE ÖN İZİN MÜESSESESİ”.

Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, sy. 4, 2014, ss. 176-21.

[2] Çelikel, Aysel. “TÜRKİYE’DE YABANCILARIN ÇALIŞMA İZNİ VE ULUSAL PROGRAMDA

ÖNGÖRÜLEN DÜZENLEME”. Milletlerarası Hukuk Ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, c. 22, sy. 2, 2011, ss. 109-20.

[3] Kaya, Talat. “YABANCILARIN ÇALIŞMA İZNİ MUAFİYETLERİNE DAİR BİR

DEĞERLENDİRME”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sy. 47, 2021, ss. 215-46.

[4] İrge Erdoğan, Burcu. “Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Kapsamında Türkiye’de Kilit Personel İstihdamına Dair İnceleme”. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 10, sy. 2, 2024, ss. 581-99, doi:10.54699/andhd.1372624.

Çalışma izni türleri. https://www.csgb.gov.tr/uigm/calisma-izni/calisma-izni-turleri/, 25.06.2025 Kanunlar ve Yönetmelikler;

· 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu

· 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu

· 4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu

· 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu

· 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu

· 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

· 492 Sayılı Harçlar Kanunu

· 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu

· Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği

· Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik

· Turkuaz Kart Yönetmeliği