Uluslararası ticari sözleşmeler, ülkeler arasındaki ticari iş ve işlemlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, bu sözleşmelerde ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümü sık sık sorun teşkil etmektedir. Bu sorunu çözmek için, birçok ülke uluslararası ticari sözleşmelerde tahkim şartı kullanmaktadır. Tahkim, uyuşmazlıkların özel bir hakem tarafından çözüldüğü bir alternatif çözüm yöntemidir. Bu yazıda, uluslararası ticari sözleşmelerde tahkim şartı, Türkiye'de ve dünyada tahkim merkezleri, uluslararası ticari sözleşmelere uygulanacak hukuk hakkında detaylı bir inceleme yapacağız.
Uluslararası ticari sözleşmelerde tahkim şartı, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların özel bir hakem tarafından çözülmesini öngören bir madde olarak yer alır. Bu madde, sözleşmenin bir parçasıdır ve tarafların uyuşmazlıkları çözmek için tahkime başvurma hakkı vardır. Tahkim, genellikle mahkemelerin yavaşlığı, maliyeti ve tarafsızlığı gibi nedenlerden dolayı tercih edilir. Tahkim, tarafların kendilerinin belirlediği bir hakem veya hakemler tarafından yürütülür. Tahkim kararları, ülkelerin ulusal mahkemeleri tarafından tanınır ve uygulanır.
Türkiye, uluslararası ticari sözleşmelerde tahkim şartını kullanarak, yabancı yatırımcıları korumak ve yabancı yatırımcıların Türkiye'deki işletmelerine güven duymalarını sağlamak amacıyla birçok tahkim merkezi kurmuştur. Bunlar arasında en önemlileri şunlardır:
İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC): ISTAC, Türkiye'nin en büyük ve en ünlü tahkim merkezidir. Türkiye'nin uluslararası ticari sözleşmelerinde tahkim şartını kullanması için birçok düzenleme yapmıştır.
Ankara Ticaret Odası Tahkim Merkezi (ATOTAM): ATOTAM, Türkiye'nin en eski tahkim merkezlerinden biridir ve Türkiye'nin uluslararası ticari sözleşmelerinde tahkim şartını kullanmasını desteklemektedir.
İstanbul Ticaret Odası Tahkim Merkezi (ITOTAM): ITOTAM, Türkiye'de faaliyet gösteren işletmelerin ve yabancı yatırımcıların ihtiyaçlarını karşılamak için kurulmuş bir tahkim merkezidir.
Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Tahkim Merkezi (BTOTAM): BTOTAM, Bursa'da faaliyet gösteren işletmelerin ve yabancı yatırımcıların uyuşmazlıklarını çözmek için kurulmuştur.
Türkiye'deki diğer önemli tahkim merkezleri arasında İzmir Ticaret Odası Tahkim Merkezi (ITOTAM), Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Tahkim Merkezi (MTOTAM), Adana Ticaret Odası Tahkim Merkezi (ADTOTAM) ve Konya Sanayi Odası Tahkim Merkezi (KOTAM) yer almaktadır.
Dünya genelinde de birçok tahkim merkezi bulunmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri şunlardır:
Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi (LCIA): LCIA, dünyanın en büyük ve en ünlü tahkim merkezlerinden biridir. Birleşik Krallık'ta bulunmaktadır ve dünya genelinde birçok uyuşmazlığı çözmüştür.
Paris Ticaret Odası Uluslararası Tahkim Mahkemesi (ICC): ICC, dünya genelinde en sık kullanılan tahkim merkezlerinden biridir. Fransa'da bulunmaktadır ve birçok ülke tarafından kabul edilen tahkim kurallarına sahiptir.
Singapur Uluslararası Tahkim Merkezi (SIAC): SIAC, Asya'da bulunan en önemli tahkim merkezlerinden biridir. Singapur hükümeti tarafından desteklenmektedir ve birçok ülke tarafından kabul edilen tahkim kurallarına sahiptir.
Hong Kong Uluslararası Tahkim Merkezi (HKIAC): HKIAC, Hong Kong'da bulunan bir tahkim merkezidir. Asya'daki en eski tahkim merkezlerinden biridir ve Asya-Pasifik bölgesindeki birçok uyuşmazlığı çözmüştür.
Amerikan Tahkim Derneği Uluslararası Tahkim Merkezi (AAA-ICDR): AAA-ICDR, ABD'deki en büyük ve en ünlü tahkim merkezidir. Dünya genelinde birçok uyuşmazlığı çözmüştür ve AAA ve ICDR gibi iki büyük tahkim kurumunun birleşmesiyle oluşmuştur.
Uygulanacak Hukuk
Uluslararası ticari sözleşmelerde, tarafların uyuşmazlıklarının nasıl çözüleceği gibi hususların yanı sıra sözleşmede yer alan hükümlerin hangi hukuk sistemine göre yorumlanacağı da belirtilmelidir. Bu nedenle, uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk konusu önemli bir konudur.
Uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk, tarafların kendi ülkelerinin hukuk sistemine göre belirlenebileceği gibi, tarafların kabul ettiği bir üçüncü ülkenin hukuk sistemi de tercih edilebilir. Ayrıca, uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk, sözleşmenin niteliğine, tarafların ülkelerinin ve işletmelerinin özelliklerine, sözleşmenin yerine göre değişiklik gösterebilir.
Uluslararası hukukta, sözleşmelerde uygulanacak hukuk konusunda birçok anlaşma ve düzenleme mevcuttur. Bu anlaşmalardan en önemlileri şunlardır:
Roma Kuralları: Roma Kuralları, 1980 yılında kabul edilmiş bir uluslararası anlaşmadır. Bu anlaşma, uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk konusunu düzenler ve tarafların sözleşme yaparken hangi hukuk sistemini seçebileceklerini belirler.
Hukukun Seçimine İlişkin Lahey Sözleşmesi: Lahey Sözleşmesi, 14 Mart 1955 tarihinde kabul edilmiştir ve uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk konusunu düzenler. Bu sözleşme, tarafların sözleşme yaparken hangi hukuk sistemini seçebileceğini belirler.
Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK): Türkiye'de uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk, MÖHUK'ta belirtilen esaslara göre belirlenir. MÖHUK, Türkiye'nin uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk konusunda kullandığı temel düzenleyici belgedir.
Sonuç olarak, uluslararası ticari sözleşmelerde tahkim şartı, uyuşmazlıkların etkili bir şekilde çözümü için önemli bir araçtır. Tahkim merkezleri, tarafların uyuşmazlıklarını çözmelerine yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Uluslararası ticari sözleşmelerde uygulanacak hukuk ise, sözleşme tarafları arasındaki ilişkiyi düzenleyen en önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarafların uyuşmazlık durumunda uygulanacak hukuk seçimleri, sözleşme hükümlerinin yorumlanmasında ve uyuşmazlığın çözümünde büyük bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, tarafların sözleşme yaparken, uygulanacak hukukun belirlenmesi, tahkim şartının açık ve net bir şekilde belirtilmesi ve uygun tahkim merkezinin seçimi konusunda dikkatli olmaları gerekmektedir.
